Nie dajmy zapomnieć i zniszczyć”
Miernikiem cywilizacyjnym społeczeństw jest jego stosunek do pamiątek historycznych po byłych mieszkańcach, czy też do zmarłych. Stosunek ten jest swojego rodzaju papierkiem lakmusowym wrażliwości społeczeństw.
Polska w wyniku II wojny światowej przejęła tereny ziem odzyskanych, w tym Prus Wschodnich, zamieszkałych przez Mazurów, Warmiaków, często polskiego pochodzenia. Przodkowie tych grup społecznych zamieszkiwali tu od wieków. Pozostawili po sobie swoje mieszkania, kościoły, zakłady pracy, cmentarze. W zależności od wyznawanej religii grzebano ich na cmentarzach katolickich, ewangelickich, czy też żydowskich. Po 1945 roku ludność, która zamieszkała na tych terenach, pochodziła z centralnej Polski, Polaków repartyjantów z ZSRR, czy też Ukraińcy w wyniku akcji „Wisła” ( 1947 r. ). Ludność ta była w większości, wiary chrześcijańskiej. Jeżeli jeszcze weźmiemy pod uwagę zmianę przepisów o cmentarzach, nienawiść części ludności polskiej do wszystkiego co niemieckie, co napisane w języku niemieckim oraz politykę ówczesnych władz PRL do społeczności pochodzenia niemieckiego, to wszystko przyczyniło się do ruiny cmentarzy ewangielickich. To samo dotyczyło ludności pochodzenia żydowskiego oraz cmentarzy żydowskich. Jeszcze do dzisiaj słyszymy i często spotykamy się z barbarzyńskim niszczeniem resztek, tego co jeszcze pozostało, gdyż jest to pokłosie starych stereotypów części społeczeństwa polskiego. W gminie Górowo Iławeckie można spotkać jeszcze zniszczone, zapomniane cmentarze ewngielickie. Takich białych plam na Warmii i Mazurach jest dużo. Część z nich ( wieś Piasty Wielkie, Górowo Iławeckie ) zostało otoczone opieką osób, pasjonatów historii, mających szacunek dla wszystkich zmarłych niezależnie od wyznania.
Oprócz starych cmentarzy można spotkać tu obiekty użyteczności publicznej pozostawionych przez byłych mieszkańców, a używanych po 1945 roku. Ale z przyczyn ekonomicznych zostały pozostawione na pastwę losu. Pomimo, że są pomnikami minionej historii, nikt nie dba o nie. A można je zagospodarować.
Dlatego też członkowie Górowieckiego Klubu Stowarzyszenia UWM w Olsztynie magistrowie historii Lilianna Sapalska i Alicja Kamińska wraz z Kołem Historyków przy Gimnazjum nr I w Górowie Iławeckim kierowanym przez A. Kamińską podjęły inicjatywę zinwentaryzowania i opisania tych obiektów. W ten sposób chcą rozpocząć proces ocalenia i odnowy tych obiektów. W ten sposób zostanie oddany nie tylko hołd zmarłym pogrzebanym na tych cmentarzach, ale też wypełnimy białe plamy historii. Także będzie to świetna lekcja historii dla młodzieży. Opuszczone obiekty w Górowie Iławeckim.
Wieża ciśnień – została oddana w 1910 roku w miejscu tzw. Wzgórzu Zarazy – gdzie pochowano ofiary dżumy w 1710 roku. Jest to wieża o wysokości 24 m. Woda była pobierana z dwóch studni głębinowych o głębokości 70-80 m. Po 1945 roku wieża była używana do czasu, gdy nastąpiła zmiana źródła poboru wody pitnej i rozbudowy sieci wodociągowej. Należy dodać, że wieża jest najwyższym obiektem w Górowie Iławeckim, dlatego stąd są piękne widoki na miasto i okolice. Wieża do dnia dzisiejszego czeka do zagospodarowania.
Dworzec kolejowy- dworzec został oddany do użytku w 1898 roku. Dworzec po 100 latach funkcjonowania przestał być pożyteczny z przyczyn ekonomicznych. Przy dworcu pozostało tylko 100 m torów.
Wieś Dęby – niem. Eichen. Wieś została założona pod koniec XIV wieku. Początkowa nazwa Schóneichen. Po sekularyzacji Zakonu Krzyżackiego została wsią książęcą. Po 1945 roku z Dębami oraz Górowem Iławeckim był związany Czesław Dzirba – propagator historii tych ziem.
Wieś Piasty Wielkie – niem. GroB Peisten. Wieś została założona pod koniec XIV wieku. Wieś początkowo nosiła nazwę Paistio. W roku 1469 została dana w posiadanie Pawłowi Preglowi za zasługi dla Zakonu Krzyżackiemu Pawłowi Predlowi. W wieku XVI przeszła w ręce rodziny von Kreytzen, a pod koniec XIX wieku rodziny Struvy
Wieś Toprzyny – niem. Topprienen. Wieś założona została w 1362 roku jako służebny majątek rycerski. Pierwotna nazwa tej wioski brzmiała Tipperien.
Wieś Wiewiórki – niem. Eichhorn. Wieś została założona pod koniec XIV wieku. W czasie wojen pomiędzy Polską a Zakonem Krzyżackim wieś została wielokrotnie zniszczona. Od wieku XVI ponownie zasiedlona Polakami pochodzącymi z Mazowsza. Jeszcze do początku wieku XVIII ksiądz odprawiał kazania w języku polskim.
Wieś Woryny – niem. Worienen. Wieś została założona w roku 1340 pod nazwą Worya. Była siedzibą starostwa książęcego po sekularyzacji Państwa Krzyżackiego. Została zasiedlona ludnością polską. Prawie w całej swej historii była majątkiem książęcym a potem państwowym.
Na cmentarzu w Worynach pochowano generała brygady Nicolasa Dahlmanna zmarłego 10 lutego 1807 w wyniku rany odniesionej w bitwie pod Pruską Iławką 8 lutego 1807 r. Górowo Iławeckie – niem. Landsberg. Prawa miejskie osada otrzymała w 5 lutego 1335 r. Po sekularyzacji Państwa Krzyżackiego Landsberg znalazł się w obszarze Prus Książęcych. Z Górowem Iławeckim związane są postacie jak cesarz Napoleon Bonaparte ( nocował z 16/17 lutego 1807 r. w parafii ewangelickiej ), Albert Fisher – kronikarz miasta, Czesław Dzirba- nauczyciel, kronikarz miasta
Cmentarz żydowski w Górowie Iławeckim – założony w XIX wieku, ostatni pochówek odbył się w 1938 r. Zniszczony przez hitlerowców, a macewy zostały użyte jako nawierzchnia ulicy Mickiewicza.
Grób nieznanego żołnierza w Górowie Iławeckim przy drodze na Dęby – grób prawdopodobnie żołnierza Wermachtu zabitego w 1945 roku.
