Biolacta « Stowarzyszenie Absolwentów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

Biolacta

HISTORIA BIOLACTY, JEDYNEGO NA ŚWIECIE PRODUCENTA KULTUR KEFIROWYCH, ŚCIŚLE ZWIĄZANEGO Z AKADEMICKĄ UCZELNIĄ W OLSZTYNIE I

BIOLACTA rozpoczyna swoją długoletnią historię w 1936 r. od niewielkiej firmy założonej na południu Polski pod patronatem Państwowej Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie. Marzeniem założycieli firmy był dynamiczny rozwój przemysłu mleczarskiego w przedwojennej Polsce poprzez produkcję wysokiej jakości kultur mleczarskich doskonalonych w oparciu o polską myśl techniczną. Do Olsztyna firma została przeniesiona w roku 1950. Biolacta przez wiele dekad zaopatrywała przemysł mleczarski w kultury do produkcji kefirów, jogurtów, śmietany, serów i twarogów oraz w pożywki mikrobiologiczne. Zakład w Olsztynie był pierwszym i jedynym na świecie producentem kultur kefirowych w formie liofilizatu (w postaci sproszkowanej) na bazie ziaren kefirowych. W kolejnych latach firma rozwijała się dynamicznie i zwiększała swój zakres działalności wprowadzając na rynki krajowe i zagraniczne wiele nowych funkcjonalnych dodatków do żywności również dla przemysłu mięsnego, piekarniczego i owocowo-warzywnego. Firma charakteryzowała się wysoką innowacyjnością, a swój rozwój opierała na nowoczesnych technologiach i własnym zapleczu badawczym wspomaganym szeroką współpracą z ośrodkami naukowo-badawczymi w kraju i za granicą.

Siedemdziesiąta rocznica przeniesienia firmy z Cieszyna do Olsztyna jest dobrą okazją do przypomienia, w dużym skrócie, jej ciekawej i momentami burzliwej powojennej historii.

W 1947 r. decyzją administracyjną przy Państwowej Wyższej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego (WSGW) w Cieszynie powołano Pracownię Czystych Kultur. Kierownictwo organizacyjne i naukowe powierzono prof. Halinie Karnickiej. Pracownia Czystych Kultur zaopatrywała zakłady mleczarskie na terenie kraju w kultury bakterii kwasu mlekowego, a zwłaszcza kultury do ukwaszania śmietany.

W 1950 r. WSGW w Cieszynie przeniesiono do Olsztyna do Kortowa, a wraz z nią Pracownię Czystych Kultur Mleczarskich. W nowopowstałej Wyższej Szkole Rolniczej pracownia korzystała z pomieszczeń Katedry Mikrobiologii. Początkowo Pracownią kierowała prof. Halina Karnicka, która w kolejnych latach istnienia firmy była jej doradcą naukowym. Kolejne pokolenia pracowników tytułowały prof. H.Karnicką matką chrzestną czystych kultur mleczarskich i tak zostało do dzisiaj.

W 1951/2 r. Pracownię przeniesiono do budynku nr. 35 w Kortowie i oddano z Uczelni pod patronat okręgowego Oddziału Związku Spółdzielni Mleczarsko – Jajczarskich w Olsztynie. Nazwę firmy zmieniono na Wytwórnię Czystych Kultur Mleczarskich (WCzKMl). Na kierownika przedsiębiorstwa powołano mgr Sabinę Parzęcką.

W 1954 r. kierowanie firmy powierzono mgr. Bronisławowi Habajowi. W tym też roku Wytwórnia została organizacyjnie podporządkowana bezpośrednio Centralnemu Związkowi Spółdzielni Mleczarskich (CZSML). Produkcja obejmowała kultury bakterii kwasu mlekowego do wyrobu masła, serów, jogurtów, twarogów i bakterii propionowych do produkcji serów typu szwajcarskiego oraz hodowlę grzybków kefirowych do wyrobu kefiru. Dalsze lata działalności to postępujący rozwój zarówno w obszarze badawczym jak i produkcyjnym skutkujący rozszerzeniem asortymentu dodatków funkcjonalnych dla przemysłu mleczarskiego. I tak, w 1956 r. rozpoczęto produkcję tabletek kefirowych i zielonej pleśni, a w 1958 r. wprowadzono do produkcji testy wskaźnikowe jak również kultury do produkcji margaryny mlecznej, tym samym wychodząc z ofertą poza przemysł mleczarski.

W roku 1959 utworzono Wydział Produkcji Preparatów, którego kierownikiem przez wiele lat była mgr inż. Anna Proszek, a po niej do końca istnienia firmy wydziałem kierował jej wychowanek inż. Jerzy Toński. W tym okresie zakład dysponował własną kolekcją szczepów obejmującą ok. 200 pozycji bakterii i pleśni. We własnym zakresie skonstruowano aparaturę do prowadzenia procesu liofilizacji. Metoda ta pozwalała na produkcję skoncentrowanych żywych bakterii i pleśni w formie liofilizowanej. Przez wiele lat produkcją pleśni zajmowali się inż. Andrzej Duchna i inż. Teresa Błażewicz. Jednak najważniejszym procesem produkcyjnym w zakładzie była unikalna hodowla grzybków kefirowych. W latach 1961-1966 nastąpił szybki rozwój firmy. Firma weszła na rynek z wieloma nowymi produktami takimi jak: biała plesń, kultury maziowe do produkcji serów typu herceńskiego, zestawy do oznaczania aromatów, fenoloftaleina, pożywki mikrobiologiczne i testy bibułowe. Wytwórnia utrzymywała liczne kontakty z jednostkami produkcyjnymi i naukowymi zarówno z krajów bloku socjalistycznego jak i z tzw zachodu. W firmie prężnie działał wydział badań i rozwoju. Zakład posiadał własną bibliotekę z bogatym zasobem książek i czasopism naukowych.

W 1964 r. zarząd CZSMl podjął decyzję o włączeniu Wytwórni Czystych Kultur Mleczarskich (WCzKMl) do Instytutu Przemysłu Mleczarskiego na prawach gospodarstwa pomocniczego. Jednocześnie zmieniono jej nazwę na Zakład Czystych Kultur Mleczarskich (ZCzKML).

W 1975 r. rozpoczęto budowę nowoczesnego obiektu obejmującego część administracyjną i produkcyjną o dużej kubaturze. Powstały nawet fundamenty, ale w 1976 r. decyzją władz centralnych budowę wstrzymano, a w ramach rekompensaty zezwolono na budowę pawilonu tymczasowego.

W 1976 r. dyrektorem Zakładu Czystych Kultur Mleczarskich został dr Kazimierz Kornacki. Rok później ZCzKMl zmienił nazwę na Zakład Produkcji Biopreparatów Mleczarskich.

W 1982 r. oddano do użytku nowy pawilon, do którego przeniesiono z ul. Warszawskiej 111 produkcję pożywek i testów, produkcję kultur bakteryjnych oraz administrację. Pawilon wyposażony został w nowoczesne urządzenia w postaci maszyn pakujących, liofilizatorów i fermentorów. Pawilon ten, po wielu modernizacjach, dotrwał do ostatnich dni Biolacty. W okresie tym prowadzono z sukcesem intensywne prace nad uzyskaniem kultur kefirowych w formie liofiliozwanej do bezpośredniego dodawania do mleka przerobowego. Szczególny wkład wnieśli: mgr inż. Anna Kramkowska, inż. Bożena Bauman, mgr. inż. Danuta Fesnak i dr. Kazimierz Kornacki.

W 1985 r. na dyrektora zakładu został powołany dr Kazimierz Hoppe.

W 1988 r. powstała Jednostka Innowacyjno-Wdrożeniowa BIOLACTA, której kierownictwo powierzono dr. Andrzejowi Fetlińskiemu.

W 1990 r. w wyniku reorganizacji spółdzielczości mleczarskiej utworzono Biotechnologiczną Spółdzielnię Pracy BIOLACTA. Funkcje prezesa objął dr A. Fetliński. W tym czasie zakład zatrudniał ok. 100 osób.

W 1993 r. w wyniku negocjacji z firmą TEXEL wchodzącą w skład koncernu farmaceutyczno-chemicznego RHONE-Poulenc powstało polsko-francuskie przedsiębiorstwo joint venture BIOLACTA TEXEL Spółka z o.o. Prezesem zarządu spółki został dr Andrzej Fetliński. Utworzono Wydział Preparatów Pleśniowych, którego pierwszym i ostatnim kierownikiem był inż. Wojciech Miszkiewicz. W 1998 r. oddano do użytku nową linię do produkcji biomasy grzybków kefirowych i bakterii fermentacji kwasu mlekowego. Od 1995 roku firma rozpoczęła publikację kwartalnika BIBIT, biuletynu informacyjnego adresowanego do klientów przemysłu spożywczego promującego nie tylko produkty firmy, ale również zawierającego artykuły naukowe z zakresu funkcjonalnych dodatków do żywności. Inną formą promocji firmy i jej produktów były cykliczne seminaria dla klientów przygotowywane zarówno przez pracowników jak i gości krajowych i zagranicznych z przemysłu i świata nauki. W 1999 r. uzyskano po raz pierwszy certyfikat Systemu Zarządzania Jakością ISO 9001, w 2001 znak ” Q „ za utrzymanie i promowanie wysokiej jakości kultur kefirowych, a w 2002 r. TOP Warmii i Mazur za pożywki mikrobiologiczne. Wdrożenie i rozwijanie różnych systemów zarządzania prowadził zespół pod przewodnictwem inż. Zofii Wiercińskiej przy aktywnym wsparciu mgr inż. Ewy Sędrowskiej, mgr. inż. Krystyny Uzdowskiej i innych członków zespołu.

W 2000 r. nastąpiła zmiana głównego udziałowca, którym została francuska firma Rhodia czemu towarzyszyła zmiana nazwy firmy na Rhodia Food Biolacta spółka z o.o. Od 1993 r. firma odnotowała bardzo dynamiczny rozwój. Wartość sprzedaży wzrosła 20-krotnie, wprowadzonych zostało na rynek polski ponad 400 naturalnych preparatów produkcji własnej i produkty z marką współudziałowca. Wiązało się to z dynamicznym rozwojem Działu Sprzedaży i Marketingu pod kierownictwem dr. Jana Rybki. Odbiorcami były zarówno zakłady mleczarskie, mięsne, piekarnie, olejarnie, chłodnie, producenci koncentratów spożywczych i żywności gotowej jak również stacje sanitarno-epidemiologiczne, zakłady weterynaryjne oraz placówki naukowo badawcze. W Polsce liczba odbiorców przekroczyła 2000, a za granicą ok. 20 (Europa, Azja, Ameryka pn.). Od 2000 r. w związku z kryzysem w Rosji, ale również kryzysem wewnątrz firmy, Biolacta doświadczyła problemów finansowych, które przyhamowały na jakiś czas dynamiczny rozwój firmy. W okresie tym nastąpiła również optymalizacja zatrudnienia, liczba zatrudnionych spadła poniżej 70 osób.

W 2001 r. dyrektorem firmy został Francuz Jean Marc Skonieczny pierwszy prezes nie Polak. W 2002 r. uruchomiono nowy liofilizator, co znacząco zwiększyło możliwości produkcyjne. Ogromny wkład w unowocześnienie i uruchomienie nowych urządzeń firma zawdzięczała zespołowi Utrzymania Ruchu pod kierownictwem mgr. inż. Grzegorza Kucyka i wsparciu ze strony produkcji przez mgr inż. Krzysztofa Borawskiego i jego zespołu. W latach 2003/04 partner zagraniczny wykupił wszystkie pozostałe udziały od pracowników Biolacta i został jedynym jej właścicielem. Pomimo stale poprawiającej się sytuacji finansowej firmie zagrażała likwidacja i przeniesienie rentownej produkcji do innych zakładów właściciela. Oprócz zadłużenia drugą przyczyną kłopotów firmy była spadająca marża produkcji własnej i wysoka konkurencja.

W 2004 r. cały segment Rhodia Food, w tym Biolacta, został kupiony przez duńską firmę Danisco. Firma zmieniła nazwę na Danisco Biolacta spółka z o.o. Kierownictwo firmy powierzono dr. Piotrowi Kołakowskiemu. Nastąpiła głęboka restrukturyzacja i optymalizacja produkcji. W 2004 r. zespół sprzedaży i marketingu został przeniesiony do spółki siostrzanej do Poznania. W 2005 r. spółka sprzedała nieruchomość przy Ul. Warszawskiej 111 i przeniosła siedzibę firmy do budynku produkcyjnego przy ul. Tuwima 1A. Nastąpiła reaktywacja laboratorium bakteriofagowego i włączenie go w globalną strukturę serwisu fagowego firmy Danisco. Kierowanie laboratorium fagowym powierzono inż. Elżbiecie Szpendowskiej i mgr inż. Katarzynie Pawlikowskiej. Po reorganizacji Biolacta skupiła się na działalności produkcyjnej. Wydatny wkład w rozwój Wydziału Badań i Rozwoju oraz Kolekcji Szczepów wnieśli mgr Lucyna Gmurkowska, inż. Marianna Wolarz, mgr inż. Hanna Morawska pod kierownictwem dr. Piotra Kołakowskiego. Opracowano wiele produktów, które weszły do międzynarodowej sieci sprzedaży. Firma pozostała też bazą logistyczną produktów Danisco dla przemysłu mleczarskiego w Europie Wschodniej z kierowaniem i rozwojem, której dzielnie radził sobie zespół pod przewodnictwem mgr Anny Jaworowicz. Dynamicznie zaczęła rosnąć sprzedaż produktów własnych na rynki wschodnie. W 2007 roku firma odzyskała pełną płynność finansową i zaczęła inwestować w zwiększenie wydajności linii produkcji bakterii kwasu mlekowego i linii grzybków kefirowych. W 2008 r. rozbudowano budynek produkcyjny. W 2010 r. podjęto decyzję o rozbudowie zakładu w Olsztynie i przeniesieniu części produkcji z innych zakładów Danisco do Olsztyna, zakupiono liofilizator pozwalający na podwojenie produkcji bakterii i rozpoczęto prace budowlane.

W 2011 r. nastąpiła kolejna zmiana właściciela. Danisco zostało kupione przez amerykański koncern DuPont.

W 2012 r. DuPont podjął decyzję o likwidacji zakładu w Olsztynie. Był to najlepszy finansowo rok w historii firmy. Zarząd i Związki Zawodowe (kierowane przez Stanisławę Piotrowską) podjęły wielokierunkowe działania i starania w kierunku zmiany tej decyzji. W dniu likwidacji Biolacta zatrudniała 44 pracowników.

W 2013 r. 30 marca Biolacta zakończyła działalność produkcyjną, a ostatecznej likwidacji uległa 30 września 2013 roku. Produkcja kultur pleśniowych została przeniesiona do Francji, a grzybków kefirowych do Niemiec. Laboratorium fagowe na bazie urządzeń z Olsztyna uruchomiono w Kijowie. Produkcja podłóż mikrobiologicznych jest wciąż kontynuowana w Olsztynie przez firmę Lablacta założną przez byłych pracowników Biolacty.

W roku 2020 r. na terenie Biolacta zakończono budowę kompleksu budynków mieszkalnych.

Biolacta była jedynym zakładem o tym profilu produkcji w Polsce. Niemal cała kadra Biolacty zdobyła wykształcenie w olsztyńskiej Uczelni. Prawie 70% pracowników miało wyższe wykształcenie. Kierownictwo zakładu dużą wagę przywiązywało do podwyższania kwalifikacji pracowników i zdobywania wiedzy o najnowszych światowych osiągnięciach w dziedzinie biotechnologii. Stąd liczne kontakty z podobnymi placówkami w Europie czego wyrazem były częste wyjazdy na staże i wizyty zagranicznych gości w Olsztynie. Zdarzały się też przypadki, że pracownikom Biolacty po odbyciu stażu proponowano pozostanie na stałe, oferując pracę w renomowanych ośrodkach. Z takiej okazji skorzystał dr Leszek Stepaniak, wieloletni pracownik wydziału badań i rozwoju w Biolaccie, dołączając do słynnego zespołu prof. Foxa w Cork w Irlandii. Przez wiele lat w Biolaccie staże i praktyki odbywali studenci, doktoranci i doktorzy wielu uczelni krajowych i zagranicznych, a także uczniowie szkół zawodowych. Przez wszystkie lata działalności Biolacta utrzymywała ścisły kontakt ze środowiskiem naukowym, w tym z Wyższą Szkołą Rolniczą w Olsztynie i jej następcami prawnymi, co skutkowało wieloma ciekawymi i praktycznymi opracowaniami w dziedzinie mleczarstwa i technologii żywności. Z Biolactą współpracowali: prof. M. Adamczak (UWM), prof. A. Babuchowski (UWM), prof. J. Bardowski (IBB PAN), prof. W. Bednarski (UWM), prof. M. Bielecka (IRZiBŻ PAN), prof. P. Heczko (UJ), prof. L. Jędrychowski (IRZiBŻ PAN), prof. K. Kornacki (UWM), prof. M. Kujawski (UWM), prof. Z. Libudzisz (PŁ), prof. H. Oberman (PŁ), prof. A. Reps (UWM), prof. J. Rymaszewski (UWM), prof. L. Stepanik (NMBU, Norwegia), prof. Z. Śmietana (UWM), prof. I. Usajewicz (UWM), prof. B. Wróblewska (IRZiBŻ PAN) i wielu innych.

Pracownicy firmy przez lata tworzyli niezwykłą, niemal rodzinną atmosferę pracy. Dla wielu z nas był to jedyny zakład pracy – od pierwszego dnia do emerytury. Wiele przyjaźni zakładowych przetrwało do dziś, a nawet zakończyło się małżeństwami. Pracę w Biolacta podejmowało już nowe pokolenie - dzieci pracowników. Obecnie, niemal 10 lat od likwidacji zakładu, wiemy na pewno, że firma to nie miejsce, firma to przede wszystkim ludzie. Co roku spotykamy się w gronie ok. 40 osób. Działalność zakładu była dokumentowana licznymi zdjęciami i wpisami do ksiąg pamiątkowych, które przetrwały do dziś.

Tak przedstawia się historia jednego niezwykłego zakładu, który przetrwał wiele, ale nie oparł się bezwzględnym prawom wielkiego rynku, (gdzie przesłanki historyczne, sentymenty, ludzie, a niekiedy nawet liczby nie mają znaczenia). Pozostają wspomnienia, a od czasu do czasu i łza się zakręci. Autorzy dołożyli należytej staranności w przeglądzie dostępnych materiałów, a przede wszystkim korzystali ze wspomnień tworzących historię firmy pracowników i starali się wyciągnąć na światło dzienne więcej jej blasków niż cieni. Pewnikiem nie uniknęli bezstronności i nieścisłości, być może pominęli niektóre fakty, nie wymienili z imienia i nazwiska wielu pracowników i współpracowników, ale być może artykuł ten będzie inspiracją do zachowania historii i pamięci o firmie BIOLACTA.

mgr inż. Ewa Sędrowska

dr hab. Piotr Kołakowski