NARODOWOŚĆ i OŚWIATA
Macierz Ziemi Cieszyńskiej (początkowo: Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego, (po 1918 – Macierz Szkolna Ziemi Cieszyńskiej) to jedna z najstarszych i najbardziej zasłużonych organizacji śląskich. Powstała 9 listopada 1885 roku z inicjatywy Pawła Stalmacha polskiego dziennikarza, publicysty, działacza społecznego i narodowego działającego na Śląsku Cieszyńskim, który do współpracy zaprosił 10 zaufanych patriotów. W tym roku Macierz obchodziła jubileusz 130-lecia w COK ” Domu Narodowym ” w Cieszynie. W trakcie uroczystości Mariusz Makowski, honorowy prezes ZG MZC w wystąpieniu zatytułowanym „Z Macierzą przez 130 lat historii” przypomniał ważniejsze dokonania. Natomiast urzędująca prezes Marta Kawulok złożyła sprawozdanie za ostatnie 4 lata.
Z wypowiedzi Mariusza Makowskiego wynikało, że od początku swojego istnienia Macierz stawiała sobie za cel kultywowanie polskości Śląska Cieszyńskiego (w 1914 roku istniało już 71 szkół założonych z jej inicjatywy). W okresie międzywojennym, koncentrowała się na wspomaganiu Polaków na Zaolziu. Obecnie stara się pielęgnować cieszyńskie tradycje regionalne. Niewiele jest w Polsce stowarzyszeń, które mogą legitymować się tak długą historią jak Macierz Ziemi Cieszyńskiej. Przetrwała dni pełne sukcesów i chwały, okresy przymusowej stagnacji i uśpienia, a przede wszystkim spokojnej, systematycznej i pracowitej działalności. Z pewnością przestałaby już dawno istnieć, podobnie jak wiele innych niewygodnych dla powojennych( po pierwszej wojnie) władz organizacji społecznych, gdyby nie wytrwałość, determinacja oraz przysłowiowy etos pracy i przywiązanie do tradycji mieszkańców Śląska Cieszyńskiego.
Jedną z bolączek trawiących cieszyńskich Polaków, był brak polskiej inteligencji, a przede wszystkim polskiego nauczyciela i szkoły. Zaradzić temu chciał Stalmach przez utworzenie stowarzyszenia, zbierającego fundusze na założenie pierwszego polskiego gimnazjum w Cieszynie. Utworzonemu stowarzyszeniu nadano nazwę Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego. Pierwszy okres działania Macierzy nastawiony był na budowę od podstaw polskiej oświaty na ziemi od wieków opanowanej i germanizowanej przez austriacką administrację. Jeszcze na pierwszym zebraniu założycielskim jego uczestnicy zebrali między sobą kwotę pięciu złotych reńskich. Później pomoc napłynęła szerokim strumieniem ze wszystkich dzielnic Polski. Na przykład Ignacy Bagieński z Odessy darował 10.000 rubli, Towarzystwo Biblioteki Polskiej w Rumunii 1.711 złotych, a Piotr Kmita z Warszawy zapisał połowę swego sporego majątku. Po pokonaniu wielu przeszkód i oporów powstało Polskie Gimnazjum, które przyjęło pierwszych uczniów przyjęło w październiku 1895 roku. Z czasem Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego roztoczyła opiekę nad całym polskim szkolnictwem
Macierz to przede wszystkim ludzie, zastępy działaczy, którzy ją stworzyli i tworzą do dziś-powiedziała między innymi prezes Marta Kawulok. Macierz to 22 terenowe koła skupiające prawie 100O członków, którzy codzienną pracą tworzą jej współczesne oblicze. Wszystkie przedsięwzięcia oparte są na szacunku dla tych ,co byli i w darze tym, którzy będą. Działalność społeczna przypomina wędrówkę na szczyt. Czasem trzeba iść krętymi ścieżkami, czasem się upada, ale trzeba iść dalej. W minionym 4-leciu organizowano organizowanie tradycyjnych przedsięwzięć, takich jak: – Koncerty noworoczne, spotkania noworoczne, bale cieszyńskie, dni tradycji, stroju, tańca i pieśni regionalnej, przeglądy kapel karpackich- koncerty kolęd, koncerty i różne spotkania. Dochód z charytatywnych imprez był przekazywany na fundusz stypendialny dla zdolnej młodzieży pochodzącej w niezamożnych domów.
Jubileusz był okazją do złożenia podziękowań , przekazania wyrazów szczerej wdzięczności pracownikom wspierających urzędów, instytucji, darczyńcom, zarządom kół, wszystkim macierzowcom oraz sympatykom i miłośnikom regionu. Prezes Marta Kawulok wszystkim życzyła wiele satysfakcji i zadowolenia w dalszej pracy na rzecz małej ojczyzny – Ślaska Cieszyńskiego. Liczne grono działaczy uhonorowano odznaczeniami, medalami, odznakami honorowymi i wyróżnieniami. Wśród wyróżnionych macierzowymi odznaczeniami byli członkowie Warmińsko-Mazurskiego Koła Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. mgr inż. Marii Bentkowskiej nadano godność Członka Honorowego Macierzy. dr .inż. Bolesława Pilarka uhonorowano Medalem Pawła Stalmacha . Natomiast Akty Uznania otrzymali :- mgr Maria Szczepkowska, prof. Antoni Jarczyk, Władysław Brudny. Akty Uznania przekazano także :Chórowi Uniwersyteckiemu im. Profesora Wiktora Wawrzyczka, Zespołowi Pieśni i Tańca „KORTOWO” oraz redakcji „5+X”, czasopisma Stowarzyszenia Absolwentów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.
Wiele ciepłych słów pod adresem Macierzy Ziemi Cieszyńskiej wygłosili parlamentarzyści oraz przedstawiciele lokalnych władz. Honorowy prezes Warmińsko-Mazurskiego Koła Macierzy Ziemi Cieszyńskiej prof. dr hab. Janusz Guziur omówił działalność koła na tle rozwoju olsztyńskiej uczelni ( od Wyższej Szkoły Rolniczej do Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego), która powstała na bazie kadry i wyposażenia byłej Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie. Natomiast urzędujący prezes zarządu koła prof. zw. dr hab. dr h.c. Andrzej Faruga przekazał obraz autorstwa Marii Bentkowskiej oraz kilka książek wydanych przez Stowarzyszenie Absolwentów UWM i absolwencką Fundację im. M. Oczapowskiego. Olsztyniacy złożyli wiązankę kwiatów pod tablicą zainstalowaną na gmachu rektoratu byłej Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie.
Uroczystość uświetniły koncerty zespołów regionalnych „Kończaneczki” i ” Strumień”.
Po uroczystościach gościliśmy w Cisownicy, gdzie po staropolsku chlebem i solą witali nas Danuta i Leszek Macurowie, Teresa i Józef Waszutowie oraz Anna Piskorczyk i Jerzy Szarzec.
Paweł Stalmach
Paweł Stalmach urodził się w rodzinie Zuzanny ( z domu Cichy)i Jana 13 sierpnia 1824 w Bażanowicach koło Cieszyna. Ukończył ewangelicką szkołę powszechną i gimnazjum ewangelickie w Cieszynie. Duży wpływ na jego późniejszą twórczość i działalność miały wydarzenia z czasów jego studiów w Wiedniu, wtedy to poznał Polaków z Galicji, m.in. księcia Jerzego Lubomirskiego. Po powrocie do Cieszyna związany był z „Tygodnikiem Cieszyńskim” oraz „Gwiazdką Cieszyńską”. Poza redagowaniem tych pism pisywał poematy oraz prace słowianoznawcze. Wydawał broszury polemiczne, w których poruszał tematy związane z problemami narodowościowymi Górnego Śląska. Przyczynił się do powstania na Śląsku Cieszyńskim organizacji i instytucji narodowych: Złączenie Polskie (1842, które szybko upadło i zostało zastąpione przez Towarzystwo uczących się języka polskiego w gimnazjum ewangelickim w Cieszynie), Czytelni polskiej (1848), Towarzystwa Naukowej Pomocy dla Księstwa Cieszyńskiego (1872) oraz Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego (1885). Za swoją działalność społeczną oraz antyrządowe artykuły był kilkukrotnie więziony oraz karany grzywnami.
Główny cel Pawła Stalmacha wyrażało hasło – „narodowość i oświata”. „Narodowość bez oświaty – pisał Stalmach – nie może się rozwijać i żyć; oświata jest tylko możliwą w narodowej mowie i musi służyć dla dobra narodu. Lud bez oświaty w duchu narodowym, musi zginąć”.
Jedynym marzeniem Pawła Stalmacha było: doczekać się chwili otwarcia polskiego gimnazjum i dlatego pracował ze zdwojoną siłą, by zebra c jak najwięcej funduszy. Niestety , nie doczekał spełnienia tego marzenia.
Paweł Stalmach był ewangelikiem, jednak tuż przed śmiercią (zm. 13 listopada 1891 w Cieszynie). przeszedł na katolicyzm. Pochowany na Cmentarzu Komunalnym w Cieszynie. w tym regionie
(BP)
