Nasze prace 2004:
CZY RYBY SĄ DOBRYM WSKAŹNIKIEM SKAŻENIA ŚRODOWISKA
Ryby stanowią cenne źródło większości składników odżywczych, w tym wysokowartościowego białka, tłuszczu, fosforu (Żywienie.... 1998). Używane są również jako wskaźniki skażenia środowiska wodnego, w którym są ostatnim ogniwem łańcucha troficznego (Łuczyńska i. in. 2000). Z tego względu prowadzony jest monitoring stężeń metali ciężkich w tkance mięśniowej ryb (Raport... 2001).
Celem badań było określenie zawartości kadmu i ołowiu w tkankach leszczy pochodzących z: jeziora narażonego na spływ toksycznych związków z mogilnika pestycydowego oraz z jeziora stanowiącego rezerwat.
Materiał do badań pozyskano z dwóch jezior. Jednym z nich było jezioro stanowiące Rezerwat Krajobrazowy "Jezioro Kośno" . Niedaleko drugiego, jeziora Szeląg Wielki, usytuowany był mogilnik pestycydowy, w którym w latach 70'tych ub. wieku składowano 54 Mg substancji toksycznych. Mogilnik stanowiło 36 studni oraz 2 niezabezpieczone doły. Ukształtowanie terenu oraz mapy hydrologiczne sugerują spływ wód powierzchniowych z terenu mogilnika do jeziora.Materiał badawczy stanowiły dwie grupy (n = 10) leszczy złowionych w 2003 roku w jeziorach Szeląg Wielki i Kośno. Próbki 25 g zmielonej tkanki mięśniowej spopielono w temp. 4500C. Zawartość ołowiu i kadmu oznaczono metodą spektrometrii absorpcji atomowej w płomieniu stosując aparat Pye Unicam SP 192.Uzyskane wyniki zaprezentowano w tabeli 1.
Średnie stężenie kadmu w tkankach karpi w Polsce wynosiło w 2000 roku 7 g.kg-1 (mediana 2 g.kg-1), zaś ołowiu 38 g.kg-1 (mediana 25 g.kg-1).
Zawartość kadmu i ołowiu w badanej tkance mięśniowej leszczy nie przekraczała poziomu bezpiecznego dla tych pierwiastków (Cd - 50 g.kg-1 i Pb - 500 g.kg-1).
" Zawartość ołowiu w tkance mięśniowej leszczy z jeziora Kośno była wyższa od zawartości Pb z jeziora Szeląg Wielki.
" Zawartość kadmu była wyższa w tkance mięśniowej leszczy z jeziora Szeląg Wielki.
Autorzy:
Bogumiła Grabarska, Małgorzata Anna Grajewska
Stężenia insektycydów chloroorganicznych w tkance mięśniowej myszy polnej i leśnej zamieszkujących okolice mogilnika pestycydowego
Niepokój budzi obecność w środowisku coraz większej ilości ksenobiotyków. Należą do nich również substancje chemiczne stosowane w rolnictwie, w tym pestycydy (Skibniewska, Smoczyński 2000). Pierwszym z zastosowanych na szeroką skalę insektycydów było DDT należące do grupy węglowodorów chlorowanych (OCl), do których zalicza się również lindan (HCH). Ze względu na trwałość w środowisku i zdolność do kumulacji w łańcuchu troficznym w 1975 r. zabroniono stosowania go w Polsce, choć nadal jest on stosowany w krajach tropikalnych i subtropikalnych ze względu na niski koszt produkcji.
Po latach 70'tych pozostał problem składowania niewykorzystanych preparatów zawierających insektycydy chloroorganiczne (Amador 1992). Budowano w tym celu tzw. mogilniki, betonowe bunkry służące składowaniu odpadów chemicznych. Wadliwa konstrukcja składowisk oraz rozkład toksycznych odpadów powodujący korozję pojemników, w których są przechowywane, stał się przyczyną infiltracji trujących substancji do środowiska.
Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego zlokalizowano 16 mogilników. Jeden z nich zlokalizowano we wsi Warlity. Podczas likwidacji jesienią 2004 roku okazało się, że zawierał on 54 tony trucizn w 36 studniach i dwóch dołach.
Celem niniejszej pracy było określenie stężeń DDT i HCH w tkance mięśniowej myszy bytujących na terenie mogilnika i otaczajacych ekosystemów: leśnego i łąkowego.
Zwierzęta odłowiono w czterech strefach. W obrębie każdej strefy znajdowały się dwa ekosystemy, leśny i łąkowy. Siedliska te zajmowane były przez dwa gatunki gryzoni z rodzaju Apodemus: Apodemus flavicollis i Apodemus agrarius, które nie różnią się znacząco dietą
Strefa pierwsza była położona najbliżej mogilnika, obejmowała zbocze wzgórza na którym był usytuowany mogilnik, o ekspozycji południowo-wschodniej, porośnięty trawą. U podnóża wzniesienia znajdował się teren nieco podmokły z roślinnością hydrofilną. Część leśną pierwszej strefy stanowił las z dominacją sosny oraz domieszką dębu i lipy. Strefa druga rozciągała się od drogi, stanowiącej arbitralną granicę pomiędzy tymi obszarami, wzdłuż grobli stawu rybnego, aż do kończącego się zadrzewienia, stanowiącego prawostronną granicę tej strefy. Obszar ten również zawierał ekosystem leśny z dominacją lipy i klonu oraz zaroślową (łęgową) z udziałem olchy i jarzębiny. Część łąkowa stanowiła równy teren znajdujący się pomiędzy zadrzewieniami. Trzecia strefa - położona najdalej od mogilnika, była kontynuacją strefy drugiej - w jej łąkowej części. Strefa była zakończona wąskim pasem lasu liściastego, z udziałem takich gatunków drzew jak lipa drobnolistna, klon zwyczajny i inne. Finalną część transektu stanowił brzeg jeziora Szeląg Wielki. Teren kontrolny badań stanowiła grobla oddalona o ok. 4 km od mogilnika. Charakteryzował się obszarem trawiastym z domieszką roślinności wodnej (pałka wodna). Teren ten zawierał wąski pas zadrzewienia w postaci łęgu olszowego, które są charakterystycznym siedliskiem myszy leśnej (Apodemus flavicollis).
Materiał pobrano we wrześniu 2003 roku. Myszy odławiano za pomocą pułapek zabijających oraz żywołownych. Na każdej powierzchni strefy założono dwie pułapkolinie po 20 sztuk i sprawdzano regularnie rano oraz wieczorem. Apodemus flavicollis odłowiono we wszystkich czterech strefach, a Apodemus agrarius tylko w pierwszej i kontrolnej.
Do czasu analizy materiał przechowywano w zamrażarce. Po rozmrożeniu usunięto głowę, kończyny, ogon, skórę oraz organy wewnętrzne. Z powstałych tuszek usunięto kości i zmielono lącząc w jedna próbę myszy z poszczególnych stref. Próbki 20-50 g roztarto w moździerzu z dodatkiem bezwodnego Na2SO4 na sypli proszek. Następnie trzykrotnie ekstrahowano ok. 50 cm3 eteru naftowego
Związki chloroorganiczne wyodrębniono z tłuszczu metodą Amarowicza i in. (1986). Analizy jakościowej i ilościowej dokonano metodą chromatografii gazowej z detekcją wychwytu elektronów z zastosowaniem chromatografu PYE UNICAM 4600.
W tabeli 1 podano wartości stężeń oznaczanych OCl w tkance mięśniowej myszy. Pierwotnie zakładano przeprowadzenie analizy w tłuszczu okołojelitowym, ale okazało się, że odłowione zwierzęta nie zawierały tego rodzaju tłuszczu. Do analizy wykorzystano więc tkankę mięśniową.
W badanym materiale nie stwierdzono pozostałości lindanu. Nie wykryto również obecności DDT - substancji aktywnej preparatów pestycydowych. Jest to zgodne z wynikami Skibniewskiej i in. (2004a), którzy badali zawartość DDT i jego metabolitów w tkance mięśniowej i tłuszczu okołojelitowym karpi ze stawów w pobliżu mogilnika. Wykryli oni obecność DDT w tkance tłuszczowej ale nie w tkance mięśniowej ryb.
Najwyższe stężenie oznaczono w tkance mięśniowej myszy złowionych w strefie pierwszej, niemniej, myszy odłowione w strefie kontrolnej zawierały wyższe stężenia DDE, niż myszy ze stref II i III. Skibniewska i in. (2003)
Autorzy: Michał Idziak, Agnieszka Krysztofiak
|