Sejm RP VIII kadencji uchwałą z dnia 25 maja 2017 roku ustanowił 2018 Rokiem Jubileuszu 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Jednak uroczystości odbywać się będą do 2021 roku, czyli do setnej rocznicy ostatniego powstania śląskiego i zakończenia walk o granice. Warto przypomnieć jej historię.
Wydarzeniem, które wpisało się niezwykle mocno w proces odrodzenia duchowego i moralnego Polaków były objawienia Matki Bożej Niepokalanej w Gietrzwałdzie na Warmii, trwające od 27 czerwca do 16 września 1877 roku. Zdaniem Świadków Matka Boska przemówiła w języku polskim. Od tego czasu do Gietrzwałdu, jedynego w Polsce uznanego przez Kościół miejsca objawień przybywało wiele pielgrzymek. Pobyt w sanktuarium wzmacniał patriotyzm polskich pątników.
-„Społeczeństwo we wszystkich ówczesnych zaborach przyjęło objawienia gietrzwałdzkie z entuzjazmem. Powszechnie uznano je za wyraz opieki Matki Najświętszej nad naszym narodem” - Bp Józef Drzazga- biskup warmiński, 1977.
-”W ramach obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości pragniemy przywołać gietrzwałdzkie orędzie Maryi, Jej wezwanie do modlitwy i do walki ze słabościami i wadami zniewalającymi naród, które określiło czytelną drogę duchową Polaków do wolności. Pragniemy, aby dzisiaj przypominało nam, na czym polega prawdziwa wolność i jak należy jej strzec…”Arcybiskup Józef Górzyński, metropolita warmiński. 2018 r.
Kielce nieformalną „stolicą” odradzającej się Polski
Szansa na odzyskanie niepodległości przez Polskę pojawiła się w lipcu 1914 roku wraz z wypowiedzeniem przez Austro – Węgry wojny Serbii, a następnie na początku sierpnia przez Niemcy Rosji, Niemcy Francji oraz Austro-Węgry Rosji. Rozpoczęła się I wojna światowa. Za zgodą Austrii Józef Piłsudski ze „Strzelca”, „Sokoła” i „Drużyn Bartoszowych” sformował I Kadrową Kompanię, którą miała być kuźnią kadr dla przyszłego wojska. Oddział wymaszerował 6 sierpnia w stronę Miechowa. W Michałowicach obalił rosyjskie słupy graniczne.
Po wkroczeniu legionów do Królestwa Kongresowego Piłsudski wydał odezwę, w której ogłosił się komendantem wojsk polskich i zamierzał przebić się do Warszawy celem wywołania powstanie (bezskutecznie). Strzelcy rozlokowali się w różnych miejscach Kielc. Niestety, zostali wyparci z Kielc. Po umocnieniu się nad Nidą, przeorganizowaniu w okolicy Bolmina, ponownie zajęli Kielce, odpierając ataki rosyjskie. 5 września 1914 roku na wzgórzach wsi Szydłówek doszło do uformowania Pierwszego Pułku Legionów Polskich pod komendą Józefa Piłsudskiego. Wszystkie te wydarzenia sprawiły, że na przełomie sierpnia i września 1914 roku Kielce stały się nieformalną „stolicą” odradzającej się Polski – stały się „Miastem Legionów”.
Józef Piłsudski we wrześniu 1914 utworzył w Kielcach Polską Organizację Narodową, a w październiku zainicjował powstanie Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnego zrzeszenia działającego we wszystkich zaborach, którego został komendantem głównym
Pierwsza Kadrowa powróciła do Krakowa, stając się zalążkiem Legionów Polskich, które podporządkowano nowej centrali wywiadu austriackiego. Po rozbiciu przez Rosjan armii austriackiego generała Dankla Józef Piłsudski nie wrócił do miejsca wskazanego przez austriackie dowództwo, lecz wyrwał się z okrążenia i dotarł do Krakowa. Kilka dni później został mianowany brygadierem, a następnie odznaczono go austro – węgierskim Orderem Korony Żelaznej.
W październiku 1914 roku Józef Piłsudski zainicjował powstanie Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnego zrzeszenia działającego we wszystkich zaborach.
W lipcu 1916 r Józef Piłsudski zrezygnował z dowództwa, wyrażając tym protest przeciw lekceważeniu legionów. Jego dymisja spowodowała masowe rezygnacje Polaków ze służby wojskowej. Było to jednym z powodów zadeklarowania przez Cesarstwo Niemieckie i Austro – Węgry utworzenia niezależnego państwa polskiego na ziemiach Imperium Rosyjskiego, okupowanych przez wojska państw centralnych. W tej sytuacji Józef Piłsudski zadeklarował swoją pomoc w utworzeniu polskiej armii u boku państw centralnych.
Wiązało się to ze złożeniem przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec i Austro – Węgier. Na to nie chcieli przysiąc żołnierze Legionów. Legioniści. Ci, którzy 9 lipca 1917 odmówili złożenia przysięgi, zostali internowani w obozach w Szczypiornie i Beniaminowie. Konsekwencje poniósł też Piłsudski – został aresztowany w nocy z 21 na 22 lipca i przewieziony do twierdzy w Magdeburgu.
Odradzanie się wolnej Polski
Odzyskanie przez Polskę niepodległości było procesem stopniowym, w ciągu ostatnich dwu lat I wojny światowej. Warto podkreślić, że Polska odzyskała wolność sama, bez niczyjej pomocy, dzięki klęsce wojennej trzech zaborców i dzięki temu, że naród polski pielęgnował swoją tożsamość przez wiele lat zaborów. Najpierw władze niemieckie i austriackie wydały 5 listopada 1917 rok Akt gwarantujący powstanie marionetkowego Królestwa Polskiego, 14 stycznia 1918 roku rozpoczęła działalność Tymczasowa Rada Stanu, a 12 września Rada Regencyjna przejęła obowiązki głowy państwa. Na początku października Rada Regencyjna ogłosiła niepodległość Polski i po kilku dniach przejęła od okupantów zwierzchność nad wojskiem. W tym samym miesiącu powstała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, która proklamowała przynależność państwową do Polski (niedawno przypomniał o tym pochodzący ze Śląska znany 90-letni aktor Franciszek Pieczka). Posłowie polscy do parlamentu austriackiego powołali Polską Komisję Likwidacyjną dla Galicji i Śląska Cieszyńskiego. W ostatnim dniu października rozpoczęło się rozbrajanie garnizonów austriackich i niemieckich.
Na początku listopada 1918 roku w Lublinie powstała Rada Delegatów Robotniczych i Rząd Ignacego Daszyńskiego. 10 listopada do Warszawy przyjechał zwolniony z więzienia w Magdeburgu dowódca polskich Legionów brygadier Józef Piłsudski, gdzie został osadzony przez Niemców za odmowę złożenia im przysięgi na wierność. Rada Regencyjna przekazała mu zwierzchnią władzę nad wojskiem. 12 listopada Rada Regencyjna powierzyła Józefowi Piłsudskiemu misję utworzenia Rządu Narodowego. 15 listopada – zmiana nazwy państwa z „Królestwo Polskie” na „Republika Polska”. 17 listopada – po dymisji Daszyńskiego Józef Piłsudski mianuje premierem Jędrzeja Moraczewskiego. 19 listopada koniec ewakuacji żołnierzy niemieckich.
Tak opisał pierwsze dni po wyzwoleniu premier Jędrzej Moraczewski: – „Niepodobna oddać tego upojenia, tego szału radości, jaki ludność polską w tym momencie ogarnął. Po 120 latach prysły kordony. Nie ma „ich”. Wolność! Niepodległość! Zjednoczenie! Własne państwo! Na zawsze! Chaos? To nic. Będzie dobrze. Wszystko będzie, bo jesteśmy wolni od pijawek, złodziei, rabusiów, od czapki z bączkiem, będziemy sami sobą rządzili. (…) Cztery pokolenia nadaremno na tę chwilę czekały, piąte doczekało. (…)”
Warto przypomnieć, że na konferencji pokojowej w Paryżu odbywającej się w okresie od 18 stycznia 1919 do 21 stycznia 1920 uczestniczyli przedstawiciele 27 zwycięskich państw. Do negocjacji podczas konferencji nie dopuszczono pokonanych państw. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania. Oficjalnym reprezentantem polskiego rządu był Komitet Narodowy Polski na czele z Romanem Dmowskim i Ignacym Paderewskim. Roman Dmowski w 5 – godzinnym przemówieniu wygłoszonym w języku angielskim (doskonale opanowanym) uzasadniał racje Polski, między innymi, że Kaszuby są polskim terenem, a ich ludność jest słowiańska i propolska. Uważał, że w nadmorskich granicach Polski powinny się znaleźć: Gdańsk i Kłajpeda oraz Prusy Wschodnie z wyjątkiem Królewca, który miał być wolnym miastem, stolicą pobliskiego okręgu. Niestety, Anglia obawiając się, że Francja zdobędzie przewagę w sojuszu z Polską, nie zgodziła się na stworzenie silnego państwa polskiego i przeforsowała ustanowienie wolnego miasta w Gdańsku oraz przyznanie Wschodnich Prus Niemcom. Wówczas marszałek Francji Ferdynand Fosche wskazując na Gdańsk, przepowiedział, że w tym miejscu rozpocznie się druga wojna światowa.
W czasie tej konferencji 28 czerwca 1919 roku został podpisany przez Niemcy i państwa Ententy Traktat Wersalski kończący I wojnę światową. Dokumenty ratyfikacyjne złożono w Paryżu 10 stycznia 1920 r. W traktacie ustalono wiele międzynarodowych granic w Europie i wprowadzono nowy ład polityczny.
Warto także przypomnieć, że Jozef Piłsudski i Roman Dmowski byli wrogami, gdyż zabiegali o względy tej samej kobiety. Wygrał Piłsudski, a Dmowski pozostał do końca życia kawalerem. Jednak mając na względzie interes kraju, pogodzili się i to właśnie Józef Piłsudski poprosił Romana Dmowskiego, żeby reprezentował Polskę na konferencji pokojowej w Paryżu. Bierzcie z nich przykład skonfliktowani panowie.
Rozejm zawarty 11 listopada 1918 roku i Traktat Wersalski przypieczętowały ostateczną klęskę Niemiec. Niestety, po ogłoszeniu swojej niepodległości Polska musiała stoczyć 6 wojen, żeby ustalić swoje granice. Za najważniejszą z nich uważa się obronę przed bolszewicką inwazją, która miała być początkiem światowej rewolucji komunistycznej. Polska obroniła niepodległość dzięki Józefowi Piłsudskiemu, który zwycięsko dowodził wojskiem. W wojnie tej brało udział 190 generałów pochodzących z 3 zaborów.
Po odzyskaniu niepodległości poza władzami centralnymi na terenie Królestwa Polskiego i Galicji, na pozostałych obszarach kraju istniały tylko powiaty. Na mocy tzw. ustawy tymczasowej z 2 sierpnia 1919 r. (która de facto przetrwała do 1937 roku) z dziesięciu guberni Królestwa Polskiego (wraz z zachodnimi terenami guberni grodzieńskiej) utworzono 14 sierpnia 1919 roku 5 województw: białostockie, kieleckie, lubelskie, łódzkie i warszawskie. W Warszawie ustalono odrębne województwo. Z byłych terenów pruskich utworzono 12 sierpnia 1919 roku województwa poznańskie (obszar Wielkiego Księstwo Poznańskiego i część powiatów namysłowskiego i sycowskiego) i pomorskie (obszar Prus Zachodnich wraz z Działdowem z Prus Wschodnich).
Województwo śląskie powstało na mocy ustawy z 15 lipca 1920 roku. Składało się z polskiej części dawnego pruskiego Górnego Śląska oraz polskiej części dawnego austriackiego Księstwa Cieszyńskiego. Jako jedyne w Polsce, województwo śląskie cieszyło się szeroką autonomią w zakresie administracji i ustawodawstwa. Podział administracyjny województwa śląskiego na powiaty został ustanowiony rozporządzeniem wojewody śląskiego z dnia 17 czerwca 1922 r. w przedmiocie ustroju powiatowego Województwa Śląskiego..
Ustawą z 3 grudnia 1920 roku zjednoczono administracyjny ustrój Galicji z tym wprowadzonym w byłym zaborze rosyjskim, tworząc 23 grudnia 1920 roku województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie.
Zgodnie z ustawą z 4 lutego 1921 roku na Zabużu utworzono 19 lutego 1921 roku województwa wołyńskie, poleskie i nowogródzkie. Ostatnim obszarem nowej Polski, który otrzymał status województwa była Ziemia Wileńska, gdzie utworzono dopiero 20 stycznia 1926 roku województwo wileńskie, zgodnie z ustawą z 22 grudnia 1925 roku.
Łączna liczba województw w 1925 roku wynosiła: 17 (16 + m. Warszawa), a powiatów – 281.
Warto podkreślić, że o wolność walczyli nie tylko dorośli, ale także dzieci. Dotyczyło to między innym Lwowa (Cmentarz Orląt) Płocka. W obronie Lwowa między innymi walczyło 4 Petrykiewiczów, a tym małoletni, który jako jedyny został odznaczony Krzyżem Wirtuti Militari. Pod Płockiem zabito dwóch nieletnich Jesiorowskiego i Kaczmarskiego. Jeden został zakłuty bagnetami a drugi zasieczony szablami. Obaj zostali pośmiertnie odznaczeni krzyżami
W latach 1919 -1936 rocznice odzyskania niepodległości świętowano w Warszawie jako uroczystości o charakterze wojskowym, które organizowano zazwyczaj w pierwszą niedzielę po 11 listopada. Szczególnie uroczyście obchodzono rocznicę niepodległości 14 listopada 1920 roku, kiedy to Józefowi Piłsudskiemu, zwycięskiemu Naczelnemu Wodzowi w wojnie polsko- bolszewickiej wręczono buławę marszałkowską. Po przewrocie majowym w 1926 roku obchody rocznicy były uroczystościami wojskowymi, a Józef Piłsudski do roku 1934 dokonywał przeglądu pododdziałów i odbierał defiladę na Placu Saskim, który w 1928 roku nazwano placem marszałka Józefa Piłsudskiego. Dzień obchodów był dniem wolnym od pracy dla urzędników państwowych, a po kilku latach także wolnym od nauki. W 1930 roku ustanowiono odznaczenie państwowe Krzyż i Medal Niepodległości dla osób czynnie zasłużonych dla niepodległości Polski, a dwa lata później odsłonięto Pomnik Lotnika w Warszawie.
W 1937 roku w celu upamiętnienia odzyskania przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów zostało ustanowione Narodowe Święto Niepodległości. Do wybuchu II wojny światowej obchody państwowe odbyły się dwa razy w 1937 (uświetniono je odsłonięciem pomnika generała Józefa Sowińskiego i w 1938 roku.
Niestety, Druga Rzeczypospolita Polska istniała tylko 20 lat. W tym czasie szybko nastąpiła integracja ekonomiczna ziem po trzech zaborach. Podstawą organizacji państwa polskiego była konstytucja uchwalona `17 marca 1921 roku, i poprawiona po zamachu stanu 2 sierpnia 1926 roku. Najwyższą władzą w Polsce był dwuizbowy parlament. 31 maja 1926 roku Jozef Piłsudski został wybrany prezydentem, ale urzędu nie przyjął, więc wybrano Ignacego Mościckiego. Konstytucja zapewniała regionalne samorządy, niezależne sądownictwo, podstawowe prawa obywatelskie, prawa własności i wolności słowa oraz religii, a także tajemnicę korespondencji. Polska była jednym z pierwszych państw europejskich gwarantujących równe prawo wyborcze mężczyznom i kobietom oraz jednym z pierwszych zapewniających opiekę społeczną pracownikom umysłowym. Sejm uchwalił reformę rolnictwa, w następstwie której do września 1939 roku około trzy miliony hektarów gruntów ornych, czyli prawie 20% wielkich majątków ziemskich, zostało rozparcelowane
Warto podkreślić, że w tym czasie Polska osiągnęła wielki postęp w wielu dziedzinach życia, mimo że podczas I wojny światowej zniszczono 90% terytorium kraju i ponad 70 % ludności utrzymywało się z rolnictwa.
W roku 1945 roku zniesiono Święto Niepodległości, a ustanowiono Narodowe Święto Odrodzenia Polski, obchodzone 22 lipca. Wyjątek stanowiły lata osiemdziesiąte, kiedy to na wniosek związku zawodowego „Solidarność” władze organizowały obchody Święta Niepodległości. Delegacje składały wieńce przed Grobem Nieznanego Żołnierza.
Święto zostało przywrócone przez Sejm PRL ustawą z 15 lutego w 1989 roku pod nazwą Narodowe Święto Niepodległości w okresie transformacji ustrojowej. 11 listopada jest dniem wolnym od pracy. Centralne obchody, z udziałem najwyższych władz odbywają się w Warszawie, przed Grobem Nieznanego Żołnierza. Od 1989 r. w Warszawie organizowany jest Bieg Niepodległości, a od 2009 Koncert Niepodległości w Muzeum Powstania Warszawskiego. W innych miastach także organizowane są rocznicowe uroczystości, na przykład we Wrocławiu Marsz Patriotów i Radosna Parada Niepodległości, czy Parada Niepodległości w Gdańsku.
W tym roku przypada także 250.rocznica zawiązania konfederacji barskiej w 1768 r. Była ona pierwszym powstaniem przeciw Rosji i królowi. Była ona następstwem poczynań rosyjskiego ambasadora Nikołaja Repnina, który uprowadził posłów i wymógł na sterroryzowanym sejmie przyznanie praw innowiercom tzw. dysydentom. Samo powstanie po pięcioletnich walkach zakończyło się rozbiorem Polski. Jednak konfederacja zapoczątkowała szereg kolejnych wystąpień przeciw zaborcom.
Opracował Bolesław Pilarek
