POWRÓT

CYRKULACJA W OCEANIE ATLANTYCKIM

Ocean Atlantycki wraz z przynależnymi do niego morzami zajmuje powierzchnię 106.4 mln km². Stanowi to 29.4% powierzchni wszechoceanu. Pod względem rozciągłoości południkowej Atlantyk wyróżnia się na tle obu pozostałych oceanów - 21 300 km (od Cieśniny Beringa przez Morze Arktyczne do brzegów Antarktydy). Rozciągłość równoleżnikowa Oceanu Atlantyckiego w największym przewężeniu między wybrzeżami Ameryki Południowej i Afryki wynosi 2 800 km, ale 13 500 km licząc od zachodnich krańców Zatoki Meksykańskiej do wschodniego brzegu Morza Czarnego.

Zasadniczy system cyrkulacji wód powierzchniowych w Oceanie Atlantyckim stanowi wir północnego i południowego Atlantyku. Pierwszy ma zwrot zgodny z kierunkiem ruchu wskazówek zegara, drugi - przeciwny. Wiry rozdzielone Równikowym Prądem Wstecznym są pobudzane pasatami północno-wschodnimi i południowo-wschodnimi, które występują poza ich zasięgiem. Na półkuli północnej Prąd Północnorównikowy przebiega równolegle do równika i wiąże się z częścią wód Prądu Południoworównikowego płynącego na północ wzdłuż wybrzeży południowoamerykańskich. Dalej rozdziela się na dwa nurty - Prąd Antylski i przemieszczający się na południe od niego Prąd Karaibski. Ten ostatni dociera do Zatoki Meksykańskiej przez Cieśninę Jukatańską. Wody ponownie łączą się po wydostaniu się z Zatoki Meksykańskiej między Kubą a Florydą. Tworzą wtedy Prąd Florydzie, płynący w kierunku północno-wschodnim wzdłuż amerykańskich brzegów. Charakteryzuje się on przepływem dochodzącym do 35 sv. Na wysokości przylądka Hatteras kieruje się w stronę otwartych wód oceanu, przyjmując nazwę Prądu Zatokowego lub Golfsztromu. Stanowi on złożony system trzech stref wody: przypowierzchniowej o dużej zmienności temperatury, warstwy zasadniczej termokliny oraz warstwy podścielającej  o głębszym zasięgu. Jego oddziaływanie dochodzi do samego dna. Przepływ na głębokości od powierzchni do 2000 m wynosi około 70%, a około 1/3 wód płynie między 2000 m a dnem. Prędkość przemieszczania w strefie przypowierzchniowej przekracza nawet 9 km x h^-1. Zachodni zasięg Prądu Zatokowego jest określony wyraźną granicą przebiegającą wzdłuż brzegu. Granica wschodnia rozmywa się, gdyż w wielostrumieniowym przepływie powstają wiły o średnicach 100-500 km, które zmieniają swoje pozycje w kierunku wschodnim, a nawet odrywają się od prądu. Woda przyjmuje nowe parametry w wyniku mieszania z Morzem Sargassowym. Dzięki niemu na wysokości zatoki Chesapeake przepływ osiąga aż 90 sv. Jednak ma to miejsce na krótkim odcinku, gdyż już na wysokości południowego krańca Wielkiej Ławicy Nowofundlandzkiej przepływ maleje do 40 sv. Znaczna część Morza Sargassowego jest przechwytywana przez meandry tworzące wiry lub wraca w postaci dyfuzyjnego przepływu do morza. W okolicy f 40^oN i f 45^oW (po minięciu południowej strefy Wielkiej Ławicy Nowofundlandzkiej) wody kierują się ku Europie jako Prąd Północnoatlantycki. Dalej, wzdłuż wybrzeży Norwegii, przeobrażają się w Prąd Norweski i wreszcie w Prąd Zachodniospitsbergeński, który ginie w zimnych i słodszych wodach Morza Arktycznego. Często mianem Prądu Zatokowego określa się cyrkulację wzdłuż zachodniej granicy północnego Atlantyku od okolic subtropikalnych do umiarkowanych szerokości geograficznych, jest to nieścisłe, gdyż cały układ (Prąd Florydzki, właściwy Prąd Zatokowy  i Północnoatlantycki) należy do systemu Prądu Zatokowego. Zachodnią odnogę Prądu Północno­atlantyckiego stanowi Prąd Irmingera toczący wody wzdłuż południowego wybrzeża Islandii i Grenlandii. Wschodnie odgałęzienie Prądu Północnoatlantyckiego to płynący wokół Hiszpanii i dalej na południe zimny Prąd Kanaryjski. Dociera on do Prądu Północnorównikowego, zamykając obieg. Masy wód zimnych płyną dwoma nurtami w kierunku przeciwnym do systemu Prądu Zatokowego. Pierwszy z nich, przemieszczający się wzdłuż wschodniej Grenlandii, to Prąd Wschodnio-grenlandzki, drugi - płynący z Morza Baffina wokół wschodnich brzegów Ameryki - Prąd Labradorski.

Wir na południowym Atlantyku tworzy Prąd Południoworównikowy, osiągający największą aktywność na południe od równika. Na wysokości północnej Brazylii w kierunku wschodnim rozgałęzia się na dwa ramiona. Jedno płynie do Morza Karaibskiego, a drugie na południe jako Prąd Brazylijski. Spotyka się on z Prądem Falklandzkim, będącym odnogą Dryfu Wiatrów Zachodnich. Wir południowego Atlantyku uzupełnia wzdłuż brzegów południowo-zachodniej Afryki powolny i zimny Prąd Benguelski. Stanowi on odchylenie wiru Dryfu Wiatrów Zachodnich i zamyka w ten sposób układ. Pod Prądem Poludnioworównikowym płynie skierowany ku wschodowi Prąd Łomonosowa. Jest on rozpoznany wzdłuż równika od ujścia Amazonki do południka Greenwich, a więc na przestrzeni blisko 5000 km. Obejmuje swoim zasięgiem warstwę wód miąższości do 250 m. Jest szeroki na 300-400 km i osiąga średnią prędkość bliską 1 m/s. Jego transport ocenia się na 40 sv. Charakteryzuje się dwuwarstwowym strumieniem. Na warstwę górną składają się wody antycyklonalnego obiegu północnego i południowego Atlantyku, na dolną przeobrażone wody podzwrotnikowe południowej strefy zwrotnikowej. Prąd Łomonosowa płynie przez cały rok. Jest on bliźniaczo podobny do podpowierzchniowego Prądu Cromwella w Pacyfiku.