A

ABSOLUTNA WILGOTNOŚĆ:  stosunek masy pary wodnej zawartej w powietrzu do ogólnej objętości powietrza (g/m³ ).

ADIABATA - linia na wykresie przedstawiająca zmiany temperatury wraz z wysokością zachodzące w opadającym lub wznoszącym się powietrzu.

ADIABATA SUCHA - linia przedstawiająca proces adiabatyczny suchej objętości powietrza (pozbawionego pary wodnej).

ADIABATA WILGOTNA (kondensacyjna) - linia przedstawiająca proces adiabatyczny dla powietrza w stanie nasyconym parą wodną, przy temperaturze poniżej punktu rosy.

ADIABATYCZNY PROCES- zjawisko termodynamicznych zmian temperatury bez wymiany ciepła.

ADWEKCJA - poziomy ruch mas powietrza w atmosferze, oznaczający napływ masy o innych niż dotychczasowa właściwościach.

AEROLOGIA - dział geofizyki, nauka o procesach zachodzących w atmosferze do wysokości 30 km. Stacja aerologiczna mierzy elementy meteorologiczne w przekroju atmosfery.

AEROZOLE ATMOSFERYCZNE – stałe lub ciekłe cząstki zawieszone w powietrzu.

AGROMETEOROLOGIA – specjalistyczna dziedzina meteorologii zajmująca się badaniem wpływu warunków pogodowych na wzrost i rozwój organizmów roślinnych.

AKTYNOMETR  -  przyrząd do pomiaru napromieniowania słonecznego. Pomiarowi podlega zaabsorbowana energia promieniowania przekształcona w ciepło.

ALBEDO  - stosunek promieniowania odbitego do padającego na określoną powierzchnię (np. słonecznego na powierzchnię Ziemi), do odbitego od tej powierzchni (inaczej wartość wskazująca, jaka część padającego promieniowania zostaje odbita).

ANEMOMETER:  nazwa ogólna przyrządów do pomiaru prędkości i siły wiatru.

ANEROID – mechaniczny przyrząd do pomiaru ciśnienia atmosferycznego, zawierający jako sensor tzw. „puszkę Vidiego”. Jego wskazania są kalibrowane za pomocą barometru rtęciowego.

ANTYCYKLON – inaczej wyż baryczny.

AWS - (z angielskiego Automated Weather Station), automatyczna stacja meteorologiczna wykonująca pomiary bez pośrednictwa człowieka.

B

BAROGRAF - barometr mierzący ciśnienie w sposób ciągły i zapisujący wynik w postaci linii na pasku barogramu.

BAROMETR RTĘCIOWY - przyrząd mierzący ciśnienie atmosferyczne; zmierzona wartość odpowiada sile grawitacji masy  słupa rtęci w stosunku do powierzchni równej podstawie rurki, w której się znajduje.

BRYZA – wiatr lokalny na styku morza kierunek lądu, zmieniający kierunek regularnie w ciągu doby. W nocy wiatr przy powierzchni wieje od lądu do morza (bryza lądowa), w dzień  w przeciwnym kierunku, z większą prędkością (bryza morska).

C

CEILOMETR - dalmierz do określania wysokości podstawy chmur.

CIEPŁO UTAJONE -  jest to dodane, lub zabrane z ciała ciepło podczas zmiany stanu skupienia nie zmieniające jego temperatury; w przypadku wody ciepło utajone wynosi w przybliżeniu 2500 J/g.

CIŚNIENIE ATMOSFERYCZNE - działanie (parcie) atmosfery w danym punkcie powodowane siłą grawitacji której poddawana jest kolumna masy powietrza znajdującej się powyżej, wyrażone w jednostkach siły (N) na jednostkę powierzchni (m2).

CORIOLISA SIŁA – pozorna siła spowodowana ruchem obrotowym Ziemi wokół własnej osi, odchylająca tory ruchu powietrza wywołane gradientem ciśnienia w prawo na półkuli północnej i w lewo na południowej.

CYKLON – inaczej niż baryczny lub nazwa huraganowego wiatru powstającego nad oceanem indyjskim, przesuwającego się nad obszar kontynentu azjatyckiego wywołującego katastrofalne zniszczenia.

D

DOKŁADNOŚĆ INSTRUMENTU:  stopień dokładności z jaką instrument mierzy wartość parametru, podawany w procentach pełnego zakresu skali; mówiąc o dokładności, faktycznie podajemy niedokładność instrumentu oznaczającą odchyłkę pomiaru.  Każdy instrument meteorologiczny zaopatrzony jest w metryczkę określającą dokładność względem wzorca.

DYWERGENCJA - rozbieżność, rozejście się torów kierunku przepływu mas powietrznych.

DZIURA OZONOWA – zjawisko ubytku ozonu stratosferycznego na skutek przyspieszenia procesów jego rozpadu wywołanych katalizującym działaniem niektórych grup związków chemicznych emitowanych do atmosfery (freony, halony i inne).

E

EFEKT CIEPLARNIANY, SZKLARNIOWY – efekt selektywnego przepuszczania i pochłaniania energii promienistej przez atmosferę ziemską. Dzięki większemu pochłanianiu, przez takie gazy jak między innymi CO2 i NH4, promieniowania długofalowego ziemi, atmosfera uzyskuje wyższą temperaturę niż byłaby ona w sytuacji braku tej selektywności. Nie należy zamiennie używać pojęcia efektu szklarniowego na określenie współczesnych trendów zmian klimatu.

EL NIÑO: literalnie, dzieciątko Jezus, nazwa nadana zjawisku pojawienia się ogrzanych ponad normę wód powierzchniowych oceanu pacyficznego w strefie równikowej, wzdłuż wybrzeża Peru i Ekwadoru, które najczęściej pojawia się tuż przed nadejściem świąt bożonarodzeniowych (stąd nazwa).  Cieplejsza woda jest wynikiem zatrzymania prądów powierzchniowych w kierunku zachodnim. W tej sytuacji następują zaburzenia cyrkulacji powietrza w strefie, objawiające się pojawieniem obfitych opadów na zachodnim wybrzeżu Ameryki Południowej i ekstremalnych susz na wschodnich wybrzeżach Azji i Australii. Dodatkowo wstrzymaniu ulega proces upwelingu zasilającego w chłodne żyzne wody łowisk peruwiańskich.  Zjawisko powtarza się w quasi cyklu 3-7 lat.

EWAPOROMETR –przyrząd do pomiaru parowania wskaźnikowego.

F

FAHRENHEITA SKALA:  skala temperatury, w której temperatura zamarzania czystej wody wynosi 32° a temperatura jej wrzenia  212° (na poziomie morza i przy standardowym ciśnieniu atmosferycznym). Używana powszechnie w USA; 1 °F = 5/9 °C.

FRONT ATMOSFERYCZNY – warstwa przejściowa na  styku mas powietrza różniących się pod względem termicznym, barycznym i wilgotnościowym.

FRONT CHŁODNY - front atmosferyczny ruchomy w układzie ustępującej znad danego obszaru masy cieplejszej i napływającej chłodniejszej.

FRONT CIEPŁY - front atmosferyczny ruchomy w układzie ustępującej znad danego obszaru masy chłodniejszej i napływającej cieplejszej; różni się od frontu chłodnego kątem nachylenia płaszczyzny frontowej, który tu jest znacznie mniejszy.

FRONT OKLUZJI - front atmosferyczny powstały z połączenia się frontu ciepłego i chłodnego

FRONT STACJONARNY - strefa przejściowa pomiędzy ciepłym i zimnym powietrzem, nie przemieszczająca się lub poruszająca się z prędkością mniejszą  niż 2 m/s.

G

GEOPOTENCJAŁ - energia potencjalna jednostki masy powietrza równa liczbowo pracy jaką trzeba wykonać, aby ją unieść do danego poziomu z poziomu morza.

GOŁOLEDŹ - jednorodny i przezroczysty osad lodu powstały z zamar( powrót na początek strony ↑ )

H

HALNY WIATR – Wiatr fenowy w Tatrach wynikający z faktu, że przy napotkaniu bariery górskiej, przy dużych różnicach ciśnień, powietrze od strony nawietrznej jest zmuszone do wznoszenia się i ochładzania adiabatycznego, czemu towarzyszą opady. Po stronie zawietrznej suche powietrze opada z impetem w dół ogrzewając się adiabatycznie, dając efekt silnego i cieplnego wiatru.

HALO ZJAWISKA - grupa zjawisk optycznych w postaci pierścieni (kręgów), łuków, słupów lub plam świetlnych, powstających wskutek załamania lub odbicia światła przez kryształki lodu unoszące się w powietrzu (chmury piętra wysokiego, mgła lodowa itp.)

HEKTOPASKAL [hPa] – jednostka ciśnienia stosowana w meteorologii. 1 hPa jest równy sile 100 N (niutonów) przypadającej na każdy metr kwadratowy powierzchni stykającej się z powietrzem.

HELIOGRAF - przyrząd do pomiaru czasu nasłonecznienia.  Sensorem heliografu jest szklana kula spełniająca rolę soczewki skupiającej promienie słoneczne, które padając na pasek heliogramu, wypalają w nim otwór. Suma długości wypalonych otworów, przeliczonych na czas stanowi wynik pomiaru.

HYGROMETR:  Instrument do pomiaru wilgotności względnej powietrza

I

IMGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, główna instytucja państwowa o charakterze naukowo-technicznym, zajmująca się meteorologią oraz hydrologią teoretyczną i operacyjną w Polsce.

INWERSJA – rozkład temperatury w przekroju wycinka troposfery polegający na tym, że wyższe warstwy powietrza są cieplejsze, lub gęstsze od tych położonych niżej.

IRYZUJĄCE OBŁOKI - chmury wykazujące  bardzo znaczną iryzację, podobnie jak masa perłowa, bardzo rzadkie, obserwowane są w stratosferze na wysokościach od 20 do 30 km.

IZARYTMA (izolinia) - linia na mapie, która łączy punkty o jednakowych wartościach liczbowych elementów meteorologicznych lub innych charakterystyk stanu atmosfery.

IZOBARA - linia na mapie łącząca punkty o jednakowym ciśnieniu atmosferycznym w danej chwili.

IZOHELA - linia na mapie łącząca punkty o jednakowych średnich wartościach nasłonecznienia w danym czasie.

IZOHIETA - linia na mapie łącząca punkty o tej samej ilości opadów w danym czasie.

IZOTERMA - linia na mapie łącząca punkty o jednakowej temperaturze w danym czasie.

IZOTERMIA – stały przebieg temperatury w przekroju atmosfery.

K

KATATERMOMETR – termometr alkoholowy służący do pomiaru zdolności ochładzającej powietrza (zastosowanie przy ocenie klimatyzacyjnej pomieszczeń).

KOAGULACJA – w meteorologii nazwa zjawiska oznaczającego łączenie się kropel chmury  w większe zespoły.

KONWEKCJA – uporządkowany pionowy ruch mas powietrza.

KONWERGENCJA - zbieżność, zejście się torów kierunku przepływu mas powietrznych; konwergencja występuje na styku dwóch prądów powietrznych napływających z przeciwnych kierunków.

KRZYWA STANU - charakteryzuje zmiany temperatury we wznoszącym się powietrzu  na wykresie, obejmuje linie zmian sucho i wilgotnoadiabatycznych.

KRZYWA STRATYFIKACJI  - przedstawia pionowy, rzeczywisty rozkład temperatury w przekroju atmosfery (wykres temperatury).

M

MASA POWIETRZA – jednorodna przestrzeń atmosfery pod względem termicznym i wilgotnościowym, uzyskująca swe właściwości nad rozległymi obszarami źródłowymi mas; rozróżnia się w zależności od miejsca powstawania masy: arktyczną, polarną, zwrotnikową i równikową.

MEZOSFERA – warstwa atmosfery pomiędzy stratosferą, a troposferą, występuje tu ujemna stratyfikacja temperatury prowadząca do jej obniżenia na górnej granicy warstwy (ok. 80 km) do najniższego poziomu w całej atmosferze (-80oC)

MGŁA - zawiesina bardzo drobnych kropel wody ograniczająca widzialność przy powierzchni ziemi poniżej 1km.

MILIBAR – dawniej używana, jednostka ciśnienia atmosferycznego; 1 hPa = 1 milibar.

METEOPATIA – wrażliwość organizmu ludzkiego na warunki pogodowe, w skrajnych przypadkach dochodzi do zaburzeń wywołujących i pogłębiających stany chorobowe.

N

NAO INDEKS – wartość wyliczana jako różnica między dwiema standaryzowanymi seriami ciśnienia atmosferycznego na poziomie morza między Azorami a Islandią, a następnie sprowadzana do postaci względnej w stosunku do odchylenia standardowego z wieloletniej serii pomiarów. Indeks NAO jest wyznacznikiem telekoneksji między cyrkulacją w tym obszarze, a cyrkulacją nad całym kontynentem europejskim.

NOCNE OBŁOKI ŚWIECĄCE - bardzo rzadko obserwowane chmury (na wysokości 75-90) o barwie niebieskawej, srebrzystej lub pomarańczowej, dzięki czemu są widoczne na tle ciemnego nocnego nieba. Występują w północnej części umiarkowanych szerokości geograficznych na półkuli północnej i tylko w okresie letnim.

O

OGNIE ŚW. ELMA - świecące wyładowania elektryczne w powietrze z wysoko wzniesionych przedmiotów na powierzchni ziemi  lub z części samolotów będących w locie (końce skrzydeł, śmigła , stateczniki, etc.).

P

PASATY - stałe wiatry wschodnie, wiejące z podzwrotnikowych obszarów ciśnienia wysokiego w kierunku równika.

PIONOWY GRADIENT TEMPERATURY - pionowe zmiany temperatury wyrażone w jednostkach temperatury w stosunku do jednostki wysokości; przeważnie oC/100m.

PLUWIOGRAF – przyrząd samopiszący, służący do pomiaru wielkości i natężenia opadów atmosferycznych.

PSYCHROMETR – przyrząd do pomiaru prężności aktualnej pary wodnej znajdującej się w powietrzu

PRĄD STRUMIENIOWY - silny prąd powietrza w górnej troposferze w obszarze szerokości geograficznej 25-45°, przemieszczający się z zachodu na wschód, charakteryzujący się niewielką rozciągłością poprzeczną (kilka kilometrów);   prędkość dochodzącej do ok. 150-250 km/godz., wiatrów czasem nawet większej.

PROMIENIOWANIE SŁONECZNE, ELEKTROMAGNETYCZNE – energia wysyłana przez Słońce. P. to zaburzenia pola elektromagnetycznego (fale elektromagnetyczne) rozchodzące się w próżni z prędkością światła, polegające na poprzecznym (wzajemnie do siebie i do kierunku rozchodzenia się fali) drganiu wektorów natężeń pól magnetycznego i elektrycznego.

PYRANOMETR -  przyrząd do pomiaru promieniowania bezpośredniego i rozproszonego.

R

RADIOSONDA – przyrząd instalowany na balonach meteorologicznych do jednoczesnego pomiaru i transmisji danych meteorologicznych; zawiera czujniki do pomiaru ciśnienia, wilgotności , temperatury, modulator oraz nadajnik radiowy.

RESUBLIMACJA – w odniesieniu do wody proces przejścia pary wodnej w lód z pominięciem fazy ciekłej.

ROSA - krople wody tworzące się na skutek kondensacji pary wodnej wywołanej stykiem z wychłodzoną powierzchnią ziemi lub innych przedmiotów.

S

SADŹ, SZADŹ - osad lodu powstały z ziarenek rozdzielonych pęcherzykami powietrza, powstaje przy bardzo szybkim zamarzaniu przechłodzonych kropelek wody, a który pozostawia na przedmiotach na powierzchni ziemi zamarzająca przechłodzona mgła występująca w ujemnych temperaturach.

SOLARYMETR -  przyrząd służący do pomiaru promieniowania słonecznego metodami termoelektrycznymi.

STANDARDOWA ATMOSFERA – hipotetyczny pionowy rozkład elementów atmosferycznych takich jak temperatura powietrza, ciśnienie i gęstość powietrza, który został określony przez międzynarodowe porozumienie, dla celów kalibracji przyrządów czy zadań lotniczych oraz wojskowych. 

SUBLIMACJA – w odniesieniu do wody proces przejścia lodu w stan lotny z pominięciem stanu ciekłego.

SZKWAŁ - krótkotrwały gwałtowny wzrost prędkości wiatru, wraz ze zmianą jego kierunku. Typowe zjawisko podczas burzy atmosferycznej.

SZRON - krystaliczny osad lodu, powstający podobnie jak rosa tylko w temperaturach ujemnych.

SZADŹ, SADŹ – osad kryształków lodu,

STRATOSFERA – warstwa atmosfery ponad tropopauzą, rozciągająca się do wysokości ok. 50 km ponad Ziemią; w stratosferze tej powstaje i rozpada się ozon, stanowiący ochronę przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym.

SYNOPTYKA – dział meteorologii traktujący  o przewidywaniu pogody.

T

TELEKONEKSJE - związki pomiędzy zmianami cyrkulacji zachodzące na odległych obszarach atmosfery.

TEMPERATURA EFEKTYWNA ZIEMI – średnia, temperatura teoretyczna powierzchni, wyliczona dla sytuacji gdyby nasza planeta nie posiadała atmosfery.

TEMPERATURA EKWIWALENTNA - temperatura, jaką osiągnęłoby powietrze, gdyby cała zawarta w nim para wodna skondensował, a wydzielone przy tym ciepło zostało zużyte na jego podgrzanie przy stałym ciśnieniu.

TEMPERATURA MINIMALNA - najniższa temperatura zanotowana w określonym przedziale czasu, najczęściej doby.

TEMPERATURA MAKSYMALNA - najwyższa temperatura zanotowana w określonym przedziale czasu, podobnie jak wyżej najkrótszy okres jej oznaczania to doba.

TEMPERATURA ODCZUWALNA – umowna temperatura odczuwana przez organizm ludzki, w efekcie reakcji systemu termoregulacji na kompleks właściwości atmosfery, w tym przede wszystkim: temperatury powietrza, wilgotności i prędkości wiatru.

TEMPERATURA PUNKTU ROSY – temperatura, w której zawarta w powietrzu para wodna zaczyna ulegać skraplaniu, temperaturze punktu rosy odpowiada równowaga pomiędzy wartością prężności aktualnej i maksymalnej.

TENDENCJA BARYCZNA - wzrost lub spadek ciśnienia, tendencja określa kierunek zmian ciśnienia, a jej wartość opisową (dodatnia, ujemna, stała) określa się na podstawie wartości zmian tego parametru w jednostce czasu.

TERMOMETER BIMETALICZNY:  Termometr, którego sensorem jest element składający się z dwóch blaszek metali dokładnie połączonych, które charakteryzują się różnymi współczynnikami rozszerzalności. Pod wpływem zmian temperatury płytki wyginają się, a powodowany tym ruch jest przenoszony na wskazówkę lub pisak urządzenia samopiszącego.

TERMOSFERA - warstwa atmosfery ziemskiej położona nad mezosferą; charakteryzuje się wzrastającą wraz z wysokością temperaturą (do ponad 1000°C), która powstaje w wyniku pochłaniania promieniowania słonecznego o bardzo małych długościach fal.  Termosfera jest warstwą zjonizowanego gazu, w której wyróżnia się kilka podwarstw w tym jonosferę, gdzie pojawiają się charakterystyczne zjawiska zórz polarnych.

TERMOSKOP – pierwszy termometr zbudowany przez G. Galilei, działający na zasadzie zmian siły wyporu działającej na kulki zanurzone w cieczy pod wpływem temperatury (oferowany współcześnie w handlu jako element użytkowy i dekoracyjny jednocześnie)

TRĄBA POWIETRZNA, TORNADO - silny wirowy ruch powietrza  w chmurze burzowej (Cumulonimbus). Lej trąby sięga od podstawy chmur, do powierzchni Ziemi. Prędkość wiru wynosi 360 – 540 km/h  Zjawisko związane jest z gwałtownym spadkiem ciśnienia. Trąba powoduje katastroficzne zniszczenia na lądzie.

TROPOPAUZA - warstwa przejściowa między troposferą, a stratosferą

TROPOSFERA – najniższa warstwa atmosfery od powierzchni Ziemi do wysokości 7-18 km, w zależności od szerokości geograficznej; w troposferze realizują się niemal wszystkie procesy pogodowe.

VIRGA – zjawisko opadowe polegające na tym, iż krople deszczu wypadające z chmury nie docierają do powierzchni ziemi gdyż w wysokiej temperaturze wyparowują (deszcz „zawieszony” pod chmurą).

W

WARSTWA GRANICZNA ATMOSFERY – warstwa powietrza w pobliżu powierzchni bezpośrednio wymieniająca z nią ciepło wilgotność oraz pęd; jej miąższość jest zdecydowania większa w dzień niż w nocy.

WIATRY DOLINNE (ANABATYCZNE) I GÓRSKIE  (KATABATYCZNE) – wiatry wywołane różnicami w nagrzewaniu się zboczy górskich i dolin. W dzień wiatr dolinny wieje w górę zbocza gdyż cieplejsze zbocza ogrzewają przylegające powietrze wywołując stan równowagi chwiejnej, w nocy chłodne powietrze spływa z większą szybkością ku dolinom jako tzw. wiatr górski. 

WILGOTNOŚĆ POWIETRZA – zawartość pary wodnej w powietrzu; może być wyrażana w różnych miarach.

WILGOTNOŚĆ AKTUALNA POWIETRZA – zawartość pary wodnej w powietrzu najczęściej wyrażana jako prężność czyli  ciśnienie parcjalne jakie wytwarza para wodna w mieszaninie powietrza.

WILGOTNOŚĆ WZGLĘDNA POWIETRZA - jest to stosunek prężności aktualnej pary wodnej znajdującej się w powietrzu do prężności maksymalnej dla danej temperatury.

WMO – Światowa Organizacja Meteorologiczna (World Meteorological Organization), agenda ONZ, koordynuje działalność służb meteorologicznych na całym świecie.

Z

ZAMGLENIE - zawiesina kropelek wody zmniejszających widzialność przy powierzchni ziemi, ale widzialność ta wynosi powyżej 1km.

ZMIESZANIA WSPÓŁCZYNNIK – w wilgotnym powietrzu bezwymiarowy stosunek masy suchego powietrza do masy pary wodnej.

ZORZA POLARNA - zjawiska świetlne widoczne w okolicach podbiegunowych w postaci łuków, pasm, draperii, występujące w górnych warstwach atmosfery (jonosferze)