Pojęcie „dobra kultury” wywodzi się z nieobowiązującej już ustawy o ochronie dóbr kultury lecz w praktyce jest nadal używane. Za dobro kultury uważany jest każdy przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub współczesny, który ma znaczenie dla rozwoju i dziedzictwa kulturalnego ze względu na wartość naukową, historyczną lub artystyczną. Dobra kultury są narodowym dobrem kultury i ich ochrona należy do istotnych zadań państwa. Podkreśla się jednocześnie, iż dobra kultury narażone są na różnorodne zagrożenia. Na podstawie doświadczeń historycznych można stwierdzić, że straty w dobrach kultury powodowane są przez nadzwyczajne zdarzenia o charakterze naturalnym (trzęsienia ziemi, huragany, ulewy, powodzie, wyładowania atmosferyczne), bądź przez działalność człowieka (wojny, kradzieże, podpalenia, akty wandalizmu, nieposzanowanie, terroryzm, zaniedbanie, lekceważenie, ignorancję, brak wyobraźni). Aby chronić dobra kultury potrzebne są zatem regulacje prawne i działania praktyczne aby dobra te mogły służyć przyszłym pokoleniom.
Katedra Prawa Kanonicznego i Wyznaniowego WPiA UWM wspólnie z Katedrą Kryminologii i Polityki Kryminalnej WPiA UWM oraz Archiwum i Muzeum UWM w Olsztynie przy współudziale Studenckiego Koła Naukowego Prawa Wyznaniowego Fides zorganizowały ogólnopolską konferencję naukową „Ochrona dóbr kultury, Aktualne Problemy”, która odbyła się 27 listopada 2014 r. w Auli Teatralnej Centrum Humanistycznego UWM oraz Auli Błękitnej Centrum Konferencyjnego UWM. Patronat honorowy nad konferencją objął ks. arcybiskup dr Wojciech Ziemba (Metropolita Warmiński), a także prof. zw. dr hab. Stanisław Pikulski (Dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie). W zamierzeniu organizatorów spotkanie miało na celu: analizę norm prawnych oraz praktyki w zakresie ochrony dóbr kultury, analiza problemów jakie ujawniają się w procesie ochrony dóbr kultury, konfrontację teorii z praktyką oraz pogłębienie dyskusji naukowej w przedmiotowym zakresie.
Z uwagi na dużą liczbę prelegentów konferencja podzielona była na cztery panele, podczas których wygłoszonych zostało 37 referatów. Prelegentami byli pracownicy naukowi Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Politechniki Warszawskiej, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Lublinie, Uczelni Techniczno-Handlowej im. Heleny Chodkowskiej w Warszawie, Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie, a także Wyższej Szkoły Prawa i Administracji w Rzeszowie. Ponadto referaty wygłosili przedstawiciele Archiwum Państwowego w Piotrkowie, Prokuratury Rejonowej w Biskupcu, Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie, Instytutu Nauk Prawnych PAN oraz studenci zrzeszeni w Studenckim Kole Naukowym Prawa Wyznaniowego Fides UWM i Kole Naukowym Prawników UMCS. Nadmienić należy, iż obradom konferencji towarzyszyła ekspozycja posterów naukowych przygotowanych przez członków KN Fides.
Licznie zebranych na audytorium gości powitał gospodarz konferencji dr hab. Mieczysław Różański, prof. UWM (Katedra Prawa Kanonicznego i Wyznaniowego UWM). Uroczystego otwarcia konferencji dokonał natomiast prof. dr hab. Grzegorz Białuński (Prorektor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie). Przewodniczącym pierwszego panelu był ks. prof. dr hab. Mieczysław Różański. Panel ten rozpoczął się od wystąpienia dr hab. Wiesława Pływaczewskiego, prof. UWM (Katedra Kryminologii i Polityki Kryminalnej UWM), który przedstawił problematykę „Ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego na tle współczesnych zagrożeń cywilizacyjnych”. Referent podkreślił jak istotną rolę odgrywają nie tylko dobra wytworzone przez człowieka, ale również dziedzictwo naturalne jak chociażby parki narodowe czy szeroko pojęty krajobraz kulturowy. Kolejny referat zatytułowany „Prawna ochrona dóbr kultury pozostających w posiadaniu Kościoła katolickiego w Hiszpanii”, którego autorem był ks. prof. dr hab. Piotr Ryguła (UKSW) poświęcony został regulacjom prawnym dotyczącym rozporządzania mieniem kościelnym w Hiszpanii. Trzecim prelegentem tego panelu był mgr Olgierd Jakubowski (INP PAN, NIMOZ), który w syntetyczny sposób zaprezentował „Zagrożenie dziedzictwa sakralnego przestępczością – kryminologiczne aspekty zjawiska”. Następnie ks. mgr Wojciech Zdon wygłosił referat o „Kościelnych zabytkach ruchomych jako źródłach do historii parafii”. Autor przedstawił wnioski z przeprowadzonych prac konserwatorskich w parafiach Sucha i Krynki w diecezji radomskiej. W kolejnym referacie „Problemy ochrony i restytucji zabytków sakralnych” przeanalizowała mgr Katarzyna Sikora (UG). O walorach obiektów sakralnych w kontekście rozwoju turystyki w referacie „Obiekty sakralne szansą rozwoju regionalnego na przykładzie województwa warmińsko-mazurskiego” opowiedziała Julita Przeradzka (KN Fides UWM). Ostatnie wystąpienie na tej sesji plenarnej należało do Andrzeja Dzikowskiego (KN Fides UWM), który w swoim wystąpieniu starał się odpowiedzieć na pytanie „Jak wkomponować ‘ołtarz soborowy’ w zabytkową architekturę sakralną?”.
Drugi panel był moderowany przez Prodziekana ds. Nauki prof. dr hab. Piotra Majera. Obrady rozpoczął referat prof. dr hab. Mieczysława Różańskiego, w którym autor omówił jak wygląda „Ochrona zasobu archiwów diecezjalnych w Polsce”. Temat kolejnego prelegenta – mgr Mateusza Żmudzińskiego (UMK) brzmiał „Między teorią a praktyką. Zabiegi konserwatorskie prowadzone na księgach metrykalnych”. Autor na podstawie kontrastu ukazał prawidłowe, jak i nieprawidłowe, często mają nieodwracalne skutki, działania konserwatorskie na księgach kościelnych. W następnym wystąpieniu prof. dr hab. Józef Marecki (UPJPII Kraków) przedstawił referat „Zasób i sposoby ochrony polskich archiwów zakonnych”. Kolejno głos zabrał dr Tomasz Matuszak z prezentacją problemu „Rola i zadania strażnika pamięci – pomiędzy tradycją a współczesnością”. Jako piąty na tej sesji plenarnej wystąpił mgr Michał Ordak (AP Piotrków), a tematem wystąpienia była „Reprografia materiałów archiwalnych jako forma ochrony dóbr kultury w państwowej sieci archiwalnej”. Następnie mgr Maciej Roman Hubka (AP Piotrków) zreferował kwestię „Gromadzenia i zabezpieczania dokumentacji przez archiwa państwowe a zagadnienia ochrony dóbr kultury”. W dalszej kolejności referat pt. „Karnoprawna ochrona zabytkowych cmentarzy” przedstawił dr Bartłomiej Gadecki (Prokurator Rejonowy w Biskupcu). Przedostatni referat „Aspekty prawne i społeczne ochrony nieczynnych cmentarzy ewangelickich powiatu poznańskiego” wygłosiła mgr Joanna Wałkowska (UAM). Referatem zamykającym obrady w tym panelu było wystąpienie Szymona Dziubickiego (KN Prawników UMCS) pt. „Ustawa o ochronie Znaku Polski Walczącej – medialne reakcje a rzeczywistość”.
Równolegle z drugim panelem odbywającym się w Auli Teatralnej Centrum Humanistycznego UWM, w Auli Błękitnej Centrum Konferencyjnego UWM obywał się trzeci panel konferencji. Przewodniczącą tej części była dr Justyna Krzywkowska. Referat pt. „Analiza pojęć dotyczących ochrony dóbr kultury” wprowadzający do problematyki tej sesji wygłosiła dr Barbara Krupa (Politechnika Warszawska). Następnie, tym razem w roli prelegentki, wystąpiła dr Justyna Krzywkowska omawiając zagadnienie „Działań edukacyjnych i promocyjnych dotyczących ochrony dóbr kultury”. Kolejne wystąpienie nt. „Normatywno-prawnych instrumentów ochrony dóbr kultury w uniwersalnym i krajowym systemie ochrony praw człowieka” należało do mgra Dawida Kosteckiego (KUL). Następnie mgr Aldona Joanna Ploch (UTH im. H. Chodkowskiej w Warszawie) przeanalizowała temat „Pomnik historii – większa ochrona zabytku czy fikcja prawna”. Kinga Długołęcka (KN Fides UWM) przedstawiła kwestię „Studiów z ochrony dóbr kultury na polskich uczelniach”. W dalszej części panelu mgr Alina Ciura (UG) omówiła temat „Karnoprawnej ochrony dóbr kultury w Polsce”. Dalszymi referentami tej sesji byli członkowie Koła Naukowego „Fides”. Adrianna Tymienicka zaprezentowała „Działania związane z ochroną dóbr kultury współczesnej w województwie warmińsko-mazurskim”. Kolejno Natalia Rudzińska omówiła tematykę „Ochrony dóbr kultury według Konwencji w Hadze z 1954 r.”. Kontynuując tematykę uregulowań zawartych w konwencjach międzynarodowych Marlena Szarlak wygłosiła referat „Ochrona zabytków w świetle Konwencji o ochronie światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego”. Natomiast o „Ochronie zabytków w świetle uregulowań prawa karnego” mówiła Natalia Elwira Kałędek. W kolejnym referacie Emilii Rosiak zaprezentowana została problematyka „Przestępstwa przeciwko dobrom kultury”. Referatem kończącym ten panel było wystąpienie Kacpra Milewskiego nt. „Przepisów prawnych ochrony dzieł sztuki”.
Czwarty panel odbywający się w Auli Teatralnej Wydziału Humanistycznego UWM odbył się pod przewodnictwem ks. prof. dr. hab. Józefa Mareckiego (UPJP II Kraków). Pierwszym prelegentem był dr hab. inż. Józef Hernik (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie), który przedstawił interdyscyplinarne zagadnienie „Prorozwojowej ochrony nieruchomości zabytkowych w zachowaniu dziedzictwa kulturowego” odwołując się do rozwiązań krajowych i zagranicznych. Kolejna referentka – dr Lucyna Rotter (UPJP II Kraków) starała się rozwiązać istotny dylemat w konserwacji zabytków: „Rekonstrukcja czy oryginał? Problemy związane z ochroną trwałych ruin”. Następnie mgr Żaneta Gwardzińska (Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie) wygłosiła referat „Procedura upadłości muzeów w Polsce – aspekty prawne a praktyka gospodarcza”, w którym skonfrontowała rozwiązania prawne z praktyką ich stosowania. Kolejno mgr Joanna Zientek (Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie) zaprezentowała z perspektywy praktyka problematykę „Wywozu zabytków za granicę na przykładzie działalności Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków”. Mgr Marcin Jędrejek (KUL) w referacie „Zamach na dobro o szczególnym znaczeniu dla kultury jako okoliczność skutkująca obostrzeniem odpowiedzialności w świetle kodeksu karnego” omówił typy kwalifikowane kodeksowych przestępstw przeciwko dobrom kultury. Dwa ostatnie referaty wygłosili przedstawiciele nauk kryminologicznych. Najpierw mgr Maciej Duda (UWM) oraz mgr Joanna Narodowska (UWM) przedstawili zagadnienie „Fałszerstwa dóbr kultury. Perspektywa prawna i kryminologiczna”. Następnie mgr Agata Lewkowicz (UWM) omówiła „Handel dziełami sztuki w Internecie”.
Podsumowując obrady Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego – ks. dr hab. Mieczysław Różański, prof. UWM stwierdził, iż konferencja stanowiła jedynie przyczynek do dalszych badań w obszarze ochrony dóbr kultury, a zatem zachodzi konieczność kontynuowania tego typu spotkań naukowych. Zadeklarował jednocześnie, że konferencja doczeka się kontynuacji, może nawet w postaci cyklicznej. Przyznać należy, iż główne założenia konferencji zostały zrealizowane. Liczba uczestników konferencji, reprezentujących ośrodki naukowe, archiwa, muzea, urzędy i służby z niemal całej Polski świadczy natomiast o aktualności i ważkości podjętej tematyki. Ponadto kwestie poruszone w dyskusjach, które wywiązywały się po poszczególnych panelach dowodzą, iż ochrona dóbr kultury jest multidyscyplinarnym zagadnieniem wymagającym współpracy teorii z praktyką zgodnie z ogólnie aprobowanym poglądem, iż „praktyka bez teorii jest ślepa a teoria bez praktyki bezcelowa”. Podkreślić również należy, iż wygłoszone referaty opublikowane zostaną w postaci monografii naukowej, która ukaże się w połowie 2015 r.
Klaudia Łuka
Maciej Duda