dr inż.Zbigniew Nasalski

W układzie rodzajowym kosztów produkcji jęczmienia browarnego można wyróżnić następujące pozycje
[Kisiel, Kaliszewicz 1996]:

• eksploatacja maszyn,
• nawozy mineralne,
• środki ochrony roślin,
• materiał siewny,
• praca,
• podatek i ubezpieczenia,
• inne koszty.

Koszty eksploatacji maszyn

Jednym z ważniejszych elementów decydujących o kosztach produkcji jęczmienia browarnego są koszty eksploatacji wykorzystywanych środków technicznych. Wraz
z postępem technicznym w gospodarstwie, stanowią one coraz większą pozycję w strukturze kosztów produkcji. Czynnikiem warunkującym wprowadzenie nowych technologii, zmieniających organizację pracy i wyposażenie techniczne, jest wysokość nakładów na zakup i użytkowanie środków technicznych. Koszt wykonania pracy przez maszyny na jednostkę produkcji (ha, tonę) stanowi iloraz kosztu eksploatacji w przeliczeniu na jednostkę czasu (godzinę) i wydajności eksploatacyjnej. Dokładnym a jednocześnie łatwym do zastosowania w praktyce sposobem obliczenia kosztów eksploatacji środków technicznych jest metoda opracowana przez Zakład Ekonomiki i Eksploatacji Maszyn Rolniczych, Instytutu Budownictwa Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa (IBMER) w Warszawie [Muzalewski 1998].

Koszty eksploatacji ciągników i maszyn stanowią sumę kosztów utrzymania (K_utrz)
i użytkowania (K_uż). Najczęściej stosowaną w praktyce jednostką do której odnoszone są uzyskane wyniki jest godzina pracy. Do wyliczenia wszystkich kosztów składających się na jednostkowy koszt eksploatacji wykorzystano następujące dane dotyczące stosowanych ciągników i maszyn: aktualną cenę, normatywne wykorzystanie w okresie trwania, okres trwania, wskaźniki kosztów napraw, wydajności eksploatacyjne maszyn.

W kosztach utrzymania uwzględnia się koszty amortyzacji, przechowywania
i ubezpieczenia. Koszt amortyzacji w okresie “życia maszyny” jest równy cenie jej zakupu. Jednostkowy koszt amortyzacji wyrażony w zł/h oblicza się dzieląc cenę maszyn przez liczbę lat użytkowania i przewidywaną liczbę godzin pracy w roku. Koszt przechowywania
i konserwacji przyjęto na poziomie 2% rocznie w stosunku do ceny zakupu maszyn. Jednostkowy koszt (zł/h) przechowywania i konserwacji wylicza się dzieląc roczny koszt przez liczbę godzin użytkowania maszyn.

Wielkość jednostkowego kosztu ubezpieczenia ustala się dzieląc roczną stawkę ubezpieczenia poszczególnych maszyn przez liczbę godzin użytkowania w tym okresie.

Uwzględniając wszystkie te pozycje kosztowe, jednostkowy koszt utrzymania maszyny w przeliczeniu na 1 godzinę pracy można policzyć posługując się następującym wzorem:

gdzie:

K_utrz - jednostkowy koszt utrzymania maszyny (zł/h),

C_m - cena maszyny (zł),

T - przewidywany okres użytkowania (lat),

k_k - wskaźnik kosztów przechowywania i konserwacji (%/rok),

U - ubezpieczenie (zł/rok),

W_r - przewidywana liczba godzin pracy maszyny w roku (h/rok).

Drugą grupę kosztów eksploatacji środków technicznych stanowią koszty użytkowania. Składają się na nie koszty napraw, koszty paliwa i smarów oraz koszty materiałów pomocniczych.

Koszty napraw wylicza się ze wzoru:

gdzie:

K_n - jednostkowy koszt napraw (zł/h),

k_n - wskaźnik kosztu napraw (%),

C_m - cena maszyny (zł),

T - przewidywany okres użytkowania (lat),

W_r - przewidywana liczba godzin pracy maszyny w roku (h/rok).

Koszty paliwa stanowią dominującą pozycję w kosztach użytkowania ciągników i maszyn samojezdnych.

Ich wielkość oblicza się wg wzoru:

gdzie:

K_p - jednostkowy koszt paliwa i smarów (zł/h),

Z_p - zużycie paliwa (l/h),

C_p - cena paliwa (zł/l).

Przelicznik 1,2 uwzględnia wartość zużytych smarów w odniesieniu do wartości zużytego paliwa na poziomie 20%.

Koszt materiałów pomocniczych (K_mp) ustala się z iloczynu ich zużycia w ciągu godziny pracy (uwzględniając wydajność eksploatacyjną) i cenę jednostkową.

Jednostkowe koszty użytkowania w przeliczeniu na 1 godzinę pracy wylicza się z sumy poszczególnych kosztów składowych:

Parametry techniczno-eksploatacyjne ciągników i maszyn należy przyjąć na podstawie ich charakterystyki pochodzącej np. z instrukcji obsługi, informatora Agromy, danych IBMER, własnych pomiarów. W praktyce przy zmianie cen maszyn, paliwa, materiałów pomocniczych należy każdorazowo korygować rachunek kosztów eksploatacji.

Koszty pracy

Ustalenie kosztu pracy, szczególnie pracy własnej rolnika jest zagadnieniem bardzo trudnym. Praca własna świadczona przez rolnika i jego rodzinę na rzecz produkcji rolnej
z reguły nie stanowi kosztu pieniężnego. W polskich gospodarstwach rodzinnych ciągle jeszcze nie występuje kategoria płacy za pracę. Czynnik pracy własnej stanowi jednak element składowy kosztów, z czego wynika konieczność wyceny tych nakładów. Ze względu na brak danych odnośnie rzeczywistej opłaty, wycena ta ma najczęściej charakter szacunkowy.
W prezentowanym rachunku przyjęto stawkę parytetową za 1 godzinę pracy. Obliczono ją na podstawie przeciętnej płacy w całej gospodarce narodowej przy założeniu że 1 pełnozatrudniony w rolnictwie przepracowuje 2200 godzin rocznie [Skarżyńska, Sadowska 1998].

Koszty materiałowe

Koszty materiałowe (np. nawozy mineralne, środki ochrony roślin) obliczono z iloczynu ich zużycia i ceny za jednostkę. Uwzględniano ceny rynkowe występujące w okresie użycia danego materiału pochodzącego z zakupu. Materiały pochodzące z własnej produkcji (np. materiał siewny) można wycenić metodą kosztów własnych.

Podatek i ubezpieczenia

W kosztach produkcji wszystkich roślin uwzględniono również podatek gruntowy. Obliczono go jako równowartość, odpowiedniej dla poszczególnych gleb, masy żyta.
W uprawach, które rzeczywiście były ubezpieczone uwzględniono koszt ubezpieczenia na poziomie wynikającym z polis ubezpieczeniowych.

Koszty pośrednie

Szacowania kosztów pośrednich powinno się dokonywać na podstawie faktycznego udziału kosztów pośrednich lub odpowiednich kluczy podziałowych odpowiadających konkretnym warunkom produkcyjno-ekonomicznym. W praktyce najłatwiej jest do całości kosztów bezpośrednich doliczyć narzut kosztów pośrednich (ogólnoprodukcyjnych
i ogólnogospodarczych). Bardzo trudnym problemem jest precyzyjne rozliczenie kosztów ogólnoprodukcyjnych i ogólnogospodarczych. Najczęściej używanym kluczem ich rozliczania na poszczególne działalności jest wartość kosztów bezpośrednich lub wielkość produkcji. Udział kosztów pośrednich produkcji zbóż szacowany jest na poziomie kilkunastu procent w strukturze kosztów całkowitych [Ekonomika…1999].

Koszty jednostkowe produkcji

Kosztem jednostkowym (przeciętnym) nazywamy sumę kosztów poniesionych na wytworzenie jednostki produktu (np. dt, t). Wykorzystanie rachunku kosztów jednostkowych jest ujęciem bardzo obrazowym gdyż np. daje możliwość szybkiego porównania kosztów produkcji z ceną jednostkową.

Istnieją również poglądy odnoszące się krytycznie do wykorzystywania tej kategorii kosztów w procesie podejmowania decyzji. Podstawowym zarzutem jest brak precyzyjnego sposobu rozliczenia kosztów pośrednich w gospodarstwie. Błąd ten można zniwelować poprzez dokładną ewidencję ponoszonych kosztów oraz właściwy wybór metody rozdzielenia kosztów pośrednich do warunków produkcyjno-ekonomicznych.

Strony WWW projektu Eurequa zostały przygotowane przez Annę Bieńkowską i Roberta d'Aystetten