Zimna wojna nie tylko doprowadziła do dwubiegunowego podziału Europy, ale miała daleko idące konsekwencje dla poszczególnych subregionów na Starym Kontynencie. Niewątpliwie należał do nich obszar Morza Bałtyckiego, w którym przecinały się interesy geostrategiczne i geopolityczne państw NATO, członków Układu Warszawskiego oraz państw neutralnych. W tym okresie trudno było o wielopoziomową, szeroką kooperację ogólnobałtycką. Stało się to możliwe dopiero po rozpadzie Związku Radzieckiego i zakończeniu zimnej wojny.
Rada Państw Morza Bałtyckiego została powołana do życia w 1992 r. z inicjatywy Danii i Republiki Federalnej Niemiec. Te państwa jeszcze w 1991 r. zaproponowały stworzenie ugrupowania w regionie bałtyckim w celu wspierania stabilizacji politycznej i gospodarczej. Pierwsze próby dotyczące nawiązania szerokiej współpracy bałtyckiej były więc podjęte w czasie, kiedy kontynent europejski powoli budził się z okresu zimnowojennego. Główne cele RPMB zostały zapisane w dwóch dokumentach: „Deklaracji Rady Państw Morza Bałtyckiego” i „Zasadach działania Rady Państw Morza Bałtyckiego”. Należały do nich: wspieranie nowych instytucji demokratycznych, pomoc, współpraca gospodarcza i techniczna, kwestie humanitarne i zdrowotne oraz ochrona środowiska i kwestie związane z energetyką, transportem i łącznością, a ponadto kooperacja w sferze kultury, edukacji, turystyki i informacji. Pierwotnie członkami Rady zostały następujące państwa: Dania, Estonia, Finlandia, Islandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Norwegia, Polska, Federacja Rosyjska (FR), Szwecja i Komisja Europejska (KE). Od 1999 r. RPMB zaczęła przyznawać status specjalnego obserwatora każdemu podmiotowi zainteresowanemu współpracą. Został on nadany m.in.: USA, Francji, Holandii, Ukrainie i OECD.
Struktura RPMB obejmowała:
- Spotkania szefów rządów państw członkowskich.
- Doroczne sesje na szczeblu ministrów spraw zagranicznych z udziałem przedstawiciela KE. Są one zwoływane w kraju sprawującym w danym roku przewodnictwo Rady.
- Komitet Wyższych Urzędników złożony z przedstawicieli ministerstw spraw zagranicznych, który koordynuje i inicjuje nowe przedsięwzięcia oraz przygotowuje sesje Rady.
- Urząd Komisarza RPMB do spraw Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka.
- Stały Sekretariat z siedzibą w Sztokholmie (funkcjonuje od 1998 r.).
- Trzy grupy robocze:
- ds. wspierania instytucji demokratycznych,
- ds. bezpieczeństwa jądrowego i radiologicznego,
- ds. współpracy gospodarczej. - Instytucję Task Force do spraw zwalczania przestępczości zorganizowanej.
- Konferencje Parlamentarne przedstawicieli państw członkowskich RPMB.
