STRESZCZENIA
|
||
|
||
NUMERY |
||
[8/4/2003] [9/1/2004] [9/2/2004] [9/3/2004] [ 9/4/2004] [10/1/2005] [10/2/2005] [10/3-1/2005] [10/3-2/2005] [10/4/2005] [11/1/2006] [11/2/2006] [11/3/2006] [11/4/2006] [12/1/2007][12/2/2007] [12/3/2007] [12/4/2007] [13/1/2008] [13/2/2008] [13/3/2008] [13/4/2008] [14/1/2009] [14/2/2009] [14/3/2009] [14/4/2009] [15/1/2010] [15/2/2010] [15/3/2010][15/4 [16/1/2011] [16/2/2011]
|
||
TOM 16 - NUMER 2 - CZERWIEC 2011 | ||
Jacek Czekała, Alicja Jezierska,
August Krzywosądzki
Określenie twardości ogólnej i zawartości wapnia i magnezu w
wodach uzdatnionych
Słowa kluczowe: woda do spożycia,
twardość, wapń, magnez. Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.01 Woda do konsumpcji
podlega szczególnej ochronie, o czym świadczy liczba parametrów
jej oceny. Wśród nich należy wyróżnić twardość oraz zawartość
magnezu. Z kolei wapń nie jest składnikiem limitowanym, ale jego
koncentracja i związki składają się na twardość wody, dlatego
jest on pierwiastkiem na ogół oznaczanym zarówno w wodach
surowych, po uzdatnieniu, jak i u odbiorcy. Ze względów
zdrowotnych szczególną uwagę zwraca się na koncentrację magnezu
w wodach oraz na relacje ilościowe między Mg i Ca. Celem pracy
było określenie twardości oraz zawartości wapnia i magnezu w
wodach uzdatnionych przeznaczonych do spożycia dla mieszkańców
miasta Leszna. Badania przeprowadzono w latach 2006-2009 na
próbkach wód pochodzących z trzech ujęć i stacji uzdatniania
wody. Próbki wód pobierano zgodnie z normą PN-ISO 5667, a
powyższe parametry oznaczono metodą wersenianową (PN-ISO 6059).
W okresie badań zanalizowano ogółem 270 próbek na twardość oraz
po 30 próbek na zawartość wapnia i magnezu. Twardość ogólna wód
kształtowała się od 192,0 do 410,0 mg CaCO3 dm–3,
średnio 334,9±33,16 mg CaCO3 dm–3.
Wartości te mimo pozornie dużych zakresów skrajnych pod względem
średnich są zbliżone między ujęciami i latami, co skutkowało
brakiem istotnych statystycznie różnic. Stężenie wapnia w wodach
wynosiło od 24,7 do 152,4 mg dm–3, średnio
73,46±31,15 mg dm–3 a magnezu od 1,6 do 107,1,
średnio 20,45±27,77 mg dm–3. Z analizy danych wynika,
że twardość ogólna wód nie korelowała z koncentracją wapnia i
magnezu, natomiast stwierdzono dodatnią zależność korelacyjną
między koncentracją wapnia i magnezu. Stwierdzono, że po
uzdatnieniu, wody do konsumpcji w Lesznie spełniały normy
jakościowe badanych parametrów. Według średnich wartości, wody
te zaliczono do średnio twardych o zaniżonej koncentracji
magnezu.
Iwona Domagała-Świątkiewicz,
Włodzimierz Sady
Wpływ nawożenia azotem na zawartość P,
K, Mg,
Ca i S w glebie i częściach
jadalnych kapusty głowiastej białej
Słowa kluczowe: siarczan amonu, RSM,
nawożenie rzutowe i zlokalizowane. Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.02 Badano wpływ
nawożenia azotowego siarczanem amonu i roztworem
saletrzano-mocznikowym (RSM) na zawartość P, K, Mg, Ca i S w
glebie i kapuście głowiastej białej. Badania z kapustą głowiastą
białą odmiany Galaxy F1 prowadzono w latach 2005-2007
w Zagorzycach k. Miechowa. Nawozy azotowe stosowano wg schematu:
1) kontrola – 100% N (120 kg ha–1) rzutowo w czasie
sadzenia rozsady; 2) 75% N rzutowo w czasie sadzenia rozsady +
25% N w trakcie wegetacji; 3) 75% N rzutowo w czasie sadzenia
rozsady + nawożenie pozakorzeniowe; 4) 75% N w sposób
zlokalizowany w czasie sadzenia rozsady, 5) 75% N w sposób
zlokalizowany w czasie sadzenia rozsady + 25% N rzutowo w czasie
wegetacji; 6) 75% N w sposób zlokalizowany w czasie sadzenia
rozsady + nawożenie pozakorzeniowe. Dokarmianie pozakorzeniowe
wykonywano 2% mocznikiem (3-krotnie) i 1% roztworem Supervitu K
(1 raz). Warunki pogodowe w kolejnych latach doświadczenia
znacznie modyfikowały wpływ czynników badań na zawartość
oznaczanych składników mineralnych w kapuście. Najwięcej K i Mg
w roślinach oznaczono w 2006 r., najmniej P, K, Mg i Ca w 2007
r., natomiast 2005 r. był rokiem średnim, jeśli chodzi o
stężenia badanych pierwiastków. Zawartość siarki w liściach
kapusty była najwyższa w 2007 r., a najniższa w 2006 r.
Oznaczone zawartości P, K i Mg były poniżej zakresu przyjętego
za wystarczający dla części jadalnych kapusty. Rodzaj nawozu
azotowego wpływał istotnie na zawartość P i Ca w roślinach. W
2005 i 2006 r. wyższe stężenia P wykazano w roślinach nawożonych
RSM w porównaniu z nawożonymi siarczanem amonu. Więcej Ca
oznaczano w kapuście nawożonej siarczanem amonu w porównaniu z
kapustą nawożoną roztworem saletrzano-mocznikowym. Żaden z
badanych czynników nie różnicował istotnie zawartości K i Mg w
kapuście. W każdym roku badań rośliny nawożone siarczanem amonu
zawierały więcej siarki. W 2005 i 2006 r. rzutowy sposób
nawożenia siarczanem amonu wpływał istotnie na zwiększenie
stężenia S w roślinach w stosunku do nawożenia zlokalizowanego.
Nawożenie pozakorzeniowe nie wpływało istotnie na zawartość
oznaczanych pierwiastków w roślinach.
Tomasz Kleiber, Andrzej Komosa Wpływ wzrastającego
nawożenia azotem na zawartość mikroelementów w runi trawników
dekoracyjnych
Słowa kluczowe: azot, trawnik, darń,
zawartość mikroelementów, analiza roślin. Celem badań w
latach 2007-2008 było określenie wpływu wzrastających poziomów
azotu: 0, 50, 100, 150, 200 mg N dm–3 na zawartość
mikroelementów metalicznych żelaza, manganu, cynku i miedzi oraz
stosunki ilościowe w runi trawników dekoracyjnych. Doświadczenie
wegetacyjne wykonano na 2-letnim trawniku, na którym wysiano
mieszankę traw o następującym składzie gatunkowym (w %): życica
trwała (Lolium perenne
L.) Grasslands Nui – 45%, kostrzewa trzcinowa (Festuca
arundinacea Schreb.) Finelawn – 25%, kostrzewa czerwona (Festuca
rubra Hack.) Olivia – 10%, kostrzewa czerwona (Festuca
rubra Hack.) Boreal – 15%, wiechlina łąkowa (Poa
pratensis L.) Balin – 5%. Z wyjątkiem miedzi, nawożenie
azotem wpływało na wzrost zawartości żelaza, manganu i cynku w
częściach nadziemnych traw. Nawożenie azotem (w formie saletry
amonowej) zwiększało pobranie mikroelementów przez części
nadziemne roślin: Fe o 143,0%, Mn – 227,2%, Zn – 233,3%, Cu –
180,7% oraz ich stosunki ilościowe. Wykazano, że wysokie
nawożenie azotem trawników dekoracyjnych, od N-150 do N-200,
zwiększało stosunek Fe : Mn : Zn : Cu. Najlepszymi walorami
dekoracyjnymi charakteryzowała się murawa zawierająca w
częściach nadziemnych (w mg kg–1 s.m.): Fe
231,6-292,8, Mn 35,6-50,5, Zn 26,5-47,5 i Cu 16,9-17,6. Zakresy
te można zalecać jako tymczasowe zawartości wskaźnikowe dla
trawników dekoracyjnych. Z praktycznego punktu widzenia, biorąc
pod uwagę pozytywny i stymulujący wpływ nawożenia azotem na
plonowanie, skład chemiczny roślin i pobieranie mikroelementów
przez mieszankę traw na trawniku dywanowym, konieczne jest – w
ich kontrolowanym nawożeniu – uwzględnienie strat wynikających z
wynoszenia tych składników z gleby wraz z plonem części
nadziemnych, a także ich wypłukiwania z rizosfery i ewentualne
ich uzupełnienie nawozami mineralnymi.
Mirosław Kobierski, Jacek Długosz,
Anna Piotrowska Zróżnicowanie
przestrzenne różnych form magnezu w glebie płowej wytworzonej z
gliny lodowcowej
Słowa kluczowe: magnez wymienny i
wodno-rozpuszczalny, magnez przyswajalny dla roślin, zmienność
przestrzenna, gleba płowa. Rezerwuarem magnezu
dla roślin jest gleba, głównie jony znajdujące się w roztworze
wodnym, oraz jego kationy wymienne związane z kompleksem
sorpcyjnym. Zawartość magnezu przyswajalnego – ważna ze względu
na zabezpieczenie potrzeb pokarmowych roślin – może się
charakteryzować bardzo dużym zróżnicowaniem przestrzennym w
skali pola uprawnego. Określenie przestrzennego zróżnicowania
tych składników jest niezmiernie istotne w rolnictwie
precyzyjnym, uzależniającym dawkę nawożenia od rzeczywistego
niedoboru pierwiastka, nawet na niewielkim areale pola uprawnego.
W celu oszacowania parametrów związanych z przestrzenną
zmiennością form magnezu określono zawartość magnezu
wodno-rozpuszczalnego (Mg-H2O), wymiennego (Mg-W) i
przyswajalnego dla roślin (Mg-P). Próbki z 50 punktów poziomu
orno-próchnicznego gleby płowej pobrano wiosną 2007 r. w sieci
kwadratów rozmieszczonych co 10 m. Zawartość poszczególnych form
magnezu oznaczono tradycyjnymi metodami, a wyniki opracowano
metodami statystycznymi i geostatystycznymi, które posłużyły do
wykonania map określających ich przestrzenne zróżnicowanie.
Wykazano duże zróżnicowanie zawartości form magnezu (Mg-H2O
– 0,76-2,89 mmol(+) kg–1; Mg-W – 1,69-8,06 mmol(+) kg–1;
Mg-P – 28,50-91,40 mg kg–1) w poziomie
orno-próchnicznym gleby płowej. Zróżnicowanie to potwierdzają
wysokie wskaźniki zmienności, wynoszące odpowiednio: Mg-H2O
– 31,6%; Mg-W – 30,5%; Mg-P – 24,9%. Na podstawie analizy
geostatystycznej wyników stwierdzono, że najbardziej skupione
wokół średniej arytmetycznej, wynoszącej 1,24 mmol Mg kg–1,
były zawartości Mg-H2O. Potwierdza to także obliczona
dla tej formy magnezu wysoka wartość kurtozy (8,73). Najbardziej
spłaszczony rozkład miały wyniki określające zawartość magnezu
przyswajalnego dla roślin (kurtoza-0,39). Poszczególne formy
magnezu w masie glebowej badanego pola charakteryzują się
niewielkim wskaźnikiem rozproszenia, na co wskazuje wysoka
wartość efektu samorodka, odpowiednio: 0,423 (mmol kg–1)2
dla Mg-W; 0,031 (mmol kg–1)2 dla Mg-H2O
oraz 83,42 (mg kg–1)2 dla Mg-P. Największy
udział efektu samorodka w wariancji progowej (47,3%)
zaobserwowano na semiwariogramie określającym zawartość Mg-P.
Obliczony zasięg oddziaływania, czyli korelacji między próbkami,
wynosił 79,3-98,0 m i był większy niż rzeczywista odległość
między poszczególnymi próbami pobranymi do badań.
Peter Kováčik, Milan Macák, Ladislav Ducsay, Magdaléna Halčínová,
Martin Jančich Wpływ stosowania
popiołów, popiołów lotnych i ich Mieszanek na żyzność gleby
Słowa kluczowe: mieszanka popiołów i
popiołów lotnych, żyzność gleby, węgiel całkowity, kwasy
huminowe, gęstość gleby. Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.05 Aplikacja popiołów,
popiołów lotnych i ich mieszanek w glebach Słowacji nie jest
dozwolona przez prawo, mimo że niektóre państwa pozwalają na
takie wykorzystanie. Można przypuszczać, że jest to spowodowane
głównie niestabilną i często wysoką zawartością metali ciężkich
oraz związków promieniotwórczych w glebie. Poszczególne popioły
i popioły lotne znacznie różnią się powyższymi parametrami, z
tego powodu konieczna jest indywidualna ocena wykorzystania
popiołów w Słowacji. Korzystnego wpływu popiołów i popiołów
lotnych na rośliny nie można pominąć w przypadku surowców nie
stwarzających zagrożenia związanego ze zwiększoną ilością metali
ciężkich i związków radioaktywnych. Celem eksperymentu było
określenie wpływu mieszanki popiołu z popiołem lotnym (AFAM) na
niektóre parametry glebowe oraz sprecyzowanie poglądów na
wykorzystanie popiołów i popiołów lotnych w rolnictwie.
Eksperyment przeprowadzono w wegetacyjnej klatce znajdującej się
na terenie Słowackiego Uniwersytetu Rolniczego w Nitrze, w 30 kg
pojemnikach z 24 kg antropogenicznej gleby, która powstała po
zmieszaniu 2 części brunatno-modalnej gleby i 1 części piasku
krzemionkowego. Do całego profilu glebowego powyższych
pojemników aplikowano mieszankę popiołów i popiołów lotnych lub
nawozów NPK w 4 powtórzeniach. Eksperyment miał 6 wariantów (0,
AFAM1, NPK, NPK+ AFAM1, NPK+ AFAM2, NPK+ AFAM3): 1 – wariant
kontrolny, 2 – mieszanka popiołu i popiołu lotnego w ilości 3 t
ha–1, 3 – nawozy sztuczne NPK, 4 – nawozy NPK + AFAM
w ilości 3 t ha–1, 5 – nawozy NPK + AFAM w ilości 30
t ha–1, 6 – nawozy NPK + AFAM w ilości 150 t ha–1.
Mieszanka popiołu i popiołu lotnego (AFAM) stosowana w ilości 3
t ha–1 miała pozytywny wpływ na kilka parametrów
glebowych. Istotnie statystycznie zwiększyła wartość pHKCl, pHH2O i dostępnych
zasobów Ca. W przypadku zawartości węgla całkowitego (Cox),
węgla substancji humusowych (CHS), węgla kwasów huminowych
(CHA), kwasów fulvia (CFA) i dostępnego K reakcja na wzrost była
niejednoznaczna. Gęstość objętościowa gleby (BD) się zmniejszyła.
Absorpcja (CEC) nie uległa zmianie. Statystycznie nieistotny,
ale negatywny wpływ miała na ilość kationów podstawowych (EBC),
stopień nasycenia kationami bazowymi (BS), przewodność (EC),
zawartość Nan i Mg. Dodanie AFAM do nawozów NPK w dawkach 3, 30
i 150 t ha–1 miało pozytywny wpływ na ilości Cox,
CHS, CHA i Mg, na wartości CEC, EBC, BS, pHKCl i pHH2O,
BD gleby. Negatywnie wpłynęło tylko na EC i zawartość Nin.
Wykorzystanie mieszanki popiołu i popiołów lotnych oraz
mieszanki w połączeniu z nawozami NPK poprawiło głównie te
parametry gleby, które zwiększają jej wydajność, odporność na
spadek plonów spowodowany jednostronnym sztucznym nawożeniem
roślin.
Krzysztof Makuch, Ryszard Koczorowski,
Iwona Rykowska, Wiesław Wasiak Ocena zawartości
tytanu w błonie śluzowej pokrywającej dwuetapowe wszczepy
śródkostne
Słowa klucze: tytan, implanty, alergia. Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.06 Szeroko stosowane
współcześnie biomateriały, w tym tytan i jego stopy, wykazują
wiele cech i właściwości fizykochemicznych, które determinują
sposób ich wykorzystania. Jak wynika z piśmiennictwa, wszczepy
tytanowe stosowane w stomatologii, uważane za biokompatybilne z
ustrojem, mogą w określonych warunkach wywoływać reakcje zapalne
lub alergiczne. Celem pracy była ocena zawartości tytanu w
błonie śluzowej pokrywającej dwuetapowe wszczepy śródkostne
systemu Osteoplant-Hex®. Zawartość jonów tytanu w badanych
próbkach zawierających wycinki błony śluzowej pobrane nad
wszczepami stomatologicznymi oznaczono na spektrometrze
emisyjnym z indukcyjnie sprzężoną plazmą VISTA-MPX firmy VARIAN
ICP. Wykazano zróżnicowaną zawartość tytanu w błonie śluzowej
kontaktującej się z implantami w okresie ich wgajania. Oznaczono
stężenia tytanu od 0,0 do 122,59 µg g–1. Jak wynika z
badań, duża rozpiętość wyników może być uzależniona od
lokalizacji wszczepu, płci pacjentów, a także wieku, i dlatego
podjęto próbę powiązania uzyskanych wyników z kilkoma
potencjalnymi parametrami.
Jarosław Pobereżny, Elżbieta
Wszelaczyńska
Wpływ biopierwiastków (n, k, mg)
oraz długotrwałego przechowywania bulw ziemniaka na straty
ilościowe i jakościowe. Cz. II.
Zawartość suchej masy i skrobi
Słowa kluczowe: bulwa ziemniaka,
nawożenie N, K, Mg, przechowywanie, straty jakościowe. Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.07 Jednym z
nadrzędnych celów w produkcji ziemniaka jadalnego i do
przetwórstwa spożywczego jest dobra jakość bulw.
Wielokierunkowość użytkowania ziemniaka powoduje, że wymagania
co do jego jakości są wysokie, ale też i różne, zarówno pod
względem cech morfologicznych, jak i składu chemicznego. W całym
cyklu produkcyjnym przechowywanie ziemniaków jest
najtrudniejszym etapem utrzymania dobrej jakości bulw, ponieważ
w okresie długotrwałego składowania w bulwach zachodzą procesy
prowadzące do zmian ilościowych i jakościowych. W trzyletnim
doświadczeniu polowym (2003-2005) badano wpływ zastosowanego w
okresie wegetacji roślin zróżnicowanego nawożenia mineralnego
(N, K i Mg na tle stałej dawki P) oraz przechowywania (3 i 6
miesięcy) na kształtowanie się zawartości suchej masy i skrobi w
bulwach wybranych odmian ziemniaka. Do badań wybrano średnio
wczesne odmiany Bila i Triada. Próby przechowywano w komorze
przechowalniczej przez 3 i 6 miesięcy (temp. +4ºC, wilgotność
względna powietrza 95%). Na zawartość suchej masy i skrobi
istotny wpływ miało zarówno zastosowane nawożenia, jak i czas
składowania. Pod wpływem wzrastających dawek N, K, Mg następował
istotny wzrost zawartości suchej masy w stosunku do obiektu
kontrolnego, a najwyższą jej zawartość uzyskano po zastosowaniu
nawożenia w ilości 100 kg azotu – wzrost o 3,5%, 80 kg potasu –
wzrost o 7,7% i 100 kg magnezu – wzrost o 6,2% na 1 ha. W
przypadku zawartości skrobi najkorzystniejsze okazały się dawki
100 kg azotu, 160 kg potasu i 100 kg magnezu na 1 ha. Straty
suchej masy i skrobi w bulwach ziemniaka wyliczone z bilansu
były najwyższe po 6 miesiącach przechowywania i wynosiły
odpowiednio 8,1 i 15,4% w doświadczeniu z magnezem, 6,6 i 10,1%
w doświadczeniu z azotem, 6,7 i 7,9% w doświadczeniu z potasem.
Ewa Rekowska, Barbara Jurga-Szlempo Porównanie
zawartości wybranych składników chemicznych w liściach dwóch
odmian endywii (Cichorium
endivia L.)
Słowa kluczowe: endywia, odmiany,
makro- i mikroelementy. Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.08 W Polsce w
porównaniu z innymi krajami europejskimi obserwuje się za małe
spożycie gatunków należących do grupy warzyw liściowych. Jednym
z takich warzyw jest endywia – z rodziny astrowatych (Asteraceae),
roślina mało znana, uprawiana jedynie amatorsko. Endywia należy
do cennych warzyw liściowych, które charakteryzują się wysoką
wartością odżywczą i prozdrowotną. W porównaniu z bardziej
popularną w naszym kraju sałatą, zawiera więcej soli mineralnych
(zwłaszcza fosforu, wapnia i potasu), prowitaminy A oraz witamin
B1, B2 i C. Dzięki zawartości substancji gorzkich ma działanie
pobudzające trawienie. Celem badań była ocena zawartości makro-
i mikroelementów oraz azotanów w liściach dwóch odmian endywii:
Riccia a cuor ol’oro sel blondie, należącej do odmiany
botanicznej eskariola (Cichorium endivia var. latifolium) o
gładkich liściach,
i Blonda a cuor plen – z grupy endywii kędzierzawej (Cichorium
endivia var. crispum) o liściach fryzowanych. Doświadczenie
założono w latach 2004-2006, w Warzywniczej Stacji Badawczej w
Dołujach k. Szczecina. Było to doświadczenie 1-czynnikowe,
założone metodą bloków losowych, w 3 powtórzeniach. Powierzchnia
poletka doświadczalnego wynosiła 2,88 m2 (1,80×1,60 m).
Przedplonem dla endywii był ogórek uprawiany na oborniku.
Nasiona endywii wysiewano na rozsadniku 20 czerwca (w obu latach
uprawy), natomiast rozsadę w fazie 4-6 liści właściwych sadzono
na miejsce stałe 18 lipca (2006 r.) i 20 lipca (2007 r.), w
rozstawie 40×30 cm. Zbiór rozet liściowych wykonano jednorazowo
13 września (2006 r.) i 8 września (2007 r.). Wyniki opracowano
statystycznie z użyciem testu Tukeya na poziomie istotności
a=0,05. Stwierdzono, że zawartość makro- i mikroelementów w
liściach endywii była w sposób istotny uwarunkowana zmiennością
odmianową. Odmiana endywii z grupy crispum (kędzierzawej)
odznaczała się wyższą zawartością magnezu oraz żelaza, manganu i
miedzi. Liście roślin odmiany endywii z grupy latifolium (eskariola)
zawierały więcej fosforu, potasu, wapnia i cynku, a jednocześnie
mniej azotanów. Odmiana Riccia a cuor ol’oro sel blondie (z
grupy eskariola) zawierała średnio w 2 latach badań więcej
fosforu, potasu i wapnia. W odniesieniu do fosforu, w 1. roku
badań różnice zawartości tego makroskładnika u obu odmian
okazały się nieistotne, natomiast w 2. roku stwierdzono istotnie
większą koncentrację tego pierwiastka w liściach odmiany
botanicznej eskariola, co potwierdziły średnie wyniki z 2 lat
badań. U tej odmiany wykazano również wyższą zawartość potasu (średnio
o 47,8%) i wapnia (o 7,4%) w porównaniu z endywią kędzierzawą.
Natomiast istotnie więcej magnezu (średnio 187,9 mg 100 g–1
d.m. mg) i sodu (3,0 mg 100 g–1 d.m.) zawierały
liście endywii z grupy endywii kędzierzawej. Wykazano również
znaczne zróżnicowanie zawartości mikroskładników (Fe, Mn, Cu i
Zn) w części jadalnej badanych odmiany endywii
Ewa Rekowska, Barbara Jurga-Szlempo Zawartość
składników mineralnych w korzeniach spichrzowych wybranych
odmian buraka ćwikłowego
Słowa kluczowe: burak ćwikłowy,
zawartość makro- i mikroelementów. Burak ćwikłowy jest
w Polsce warzywem o podstawowym znaczeniu, dostępnym na rynku
przez cały rok w postaci świeżej lub przetworzonej. Pod względem
wielkości spożycia zajmuje trzecie miejsce po kapuście i marchwi.
Jest łatwy w uprawie, niezawodny w plonowaniu, doskonale się
przechowuje. Należy jednocześnie do gatunków o wysokiej wartości
odżywczej i dietetycznej. O wartości zdrowotnej, dietetycznej i
odżywczej warzyw decyduje m.in. zawartość witamin, soli
mineralnych, białka, kwasów organicznych. Zawartość tych
składników jest w dużej mierze uzależniona od odmiany oraz
wielkości i jakości plonu. Celem pracy była ocena wpływu odmian
buraka ćwikłowego o zróżnicowanych kształtach korzenia
spichrzowego na wybrane cechy jakościowe plonu oraz zawartość
makro- i mikroelementów. Doświadczenie założono w latach
2004-2006 w Warzywniczej Stacji Badawczej w Dołujach. Nasiona 10
odmian wysiewano w połowie maja, w ilości
Małgorzata Skwierawska Wpływ różnych
dawek i form siarki na zawartość jej form oraz potasu
przyswajalnego w glebie
Słowa kluczowe: nawożenie, siarka
ogółem, siarka siarczanowa, siarka elementarna, potas
przyswajalny, gleba. Wysoka zawartość
siarki w glebie powoduje jej zasiarczenie i zakwaszenie oraz
pośrednio uruchamia związki fitotoksyczne, szczególnie glin i
niektóre pierwiastki śladowe. Niewystarczające odżywianie roślin
tym pierwiastkiem obniża plon i pogarsza jego jakość. Badania
dotyczące wpływu siarki na zawartość potasu przyswajalnego w
glebie są rozbieżne. Celem badań była ocena wpływu nawożenia
wzrastającymi dawkami siarki w formie siarczanowej i
elementarnej na zawartość siarki ogółem, siarki siarczanowej
oraz potasu przyswajalnego w poziomie gleby
0-40 i 40-80 cm. Trzyletnie doświadczenie polowe
przeprowadzono na glebie brunatnej kwaśnej, o składzie
granulometrycznym piasku gliniastego mocnego. Gleba przed
założeniem doświadczenia charakteryzowała się odczynem kwaśnym
(pH 1 mol KCl dm–3 wynosiło 5,30), zawartość
składników mineralnych wynosiła: azot 24,0; siarka siarczanowa
4,1; fosfor przyswajalny 34,5 i potas 110,0 mg kg–1
gleby. Corocznie stosowano: S1 – 40, S2 –
80 i S3 – 120 kg ha–1 siarki siarczanowej
(S-SO4) i elementarnej (S-S0). Nawożenie
NPK + S, szczególnie 120 kg S ha–1, spowodowało na
ogół wzrost zawartości siarki ogółem w obu poziomach gleby, w
odniesieniu do obiektu NPK. Wraz ze wzrostem dawek siarki i
upływem czasu trwania doświadczenia następowało nagromadzenie
siarczanów w glebie. Wpływ nawożenia siarką elementarną na
zwiększenie zawartości S-SO4 w glebie, w poziomie
0-40 cm, uwidocznił się dopiero w trzecim roku. W okresie trzech
lat trwania doświadczenia dodatek obu form siarki spowodował na
ogół zmniejszenie zawartości potasu przyswajalnego w poziomie
gleby 0-40 cm w porównaniu z obiektem NPK. Po nawożeniu siarką,
w warstwie gleby 40-80 cm, zmiany zawartości potasu
przyswajanego były nieregularne. Siarka siarczanowa oddziaływała
silniej na zawartość potasu przyswajalnego niż forma elementarna.
Sylwester Smoleń, Włodzimierz Sady,
Stanisław Rożek, Iwona Ledwożyw-Smoleń, Piotr Strzetelski Wstępna ocena
wpływu nawożenia jodem i azotem na efektywność biofortyfikacji
marchwi w jod oraz na jej skład mineralny
Słowa kluczowe: biofortyfikacja, jod,
nawożenie azotem, skład mineralny, marchew. Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.11 Warzywa
biofortyfikowane jodem mogą być alternatywnym, do jodowania
soli, sposobem wprowadzenia tego pierwiastka do diety człowieka.
Jod nie jest pierwiastkiem niezbędnym dla roślin. Jego
oddziaływanie na rośliny nie zostało dostatecznie zdiagnozowane.
Celem badań było określenie wpływu doglebowego nawożenia jodem
(w formie I– i IO3–) i azotem
(w formie NO3– i NH4+)
na efektywność biofortyfikacji jodem oraz na skład mineralny
marchwi. Marchew odmiany Kazan F1 uprawiano w
doświadczeniu polowym w latach 2008-2009. W badaniach
zastosowano zróżnicowane doglebowe nawożenie jodem (I w formie I–
lub IO3–) i azotem (N w formie NO3–
lub NH4+): 1 – kontrola bez nawożenia N i
I, 2 – nawożenie KI bez nawożenia N, 3 – nawożenie KIO3
bez nawożenia N, 4 – nawożenie KI + Ca(NO3)2,
5 – nawożenie KIO3 + Ca(NO3)2,
6 – nawożenie KI + (NH4)2SO4, 7
– nawożenie KIO3 + (NH4)2SO4.
Jod w formie KI i KIO3 aplikowano przedsiewnie w
dawce 2 kg I ha–1, azot w formie Ca(NO3)2
i (NH4)2SO4 – w dawce po 100 kg
N ha–1 przedsiewnie i pogłównie. W marchwi oznaczono:
zawartość jodu oraz P, K, Mg, Ca, S, Na, B, Cu, Fe, Mn, Zn, Mo,
Al, Cd i Pb techniką ICP-OES; zawartość azotu metodą Kiejdahla.
Lepsze efekty wzbogacania marchwi w jod uzyskano po zastosowaniu
jodu w formie KI, zwłaszcza gdy stosowano ten związek w
połączeniu z siarczanem amonu. Zastosowanie jodu w formie IO3–
istotnie poprawiało efektywność wykorzystania azotu przez
rośliny z zastosowanych nawozów mineralnych. W korzeniach
spichrzowych roślin nienawożonych azotem zastosowanie jodu (w
formie KI i KIO3) powodowało istotne zwiększenie
zawartości P, K, Ca oraz zmniejszenie zawartości Fe; natomiast
nie miało wpływu na zawartość Mg, S, Cu, Mn, Zn, Mo, Al i Pb.
Zastosowanie KIO3, w porównaniu z KI, powodowało
istotne zwiększenie zawartości K, Fe i Zn w marchwi nawożonej
Ca(NO3)2. W przypadku nawożenia (NH4)2SO4
aplikacja KIO3, w porównaniu z KI, powodowała istotne
zwiększenie zawartości P, K, Mg, S, Na, B, Cu, Fe, Mn, Al i Cd w
marchwi.
Anna Winiarska-Mieczan Zawartość Zn, Cu,
Fe i Mn w gotowych produktach owocowych i owocowo-warzywnych
przeznaczonych dla niemowląt
Słowa kluczowe: żywność, niemowlęta,
mikroelementy. Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.12 Bardzo istotną rolą
urozmaicania diety jest poznawanie nowych smaków. Dzieci
zazwyczaj chętnie jadają owoce o łagodnym smaku, np. jabłka lub
banany. Pierwsze owocowe smaki w jadłospisie dziecko może poznać
dzięki delikatnym deserkom, które zawierają przetarte owoce,
mają łagodny smak i gładką konsystencję ułatwiającą przełykanie.
Materiał do badań stanowiły owocowo-warzywne desery przeznaczone
dla niemowląt i małych dzieci. Badano 15 różnych typów deserów
(w słoikach), wyprodukowanych przez ośmiu producentów. Zawartość
Zn, Cu, Mn oraz Fe oznaczono za pomocą płomieniowej techniki AAS
w aparacie Unicam 939 (AA Spektrometr Unicam). W badanych
deserach dopuszczalny w polskiej normie (PN 2007) poziom Zn, Fe
oraz Mn nie został przekroczony, natomiast zawartość Cu była
zbyt wysoka. Badane produkty zawierały średnio 282.2 mg Zn 100
kcal–1, 648.9 mg Fe, 129.5 mg Cu oraz 195.4 mg Mn.
Przyjmując, że dziecko w wieku 9-12 miesięcy spożywa dziennie
jeden słoik deseru, wraz z tym posiłkiem przyjmuje ok. 0.27 mg
Zn (9% RDA), 0.63 mg Fe (5.7% RDA), 0.12 mg Cu (40% AI) oraz
0.21 mg Mn. Produkty owocowo-warzywne są ważnym źródłem
składników mineralnych w diecie dziecka. Ponieważ zawierają
zwykle zbyt mało Zn i Mn w stosunku do zapotrzebowania, nie są
produktem podstawowym w żywieniu niemowląt, a jedynie
uzupełniającym.
Witold Grzebisz Magnez – żywność i
zdrowie człowieka
Słowa kluczowe: człowiek,
niedostateczne zaopatrzenie w magnez, choroby, rośliny uprawne,
zawartość magnezu w częściach jadalnych, nawozy magnezowe,
biofortyfikacja Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.13 Na początku XXI w.,
jak wynika z wielu ostatnio publikowanych doniesień medycznych,
zdrowie człowieka znajduje się w stanie dużego zagrożenia,
będącego skutkiem niedostatecznego zaopatrzenia ludzi w magnez,
niezależnie od kraju, wieku i płci. Główne przyczyny tego stanu
są głęboko osadzone w obecnie dominujących wzorcach odżywienia,
zależnych od zbóż, tzn. od koncentracji składników mineralnych w
ziarnie. W ostatnim okresie wykazano, że jadalne części
współczesnych, wysoko plonujących odmian zbóż, a także
niektórych warzyw (ważne źródło magnezu dla ludzi), są dużo
uboższe w składniki mineralne, w tym magnez, niż odmiany stare,
nisko plonujące. Magnez pełni w roślinach wiele ważnych funkcji
biochemicznych i fizjologicznych, istotnie kształtujących
zarówno plony biomasy, jak i ich części jadalnych. Zatem
współczesne odmiany roślin uprawnych wymagają bardzo dobrego
zaopatrzenia w magnez, warunkującego szybkość ich wzrostu, co
może być pokryte głównie przez stosowanie nawozów. W świetle
faktów wskazujących na niedostateczną zawartość magnezu w
żywności pochodzenia roślinnego, pojawił się nowy cel dla
producentów żywności. Jest on ukierunkowany na zwiększenie
koncentracji magnezu w jadalnych częściach zbóż i warzyw.
Narastający problem niedoboru magnezu w produktach roślinnych
można istotnie złagodzić przez doglebową lub/i dolistną
aplikację nawozów magnezowych. Wyprodukowanie żywności bogatej w
magnez wymaga efektywnego systemu gospodarki magnezem w glebie,
aby zapewnić odpowiednie odżywienie roślin. Realizacja tego
nadrzędnego celu wymaga od rolników korzystania z szerokiej gamy
nośników magnezu, włącznie z nawozami.
Krzysztof Lipiński, Małgorzata
Stasiewicz, Cezary Purwin, Krystyna Żuk-Gołaszewska Wpływ magnezu na
jakość mięsa świń
Słowa kluczowe: magnez, jakość mięsa,
świnie. Pełny tekst - pdf. DOI:10.5601/jelem.2011.16.2.14 W ostatnich latach
dużo uwagi poświęca się jakości mięsa wieprzowego, która w
opinii wielu konsumentów jest niska i nie odpowiada ich
wymaganiom. Żywienie zwierząt jest jednym z najważniejszych
czynników środowiskowych, który ma wpływ na efektywność tuczu,
wartość rzeźną i jakość mięsa. W przypadku trzody chlewnej
istnieje możliwość modyfikowania zasadniczych cech jakości
technologicznej i organoleptycznej mięsa poprzez żywienie.
Obecnie prowadzi się wiele badań związanych z wpływem składników
pokarmowych na
jakość uzyskanego mięsa. Nabywca wybierając opakowanie mięsa
kulinarnego preferuje porcje z dużą zawartością chudej tkanki
mięśniowej, o typowej dla wieprzowiny różowoczerwonej barwie.
Nie akceptowane są porcje mięsa o barwie zbyt jasnej lub zbyt
ciemnej oraz mięso z dużą ilością wycieku soku mięsnego.
Analizując wpływ żywienia na jakość mięsa, często zwraca się
uwagę na rolę witamin i składników mineralnych, a także
niektórych dodatków paszowych. Prawidłowe zaopatrzenie organizmu
w składniki mineralne jest jednym z podstawowych czynników
decydujących o efektywności produkcji zwierzęcej. Ważnym
problemem jest dostępność składników mineralnych. Decyduje ona o
wynikach produkcyjnych, zdrowotności zwierząt, ma również wpływ
na jakość mięsa. W ostatnich latach w wielu badaniach wykazano
wysoką bio-dostępność tzw. organicznych połączeń
składników mineralnych.
Zawartość magnezu w typowych dawkach pokarmowych jest
wystarczająca do pokrycia potrzeb świń. Mając na uwadze powyższe
informacje, magnez nie jest zwykle dodawany do mieszanek
paszowych dla świń. W piśmiennictwie naukowym znajduje się
jednak wiele informacji o korzystnym wpływie dodatku związków
magnezu na niektóre aspekty produkcyjne trzody chlewnej.
Stosowanie dodatku magnezu w mieszankach dla świń może
korzystnie oddziaływać na zachowanie świń, wrażliwość na stres i
jakość mięsa, poprzez poprawę barwy, zmniejszenie wycieku soku
mięsnego, podwyższenie kwasowości. |
||
TOM 16 - NUMER 1 - MARZEC | ||
Ewa Brucka-Jastrzębska,
Dorota Kawczuga Poziom magnezu w tkankach i narządach ryb
słodkowodnych
Słowa kluczowe: karp,
pstrąg tęczowy, jesiotr syberyjski, szczupak, amur biały, magnez.
Pełny tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.01 W procesie rozwoju organizmów zasadniczą rolę
odgrywają warunki hodowli. Ryby słodkowodne charakteryzują się
dużym zróżnicowaniem pod względem miejsca bytowania w toni
wodnej, warunków hydrochemicznych i rodzaju pożywienia. Celem
pracy było zbadanie wpływu wieku ryb, warunków termicznych i
zanieczyszczeń antropogenicznych na poziom magnezu w tkankach (krew)
i narządach (skrzela, wątroba, nerki i mięśnie grzbietowe)
pięciu gatunków ryb: karpia (Common
carp L.), pstrąga tęczowego (Oncorhynchus
mykiss Walbaum), jesiotra syberyjskiego (Acipenser
baeri Brandt), szczupaka pospolitego (Esox
lucius L.) i amura białego (Ctenopharyngodon
idella Valenciennes). Badania przeprowadzono w 6., 12., 18.
i 24. miesiącu życia. Ryby do badań pobierano z prywatnego
ośrodka hodowlanego na Pomorzu Zachodnim (Polska). Próbki tkanek
i narządów zmineralizowano na mokro w stężonym HNO3 w
piecu mikrofalowym CEM MDS 2000. Mg oznaczono z użyciem
emisyjnej spektrometrii atomowej w plazmie indukcyjnie
sprzężonej (ICP-AES) w aparacie Jobin Yvon typ JY-24. Na
przeprowadzenie badań uzyskano zgodę (nr 9/05) Lokalnej Komisji
ds. Etyki. Poziom Mg w tkankach i narządach ryb kształtował się
w zakresie 26.3÷174.2 mg kg–1 w.w. Najniższy poziom
Mg oznaczono w skrzelach pstrąga tęczowego (26.3±7.4 mg kg–1
w.w.), a najwyższy w jego wątrobie (174.2±27.6 mg kg–1
w.w.). Można wnioskować, że stężenie magnezu były zależne od
rodzaju spożywanej paszy.
Sylwia Dzięgielewska, Ewa
Wysocka, Szczepan Cofta, Lech Torliński Analiza stężeń cynku i miedzi w surowicy osób
ze zwiększoną masą ciała w zależności od wieku
Słowa kluczowe: starzenie
się, pierwiastki śladowe, miedź, cynk.
Pełny
tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.02 W procesie starzenia obserwuje się rozwój
zaburzeń metabolicznych, w których dyskutuje się udział stanu
równowagi oksydacyjno-antyoksydacyjnej oraz biopierwiastków:
cynku i miedzi. Celem badań była ocena stężenia cynku i miedzi w
surowicy osób o zwiększonej masie ciała w zależności od ich
wieku. W badanich uczestniczyły 72 osoby rasy białej o
zwiększonym BMI ł25 kg m–2; przeprowadzono test
doustnego obciążenia glukozą (OGTT), mierząc glikemię na czczo
(G0’) i po 2 h (G120’) enzymatycznie. Wykluczono osoby z
cukrzycą typu 2. Na czczo oznaczono stężenie cynku i miedzi
(AAS), insuliny (ELISA) w surowicy oraz stężenie parametrów
lipidowych: cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji HDL,
triacylogliceroli (enzymatycznie). Cholesterol frakcji LDL
wyznaczono wzorem Friedewalda. Obliczono wskaźniki
insulinooporności oraz stosunek Cu/Zn. Badano grupy w zależności
od wieku: AGE1, AGE2, AGE3 (odpowiednio: 30-45, 46-60, 61-75
lat). Stwierdzono, że grupy nie różniły się BMI, obwodem pasa,
rozkurczowym ciśnieniem tętniczym, profilem lipidowym, stężeniem
insuliny oraz wskaźników insulionoporności. Analiza grup 1-3
wykazała wzrastające stężenie G0’, G120’ i ciśnienie skurczowe
(SBP), odpowiednio p=0,01; p=0,01; p=0,04 oraz różnice w
stężeniu Zn (p=0,002) i Cu/Zn (p=0,0003), z najniższymi
wartościami Zn 10,67±3,37 µmol dm–3 i najwyższym
Cu/Zn 1,73±0,64 – u AGE2; u AGE3 zaobserwowano ujemne korelacje
dla Zn i SBP (R=-0,45; p=0,04), Zn i DBP (R=-0,46; p=0,04), Zn i
G120’ (R=-0,45; p=0,03). Dysproporcja stężeń Zn między grupą w
średnim a podeszłym wieku może być tłumaczona różnymi sposobami
wykorzystania Zn w obliczu zaburzeń metabolicznych.
Małgorzata Gałczyńska,
Karolina Żakowiak, Katarzyna Bednarz Wpływ zanieczyszczenia wód na akumulację
magnezu i wapnia przez
Stratiotes Aloides L.
Słowa kluczowe: magnez,
wapń, Stratiotes aloides, woda.
Pełny
tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.03 Osoka aloesowata występuje na całym niżu na
terenie Polski w zeutrofizowanych zbiornikach wód stojących i
powoli płynących. Ze względu na stosowanie tego makrofitu do
użyźniania gleb i jako komponentu pasz dla bydła i świń celem
pracy było określenie zawartości magnezu i wapnia w osoce
aloesowatej w zależności od zanieczyszczenia wód wybranymi
metalami ciężkimi. W badaniach wykorzystano próbki wód i roślin
pobrane ze środowiska naturalnego i z doświadczenia
hydroponicznego (6 wariantów skażania wód i 2 czasy ekspozycji
roślin na działanie jonów metali ciężkich). Pomiary zawartości
magnezu i wapnia w zmineralizowanych próbkach wykonano techniką
ASA w 3 powtórzeniach. Wykorzystana w doświadczeniu
hydroponicznym osoka aloesowata zawierała 5,911 g Mg kg–1
s.m. i 16,32 g Ca kg–1 s.m. Na podstawie analizy
statystycznej ustalono, że zarówno dodatek metalu ciężkiego, jak
i czas ekspozycji miały istotny statystycznie wpływ na zawartość
Mg i Ca w osoce aloesowatej i stężenie tych pierwiastków w
wodzie. Najwięcej Mg, poza kontrolą, niezależnie od czasu
ekspozycji, pozostało w osobnikach osoki aloesowatej poddanych
działaniu Fe i Cd. Najmniejsze ilości Mg w roślinie stwierdzono
po dodatku do wody jonów Zn i Cu. Po 6 tygodniach ekspozycji
roślin na działanie metali zawartość Mg była o 12% mniejsza niż
po 3 tygodniach. Najmniejszą zawartość Ca w osoce aloesowatej
zanotowano u osobników poddanych działaniu Fe i Cd, a największą
po dodatku Zn i w kontroli. Spadek zawartości Ca w II terminie w
stosunku do I wyniósł 6,119 g kg–1 s.m.
Zanieczyszczenie wód metalami ciężkimi ma niekorzystny wpływ na
rozwój osoki aloesowatej oraz
kumulację Ca i Mg. Zmniejszona zawartość Ca i Mg w
roślinach pobranych z zanieczyszczonych metalami ciężkimi wód
obniży wartość zarówno uzyskanego nawozu, jak i dodatku
paszowego.
Marek Gugała, Krystyna
Zarzecka Wpływ insektycydów na zawartości fosforu i
potasu w bulwach trzech odmian ziemniaka
Słowa kluczowe:
insektycydy, odmiany, fosfor, potas.
Pełny
tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.04 Materiał badawczy stanowiły bulwy ziemniaka
pochodzące z doświadczenia polowego przeprowadzonego w latach
2004-2006 założonego metodą losowanych podbloków (split-plot) w
trzech powtórzeniach. Badano w nim dwa czynniki: I – trzy
średnio wczesne odmiany ziemniaka jadalnego: Wiking, Mors,
Żagiel, II – sześć sposobów zwalczania stonki ziemniaczanej: 1)
obiekt kontrolny – bez ochrony chemicznej, 2) Actara 25 WG (0,08
kg ha–1), 3) Regent 200 SC (0,1 dm3 ha–1),
4) Calypso 480 SC (0,05 dm3 ha–1), 5)
Calypso 480 SC (0,075 dm3 ha–1), 6)
Calypso 480 SC (0,1 dm3 ha–1). Zawartość
potasu oznaczono w suchej masie bulw ziemniaka po mokrej
mineralizacji, metodą absorpcyjnej spektrofotometrii atomowej
(ASA). Fosfor oznaczono metodą fotometryczną. Celem badań było
określenie wpływu insektycydów do zwalczania stonki
ziemniaczanej na zawartość fosforu i potasu w bulwach ziemniaka.
Najwięcej potasu zawierały bulwy odmiany Mors – średnio 27,19 g
kg–1, istotnie mniej Wiking – średnio 25,14 g kg–1,
a najmniej odmiana Żagiel – średnio 23,67 g kg–1.
Natomiast najwięcej fosforu zawierała odmiana Mors – średnio
3,490 g kg–1, a najmniej Wiking – średnio 2,910 g kg–1.
W wyniku stosowania insektycydów odnotowano istotne zwiększenie
ilości potasu w bulwach w porównaniu z obiektem kontrolnym –
średnio od 0,15 do 0,61 g kg–1 oraz zawartości
fosforu – średnio od 0,059 do 0,118 g kg–1.
Analizując wpływ warunków atmosferycznych na zawartość fosforu w
bulwach ziemniaka, stwierdzono, że najwięcej zawierały go
ziemniaki uprawiane w 2006 r. – średnio 3,563 g kg–1,
w którym zanotowano najwyższe opady i temperatury. Najmniej tego
pierwiastka bulwy kumulowały w 2004 r. – średnio 2,897 g kg–1.
Anna Jaroszewska Jakość owoców wiśni, brzoskwini i śliwy
uprawianych w zróżnicowanych warunkach wodnych i nawozowych
Słowa kluczowe:
nawadnianie, nawożenie, składniki mineralne, cukier, witamina C,
kwasowość.
Pełny
tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.05 Doświadczenia polowe przeprowadzono na glebie
lekkiej o małej retencji wody użytecznej. Badano wpływ
nawadniania i nawożenia NPK na jakość owoców wiśni, brzoskwini i
śliwy. Wszystkie doświadczenia założono metodą losowanych
podbloków w układzie zależnym (ang. split-plot), w 7
powtórzeniach w doświadczeniu z wiśnią Łutówka, 5 – z
brzoskwinią Redhaven i 4 – w doświadczeniu ze śliwą Cacanska
Rana. Czynnikiem badanym było nawadnianie podkoronowe oraz
nawożenie mineralne. W uprawie wiśni i śliwy zastosowano
następujące dawki: 0 NPK – bez nawożenia, 1 NPK – 130 kg NPK ha–1
(40+30+60), 2 NPK – 260 kg NPK ha–1 (80+60+120). W
uprawie brzoskwini: 0 NPK – bez nawożenia, 1 NPK – 150 kg NPK ha–1
(40+30+60), 2 NPK – 300 kg NPK ha–1 (80+60+120).
Nawadnianie i nawożenie mineralne różnicowało zawartość makro- i
mikroskładników oraz azotanów w owocach wiśni, brzoskwini i
śliwy. Zastosowane nawadnianie wpłynęło
istotnie na
zawartość cukrów i witaminy C w suchej masie brzoskwini oraz
koncentrację cukrów w owocach wiśni. Wysoka dawka nawozów
przyczyniła się do zmniejszenia się istotnie zawartości suchej
masy w owocach śliwy oraz koncentracji cukrów ogółem w świeżej
masie owoców wiśni.
Elżbieta Kozik, Wojciech
Tyksiński, Maciej Bosiacki Porównanie skuteczności organicznych i
mineralnych związków żelaza w uprawie sałaty w szklarni
Słowa kluczowe: związki
żelaza, sałata, plonowanie, mikroskładniki.
Pełny
tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.06 W latach 2007-2008 wiosną w nieogrzewanej
szklarni przeprowadzono doświadczenia wazonowe z sałatą
głowiastą odmiany Michalina. Celem pracy było porównanie
organicznych i mineralnych związków żelaza, a także ich dawek
pod kątem skuteczności działania na plon sałaty oraz zawartość
żelaza w jej liściach. Czynnikami doświadczeń były: 1) źródło
żelaza, tj. 2 mineralne – siarczan żelaza(II) i siarczan żelaza(III)
oraz 3 organiczne – cytrynian żelaza(III), glukonian żelaza(II)
i chelat żelaza Fe(III) DTPA; 2) poziom żelaza, tj. 6 poziomów –
20 (kontrola), 45, 70, 95, 120, 220 mg Fe dm–3
podłoża. Sałatę uprawiano w pojemnikach o objętości 6 dm3. Jako
podłoże zastosowano torf wysoki zwapnowany i wzbogacony w makro-
i mikroskładniki zgodnie z wymaganiami sałaty. Każde
doświadczenie obejmowało 26 kombinacji składających się z 4
powtórzeń. Powtórzenie stanowił pojemnik z 4 roślinami sałaty.
Zbiór sałaty przeprowadzono w fazie dojrzałości konsumpcyjnej. W
materiale roślinnym oznaczono zawartość żelaza, miedzi, manganu
i cynku metodą ASA po mineralizacji na mokro w mieszaninie
kwasów HNO3 i HClO4 w stosunku 3:1 (v:v).
Zastosowanie siarczanu żelaza(III), siarczanu żelaza(II),
cytrynianu żelaza lub glukonianu żelaza w zakresie 45-220 mg Fe
dm–3 oraz chelatu Librel Fe-DTPA w zakresie 45-120 mg
Fe dm–3 nie miało istotnego wpływu na plon sałaty.
Librel Fe-DTPA zastosowany na poziomie 220 mg Fe dm–3
spowodował zmniejszenie plonu. Największą zawartość Fe (niezależnie
od dawki Fe) w liściach sałaty stwierdzono po zastosowaniu
Librel Fe DTPA, a najmniejszą po zastosowaniu glukonianu żelaza.
Analizując wpływ poziomów Fe, niezależnie od związków żelaza,
stwierdzono najmniejszą zawartość Fe w liściach w próbie
kontrolnej, większą po zastosowaniu 45 i 70 mg Fe dm–3,
jeszcze większą w przypadku 90 i 120 mg Fe dm–3 i
największą po zastosowaniu 220 mg Fe dm–3.
Bartosz Markiewicz, Anna
Golcz, Tomasz Kleiber, Maciej Bosiacki Wpływ nawożenia azotem, fosforem i potasem na
zawartość makroelementów w owocach oberżyny (Solanum
melongena L.) uprawianej w podłożach organicznych
Słowa kluczowe: oberżyna,
owoce, makroelementy.
Pełny
tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.07 W latach 2003–2004 przeprowadzono
doświadczenia wegetacyjne z uprawą oberżyny odm. Epic F1
i Solara F1 w nieogrzewanym tunelu foliowym, w Stacji
Doświadczalnej Marcelin Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
Rośliny sadzono 15 maja na zagonach w rozstawie 0,5 x 0,5 m, tj.
4 rośliny m–2, w cylindrach o objętości 6 dm3
wypełnionych podłożem zwapnowanym do pHH2O = 6,5.
Skład podłoża to: 1) torf wysoki z Litwy, 2) kora sosnowa z
Zakładów Celulozowych + torf niski z Biskupic k. Poznania (v : v
= 1 : 1). Nawożenie podstawowe – przedwegetacyjne i pogłówne
makroskładnikami oparte na analizie podłoża wykonanej metodą
uniwersalną w 0,03 M CH3COOH – ustalono do założonych
poziomów: N (N – 300, P – 265, K – 500 mg dm–3), S (N
– 400, P – 350, K – 665 mg dm–3), W (N – 500, P –
440, K – 830 mg dm–3) z zachowaniem proporcji
makroskładników N : P : K = 1 : 0,9 : 1,7. Celem pracy było
określenie wpływu nawożenia azotem, fosforem i potasem na
zawartość makroelementów w owocach 2 odmian oberżyny uprawianej
w podłożach organicznych. Owoce do analiz chemicznych na
zawartość makroelementów zebrano w I dekadzie sierpnia, poddano
mineralizacji i oznaczono zawartość: N, P, K, Ca, Mg. Większą
zawartość azotu oznaczono w owocach roślin uprawianych w torfie
wysokim (13,69 g N kg–1 s.m.) w porównaniu z
uprawianymi w mieszaninie kory z torfem (11,65 g N kg–1
s.m.). Istotne różnice w średniej zawartości składnika,
porównując odmiany, stwierdzono tylko w zawartości potasu w
owocach (Epic F1 – 26,65 g K kg–1 s.m,
Solara F1 – 29,72 g K kg–1 s.m), natomiast
analizując rodzaj podłoża – w przypadku azotu i wapnia. Nie
stwierdzono wpływu poziomu nawożenia na średnią zawartość azotu,
fosforu, potasu, magnezu i siarki w owocach oberżyny.
Stanisław Sienkiewicz,
Piotr Żarczyński, Sławomir Krzebietke Wpływ zagospodarowania gruntów wyłączonych z
uprawy na zawartość składników przyswajalnych w glebie
Słowa kluczowe: gleba,
odłóg, ugór, składniki przyswajalne P, K, Mg.
Pełny
tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.08 Odłogowanie gruntów jest jednym ze sposobów
utrzymania gleb wyłączonych z produkcji. Pole odłogowane nie
jest uprawiane i obsiewane przez wiele lat. Właściwe
postępowanie z tego typu gruntami może przynieść wymierne
korzyści zarówno dla producenta, jak i środowiska glebowego.
Celem badań była próba oceny stanu zasobności gleb w
przyswajalne formy fosforu, potasu oraz magnezu w gruntach
wyłączonych z produkcji. W 1996 r. założono doświadczenie, które
obejmowało 5 obiektów: ugór czarny, obiekt zadarniony rutwicą
wschodnią (Galega
orientalis Lam.), odłóg klasyczny, obiekt pokryty mieszanką
rutwicy wschodniej (Galega
orientalis Lam.) ze stokłosą bezostną (Bromus
intermis) i obiekt obsiany stokłosą bezostną (Bromus
intermis). Jedynym zabiegiem agrotechnicznym wykonywanym
okresowo było mechaniczne odchwaszczanie czarnego ugoru. Biomasa
roślinna wyrosła na obiektach zadarnionych pozostawała corocznie
na polu. Materiał roślinny pobierano jedynie do badań. Po
zakończeniu wegetacji pobierano próbki glebowe z każdego obiektu
w 4 powtórzeniach z warstwy 0-25 cm i warstwy 25-50 cm, w
których oznaczono zawartość przyswajalnych form fosforu, potasu
i magnezu ogólnie dostępnymi metodami analitycznymi. W
niniejszej pracy zaprezentowano wyniki badań przeprowadzonych w
latach 2000-2007. W badaniach udowodniono, że sposób odłogowania
i ugorowania gleby istotnie wpływał na zawartość przyswajalnych
form fosforu, potasu i magnezu. W obydwu warstwach gleby (0-25
cm i 25-50 cm) istotnie najwięcej P, K i Mg przyswajalnego
znajdowało się w glebie obsianej rutwicą wschodnią. W 2007 r.
stwierdzono również istotny wzrost koncentracji fosforu na tym
obiekcie w podglebiu, w porównaniu z 2000 rokiem. Określono
silną zależność między pobraniem fosforu przez rośliny a
zawartością przyswajalnej formy w glebie w roku następnym.
Utrzymywanie gleby w czarnym ugorze, a także kilkuletnie
pozostawienie roślinności naturalnej przyczyniło się w
największym stopniu do zubożenia gleby w dostępne formy
makroelementów.
Petr Škarpa, Rostislav
Richter Nawożenie dolistne maku (Papaver
somniferum L.) selenem i wpływ na zawartość selenu w ziarnie
maku
Słowa kluczowe: selen,
mak, nawożenie dolistne, plon ziarna, jakość ziarna.
Pełny
tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.09 Selen to pierwiastek śladowy, który w
niewielkich ilościach jest niezbędny w żywieniu ludzi i zwierząt.
W żywym organizmie selen wspomaga prawidłowe działanie wielu
enzymów antyoksydacyjnych. W wielu rejonach świata, łącznie z
obszarem Europy Środkowej, zawartość selenu w produktach rolnych
jest niewielka. W związku z tym podejmowane są starania, by
zwiększyć jego zawartość przez wprowadzenie selenu do systemu
nawożenia roślin uprawnych, by pokryć zapotrzebowanie na ten
pierwiastek w diecie dzięki biologicznie wartościowym produktom.
W doświadczeniu wegetacyjnym przeprowadzonym w latach 2008 i
2009 badano wpływ dolistnego nawożenia Se(IV) na plonowanie maku
(Papaver somniferum
L.) oraz na zawartość selenu w ziarnie maku i pobór tego
pierwiastka przez rośliny. Selen zastosowano w dawce 300 g ha–1
pod koniec fazy wzrostu łodygi oraz w czasie przekwitania. Plony
maku były silnie uzależnione od warunków pogodowych w czasie
doświadczenia. W suchym 2009 r. plon maku był o 40,6% niższy niż
w 2008 r. Zastosowanie selenu pod koniec fazy wzrostu łodygi
ograniczyło plon maku o średnio 11,5%. Późniejsze zastosowanie
nawożenia selenem, w fazie przekwitania, także zmniejszyło plony
(o 11,8%). Dzięki dodatkowemu dożywieniu korzeni selenem
zawartość Se w ziarnie maku wzrosła istotnie ze 139 µg kg–1
do 757 µg kg–1. Pobór selenu przez łan maku także był
istotny, i wzrósł 4,8-krotnie po nawożeniu dolistnym tym
pierwiastkiem.
Małgorzata Skwierawska,
Lucyna Zawartka, Anna Nogalska Wpływ różnych dawek i form siarki na zmiany
zawartości azotu mineralnego w glebie
Słowa kluczowe: nawożenie,
siarka siarczanowa, siarka elementarna, azot amonowy, azot
azotanowy, gleba.
Pełny
tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.10 Azot, szczególnie forma azotanowa, należy do
grupy tzw. pierwiastków mobilnych w glebie, może szybko
rozpraszać się w naturalnym środowisku powodując jego
zanieczyszczenie. Siarka może korzystnie wpływać na przemiany
azotu w glebie i roślinie. Celem doświadczenia była ocena wpływu
nawożenia siarką na dynamikę mineralnych form azotu (N-NH4,
N-NO3) w glebie, z poziomu 0-40 i 40-80 cm,
pobieranej wiosną i jesienią w każdym roku. Badania
przeprowadzono w 3-letnim doświadczeniu polowym w Byszwałdzie, w
pobliżu Lubawy. Gleba wyjściowa miała odczyn kwaśny (pH1 mol KCl
dm–3 wynosiło 5,30), a zawartość składników
mineralnych wynosiła: azot mineralny 24,0; siarka siarczanowa
4,1; przyswajalny fosfor 34,5 i potas 110,0 mg kg–1
gleby. Doświadczenie stałe założone metodą losowanych bloków
obejmowało 8 obiektów nawozowych w 4 powtórzeniach. Zastosowano
3 poziomy nawożenia siarką: 40, 80 i 120 kg ha–1 w
formie siarczanowej (S-SO4) i elementarnej (S-S0).
W przygotowanych próbkach glebowych oznaczono azot azotanowy(V)
metodą kolorymetryczną z użyciem kwasu fenolodisulfonowego; azot
amonowy(III) metodą kolorymetryczną z zastosowaniem odczynnika
Nesslera. W poziomie gleby 0-40 cm wzrastające dawki siarki
spowodowały na ogół zwiększenie zawartości N-NH4. W
warstwie 40-80 cm zmiany zawartości N-NH4 w glebie
nie podlegały określonym prawidłowościom. W większości obiektów
nawożenie NPK + S, szczególnie pojedynczą dawką S-SO4,
przyczyniło się do zwiększenia zawartości N-NO3 w
obydwu warstwach gleby w porównaniu z obiektem NPK.
Sylwester Smoleń,
Stanisław Rożek, Piotr Strzetelski, Iwona Ledwożyw-Smoleń Wstępna ocena wpływu nawożenia i dokarmiania
dolistnego jodem na efektywność biofortyfikacji marchwi w jod
oraz jej skład mineralny
Słowa kluczowe:
biofortyfikacja, jod, dokarmianie dolistne, skład mineralny.
Pełny
tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.11 Warzywa wzbogacane w jod mogą stać się
alternatywną, do jodowania soli kuchennej, drogą wprowadzania
jodu do diety człowieka. Jod nie jest składnikiem pokarmowym
roślin. Jego oddziaływanie na procesy biochemiczne i
fizjologiczne roślin, w tym na funkcjonowanie gospodarki
mineralnej, nie zostało zdiagnozowane. W dostępnej literaturze
brak jest informacji na temat porównania efektywności
biofortyfikacji korzeni spichrzowych marchwi w jod poprzez
nawożenie doglebowe i dolistną aplikację tego pierwiastka. Celem
badań było określenie wpływu doglebowego przedsiewnego nawożenia
jodem (w formie KI) i dolistnej aplikacji tego pierwiastka (w
formie KIO3) na efektywność biofortyfikacji w jod
oraz skład mineralny korzeni spichrzowych marchwi. Marchew
odmiany Kazan F1 uprawiano w latach 2008-2009 w
doświadczeniu polowym. W badaniach uwzględniono kombinacje ze
zróżnicowanym nawożeniem doglebowym i dokarmianiem dolistnym
jodem. Wyróżniono kontrolę (nienawożoną i niedokarmianą
dolistnie jodem), kombinacje z przedsiewnym nawożeniem
doglebowym jodem w dawkach: 0,5, 1,0 i 2,0 kg I ha–1
oraz 4-krotne dolistne dokarmianie roślin jodem w stężeniach
0,0005%, 0,005% i 0,05% – sumarycznie po zastosowaniu 1000 dm3
cieczy roboczej ha–1 zaaplikowano roślinom
odpowiednio: 0,02, 0,2 i 2,0 kg I ha–1. W korzeniach
spichrzowych marchwi oznaczono: zawartość jodu oraz P, K, Mg,
Ca, S, Na, B, Cu, Fe, Mn, Zn, Mo, Al, Cd i Pb techniką ICP-OES,
a także zawartość azotu metodą Kiejdahla. We wszystkich badanych
kombinacjach stwierdzono istotne zwiększenie zawartości jodu w
marchwi w porównaniu z kontrolą (2,1 mg I kg–1 s.m.).
Korzenie marchwi traktowanej najwyższymi dawkami jodu (doglebowo
i dolistnie) zawierały porównywalną, najwyższą zawartość jodu –
odpowiednio 10,2 i 8,6 mg I kg–1 s.m. W odniesieniu
do kontroli nawożenie doglebowe w dawkach 1 i 2 kg I ha–1
oraz dokarmianie dolistne 0,0005%, i 0,05% wpłynęło na
zwiększenie zawartości azotu w marchwi. Dolistna i doglebowa
aplikacja jodu, w porównaniu z kontrolą, wpłynęła na zwiększenie
zawartości Mg, Fe i Al, a także K oraz obniżenie zawartości S w
marchwi – oprócz K i S w kombinacji z nawożeniem 0,5 kg I ha–1.
Stwierdzono zróżnicowane oddziaływanie dawki, formy i sposobu
aplikacji jodu na zawartość P, Ca, Na, B, Cu, Mn, Zn, Cd i Pb w
marchwi. Zastosowane zabiegi aplikacji jodu nie miały wpływu na
zawartość Mo w marchwi.
Ewa Spychaj-Fabisiak,
Barbara Murawska, Łukasz Pacholczyk Ocena cech jakościowych nasion rzepaku w
zależności od nawożenia i obsady roślin
Słowa kluczowe: rzepak
ozimy, cechy jakościowe, obsada roślin, warianty nawożenia.
Pełny
tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.12 Celem badań była ocena plonowania i jakości
nasion rzepaku ozimego w zależności od obsady roślin, nawożenia
dolistnego magnezem, siarką, boronem i biostymulantem wzrostu
Ashai w połączeniu ze stałym nawożeniem NPK. Badania
przeprowadzono w latach 2006-2008 jako dwuczynnikowe
doświadczenie polowe. Pierwszy czynnik to gęstość obsady roślin
(A – 20, B – 30, C – 40 roślin na 1 m2), drugi – to
warianty nawożenia (n = 7). Nawożenie dolistne zastosowano jedno-
lub dwukrotnie. W nasionach rzepaku określono zawartość
całkowitą azotu, zawartość tłuszczu oraz jego frakcji. Wyniki
badań wskazują, że zawartość całkowita azotu oraz zawartość
tłuszczu zależały istotnie od gęstości obsady roślin oraz
nawożenia. Istotnie najwyższą zawartość wymienionych składników
stwierdzono po podwójnym zastosowaniu siarczanu magnezu(VI) lub
biostymulantu Ashai Solubor przy obsadzie roślin odpowiednio 40
oraz 30 roślin na m2. Skład kwasów tłuszczowych
ekstrahowanych z nasion mieszańcowej odmiany rzepaku ozimego
Nelson był istotnie zależny od nawożenia. Istotnie najwyższą
zawartość kwasu olejowego oraz wzrost jego zawartości, w
porównaniu z kontrolą, określono po pojedynczym zastosowaniu
siarczanu magnezu(VI) oraz Soluboru i Ashai. Nawożenie istotnie
obniżyło wartość sumy wielonienasyconych kwasów tłuszczowych
C18:2 i C18:3 w nasionach rzepaku w porównaniu z kontrolą.
Jedynie po zastosowaniu dwukrotnie siarczanu magnezu(VI), nawozu
mikropierwiastkowego Solubor i biostymulantu Ashai akumulacja
tych kwasów tłuszczowych utrzymała się na poziomie odpowiadająym
zawartościom określonym w nasionach kontrolnych.
Maria Szpetnar,
Przemysław Matras, Anna Boguszewska-Czubara, Sławomir Rudzki,
Kazimierz Pasternak Magnez u pacjentów operowanych z powodu
nowotworu odbytu lub jelita cienkiego i otrzymujących Całkowite
Żywienie pozajelitowe (CŻP) w okresie pooperacyjnym
Słowa kluczowe: magnez,
nowotwór odbytnicy, nowotwór jelita cienkiego, CŻP.
Pełny
tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.13 Magnez jest pierwiastkiem niezbędnym do życia.
Konsekwencją zaburzeń homeostazy magnezu może być jego deficyt.
Magnez odgrywa rolę w biologii nowotworów, tj. w karcinogenezie,
angiogenezie lub rozwoju guza nowotworowego. Dotychczas nie ma
szerokich badań dotyczących znaczenia magnezu w operacjach
nowotworów przewodu pokarmowego. Dlatego celem badań było
zbadanie zmian stężenia magnezu u pacjentów operowanych z powodu
nowotworów odbytnicy lub jelita cienkiego i otrzymujących
całkowite żywienie pozajelitowe w okresie pooperacyjnym, w
porównaniu z grupą pacjentów poddanych interwencji chirurgicznej
z powodu nowotworów przewodu pokarmowego, ale otrzymujących po
operacji standardową dietę.
Badaniem objęto 78 pacjentów operowanych z powodu
nowotworów przewodu pokarmowego, których podzielono na 3 grupy:
kontrolną (K) – pacjenci operowani z powodu różnych nowotworów
przewodu pokarmowego, po operacji otrzymujący normalne żywienie,
I – pacjenci operowani z powodu zaawansowanego nowotworu
odbytnicy, po operacji otrzymujący CŻP, II – pacjenci operowani
z powodu nowotworu jelita cienkiego, po operacji otrzymujący
CŻP. W grupie K dokonywano trzech pomiarów w kolejnych okresach:
1. pomiar – doba przed operacją, 2. pomiar – trzecia doba po
operacji, 3. pomiar – piąta doba po operacji. W grupach I, II –
u pacjentów otrzymujących CŻP– dokonywano również trzech
pomiarów: 1. pomiar – doba przed operacją, 2. pomiar – trzecia
doba po zastosowaniu CŻP, 3. pomiar – piąta doba po zastosowaniu
CŻP. W badaniach wykazano, że podawanie CŻP zawierającego magnez,
zarówno chorym operowanym z powodu nowotworów odbytnicy, jak i
nowotworów jelita cienkiego, zapobiega obniżeniu stężenia tego
pierwiastka w osoczu krwi poniżej norm referencyjnych, tak jak
to ma miejsce w przypadku pacjentów otrzymujących standardową
dietę
Elżbieta Wszelaczyńska,
Jarosław Pobereżny Wpływ biopierwiastków
(N, K, Mg) oraz długotrwałego
przechowywania bulw ziemniaka na straty ilościowe i jakościowe.
Cz. i. ubytki naturalne
Słowa kluczowe: bulwa
ziemniaka, nawożenie N, K, Mg, przechowywanie, ubytki natyralne.
Pełny
tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.14 Przechowywanie należy do najważniejszych, a
jednocześnie najtrudniejszych etapów w produkcji i gospodarce
ziemniakiem. W okresie długotrwałego składowania w bulwach
ziemniaka zachodzą procesy prowadzące do zmian ilościowych. W
trzyletnim doświadczeniu polowym (2003-2005) badano wpływ
zróżnicowanego nawożenia mineralnego (N, K i Mg na tle stałej
dawki P) oraz przechowywania (3 i 6 miesięcy) na kształtowanie
się strat ilościowych bulw ziemniaka. Do badań wybrano
średnio-wczesne odmiany: Bila i Triada. Próby przechowywano w
komorze przechowalniczej przez okres 3 i 6 miesięcy (temp. +4ºC,
wilgotność względna powietrza 95%). Z badań wynika, że na ubytki
naturalne miały wpływ wszystkie czynniki doświadczeń.
Zastosowane dawki nawozów K i Mg zmniejszały istotnie ilość
ubytków świeżej masy w stosunku do obiektu kontrolnego, przy
czym dla potasu najkorzystniejsza w tym zakresie okazała się
dawka 160 kg K2O ha–1, a dla magnezu 60 kg
MgO ha–1. Natomiast nawożenie azotowe miało negatywny
wpływ na wielkość ubytków w całym okresie przechowywania.
Największe ubytki świeżej masy wystąpiły po 6 miesiącach
przechowywania i wynosiły w doświadczeniach z nawożeniem
azotowym, potasowym i magnezowym odpowiednio: 8,9, 6,4 i 7,3%.
Stwierdzono, że najlepszą trwałość przechowalniczą miały bulwy
ziemniaka odmiany Triada – nawożone potasem oraz odmiany Bila –
nawożone magnezem.
Chiara Palmieri, Józef
Szarek Wpływ podawania suplementu selenu matce na
ciążę u ludzi i zwierząt hodowlanych
Słowa kluczowe: selen,
ciąża, łożysko, płód, ludzie, zwierzęta hodowlane naturalne.
Pełny
tekst – pdf.
DOI:10.5601/J ELEM.2011.16.1.15 Literatura opisująca zastosowanie selenu (Se)
w celu obniżenia ryzyka wystąpienia nowotworów wyraźnie
spowodowała wzrost świadomości znaczenia tego pierwiastka dla
zdrowia człowieka. Ponadto interesujące jest, że poziom Se
koreluje na zasadzie odwrotnej proporcjonalności z innymi
problemami zdrowotnymi, takimi jak upośledzenie funkcjonowania
układu odpornościowego, artropatia, kardiomiopatia, a nawet
śmiertelność. Najważniejsze i najlepiej poznane funkcje selenu
to ochrona komórek przed stresem oksydacyjnym i regulacja
metabolizmu hormonów tarczycy. Ostatnie badania koncentrują się
na związku między spożyciem selenu a płodnością i chorobami
związanymi z procesem rozmnażania, który to związek wykazano
poprzez oznaczenie niskich zawartości selenu we krwi i łożysku
kobiet, u których występuje stan przedrzucawkowy i
wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania. Podobne problemy badano
u zwierząt hodowlanych; ponieważ zawartość selenu w skorupie
ziemskiej jest zróżnicowana w różnych miejscach, dodatek tego
pierwiastka do karmy zwierząt jest wskazany celem uniknięcia
chorób związanych z jego niedoborem. Ponadto suplementacja Se u
bydła i owiec wiąże się ze zwiększoną produkcją embrionów,
wysoką masą płodu i zmniejszoną częstością występowania
zatrzymania łożyska. Jednak na pozytywne efekty diety wpływają
inne czynniki środowiskowe, żywieniowe i związane z zarządzaniem,
takie jak źródło selenu (organiczne lub nieorganiczne), czas i
długość terapii, interakcja pierwiastków, skład diety. Potrzebne
są dalsze badania mające na celu lepsze zrozumienie metabolizmu
Se, szczególnie u przeżuwaczy, oraz wymagań dla optymalnego
zdrowia. Związek między suplementacją Se i ryzykiem chorób
reprodukcyjnych jest złożony, jednak wyniki ostatnich badań są
obiecującym etapem na drodze do ustalenia dokładniejszych
zaleceń dietetycznych zarówno dla ludzi, jak i dla zwierząt
hodowlanych oraz opracowania efektywnych strategii
prozdrowotnych.
|
||
Renata Gaj WPŁYW ZRÓŻNICOWANEGO POZIOMU NAWOŻENIA POTASEM NA STAN ODŻYWIENIA W KRYTYCZNEJ FAZIE WZROSTU I PLONOWANIE PSZENICY OZIMEJ Słowa kluczowe: pszenica ozima, dawki potasu, odżywienie roślin, początek strzelania w źdźbło. Optymalne odżywienie roślin uprawnych w krytycznych fazach wzrostu jest jednym z najważniejszych czynników realizacji ich potencjału plonotwórczego. Przyjęto założenie, że odżywienie roślin w fazie BBCH-31 istotnie wpływa na wzrost i plonowanie pszenicy. W Polsce składnikiem krytycznym dla wzrostu i plonowania roślin uprawnych jest potas. Celem sprawdzenia tej hipotezy w latach 2003-2005 przeprowadzono 3 serie jednoczynnikowych doświadczeń polowych ze zróżnicowanymi dawkami potasu stosowanymi w uprawie pszenicy ozimej odmiany Zyta. Potas aplikowano w dawkach: 0, 25, 50 i 100 kg ha–1. Stan odżywienia pszenicy ozimej oceniano na początku strzelania w źdźbło (BBCH-31) na podstawie niemieckiego programu PIPPA. Rośliny, niezależnie od zastosowanej dawki potasu, wykazały stan niedożywienia Ca, K, P i N. Niedobory wapnia i potasu okazały się kluczowe dla kształtowania plonu ziarna. Jednakże relacje między zawartościami dla par składników: N : P, N : K oraz N: Ca wykazały znacznie większą wartość prognostyczną, czyli związek z plonem ziarna, niż zawartości składników rozważane oddzielnie. Nadmiar azotu w liściach w fazie początku strzelania w źdźbło wykazał ujemny wpływ na plon ziarna w warunkach niedoboru wapnia, który ujawnił się dopiero dla N:Ca > 34. Tę samą prawidłowość zanotowano dla potasu, lecz nadmiar azotu ujawnił swe hamujące działanie, gdy stosunek N:K przyjął wartości większe od 1,0.
Krzysztof Gondek AKUMULACJA CYNKU I KADMU W KUKURYDZY (ZEA MAYS L.) ORAZ ZAWARTOŚĆ MOBILNYCH FORM TYCH PIERWIASTKÓW W GLEBIE PO ZASTOSOWANIU OBORNIKA I OSADÓW ŚCIEKOWYCH Słowa kluczowe: cynk, kadm, kukurydza, gleba, osad ściekowy, obornik. Kryterium ogólnej zawartości metali ciężkich nie ujmuje ich biologicznej przyswajalności po wprowadzeniu osadu ściekowego do gleby. Określenie tempa uruchamiania metali ciężkich z osadów ściekowych po ich wprowadzeniu do gleby jest bardzo ważne dla praktyki rolniczej, pozawala, bowiem ocenić szybkość przechodzenia tych pierwiastków do roztworu glebowego, co warunkuje ich pobranie przez rośliny. Celem badań była ocena wpływu nawożenia obornikiem i osadami ściekowymi na pobranie cynku i kadmu przez kukurydzę oraz zawartość mobilnych form tych pierwiastków w glebie. Badania prowadzono w 3-letnim okresie w warunkach doświadczenia wazonowego. W wyniku nawożenia obornikiem i osadami ściekowymi osiągnięto większe sumaryczne plony biomasy kukurydzy (w 3-letnim okresie badań) w porównaniu z zebranymi w obiektach, w których zastosowano wyłącznie nawożenie mineralne. Sumaryczne (z 3 lat) pobranie cynku i kadmu przez kukurydzę, niezależnie od dawki nawożenia, było największe w obiektach, w których zastosowano wyłącznie sole mineralne, do czego przyczyniły się ilości Zn i Cd pobrane przez kukurydzę w pierwszym roku badań. Nawożenie obornikiem i osadami ściekowymi nie spowodowało istotnego uruchomienia mobilnych form cynku i kadmu w glebie po pierwszym roku badań. W wyniku mineralizacji materiałów organicznych oraz postępującego zakwaszenia gleb w drugim i trzecim roku badań, zawartość mobilnych form badanych pierwiastków w glebie się zwiększyła, chociaż w mniejszym stopniu niż pod wpływem wyłącznego nawożenia mineralnego.
Sławomir Krzebietke, Stanisław Sienkiewicz WPŁYW SKAŻENIA GLEBY ANTRACENEM I PIRENEM NA PLONOWANIE I KUMULACJĘ MAKROSKŁADNIKÓW W SAŁACIE MASŁOWEJ (LACTUCA SATIVA L.) Słowa kluczowe: Lactuca sativa L., makroskładniki, antracen, piren, gleba, dawki nawozu. Toksyczne związki z grupy WWA powstają nie tylko w wyniku szeroko pojętych procesów spalania paliw, lecz również wskutek procesów naturalnych (mineralizacji). Produkty powstałe w trakcie tych procesów ostatecznie trafiają do gleby i ulegają kumulacji. Celem badań była ocena wpływu antracenu oraz pirenu zakumulowanych w glebie na plonowanie oraz zawartość makroskładników (N, P, K, Mg, Ca, Na) i ich pobranie przez sałatę masłową (Lactuca sativa L.) odmiany ‘Vilmorin’ uprawianą w warunkach minimalnej i 3-krotnie zwiększonej zasobności podłoża. Doświadczenie wazonowe w 4 powtórzeniach prowadzono 2-krotnie wiosną w hali wegetacyjnej UWM w Olsztynie, w latach 2007-2008. Uzupełniające nawożenie zastosowano przed posadzeniem sałaty masłowej. W przypadku minimalnego poziomu nawożenia azot zastosowano w całości przed sadzeniem, natomiast w przypadku potrojonej ilości składników pokarmowych w podłożu – 2/3 dawki przed posadzeniem rozsady, a 1/3 dawki doglebowo po 10 dniach od posadzenia. Skażanie gleby antracenem (ANT) oraz pirenem (PYR) i ich mieszaniną rozpoczęto po 10 dniach od posadzenia sałaty. Wybrane WWA aplikowano doglebowo 5-krotnie w odstępach 5 dni. Zabieg stosowano do końca wegetacji. Oznaczenia makroskładników (N, P, K, Mg, Ca, Na) dokonano standardowymi metodami po mineralizacji (H2SO4+H2O2) wysuszonego w 60oC materialu roślinnego. Oznaczenia przeprowadzono wobec materiału certyfikowanego (CTA-VTL-2). Zwiększenie 3-krotnie zasobności składników pokarmowych (N, P, K, Mg, Na, Cl) w podłożu przyczyniło się do wzrostu plonu główek sałaty o 13,7%. Obecne w podłożu związki z grupy WWA zmniejszyły plon sałaty. Wyraźniej ta tendencja występowała w przypadku antracenu niż pirenu. ANT i PYR doprowadziły do spadku zawartości azotu oraz wzrostu koncentracji wapnia, w warunkach niskiej zasobności podłoża w składniki pokarmowe.
Bartosz Markiewicz, Anna Golcz WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM, FOSFOREM I POTASEM NA PLONOWANIE I WARTOŚĆ BIOLOGICZNĄ OWOCÓW OBERŻYNY (SOLANUM MELONGENA L.) Słowa kluczowe: oberżyna, nawożenie, wartość biologiczna. W latach 2002-2003 przeprowadzono doświadczenia wegetacyjne z uprawą oberżyny odm. Epic F1 i Solara F1 w nieogrzewanym tunelu foliowym w Stacji Doświadczalnej Marcelin Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Rośliny sadzono 15 maja na zagonach w rozstawie 0,5 × 0,5 m, tj. 4 rośliny m–2, w cylindrach o obj. 6 dm3 wypełnionych zwapnowaną do pH(H2O) = 6,5 mieszaniną gleby mineralnej (piasek gliniasty lekki o zawartości 12% części iłowych – zalegający na glinie średniej) z torfem wysokim z Litwy (v : v = 4 : 1). Nawożenie podstawowe – przedwegetacyjne i pogłówne makroskładnikami, oparte na analizie podłoża wykonanej metodą uniwersalną wg Nowosielskiego (1988) w 0,03 M CH3COOH – ustalono do założonych poziomów z zachowaniem proporcji makroskładników N : P : K = 1 : 0,9 : 1,7 : N (N – 200, P – 175, K – 330 mg dm–3), S (N – 300, P – 265, K – 500 mg dm–3), W (N – 400, P – 350, K – 665 mg dm–3). Celem pracy było określenie wpływu poziomów nawożenia na plon i wartość biologiczną owoców oberżyny uprawianej w mieszaninie gleby mineralnej z torfem wysokim (v : v – 4 : 1). Określono plon ogólny owoców, liczbę owoców, średnią masę pojedynczego owocu oraz wartość biologiczną owoców. Stwierdzono istotny wpływ poziomu nawożenia i odmiany na plon ogólny, średnią liczbę owoców oraz masę pojedynczego owocu oberżyny. Owoce oberżyny odmiany Epic F1 zawierały więcej witaminy C niż owoce odmiany Solara F1. We wszystkich latach badań zawartość ekstraktu w owocach obu odmian oberżyny wynosiła od 4,0 do 5,5%. Większą średnią zawartość suchej masy w owocach oberżyny oznaczono u odmiany Solara F1.
Rita Mehra, Amit Singh Thakur OCENA ZAGROŻENIA ZATRUCIEM METALAMI NA PODSTAWIE ANALIZY WŁOSÓW JAKO WSKAŹNIKA WYSTAWIENIA ROBOTNIKÓW NA DZIAŁANIE PIERWIASTKÓW ŚLADOWYCH W ŚRODOWISKU PRACY Słowa kluczowe: włosy, stres psychiczny, pierwiastki śladowe, zagrożenie zdrowia. Ważnym obszarem badań jest wykorzystywanie tkanek biologicznych do określania zawartości pierwiastków śladowych w celu diagnozowania chorób wśród populacji narażonych na skażenie środowiskowe. Analizowano zawartość 10 pierwiastków śladowych, m.in. ołowiu, wapnia, magnezu, chromu, manganu, żelaza, niklu, miedzi oraz cynku, w ciele ludzkim na podstawie włosów pobranych od robotników z warsztatów drogowych, kolejowych oraz mających do czynienia z akumulatorami zawierającymi rtęć. Próbki włosów pobrano z okolicy potylicznej czaszki. Po pobraniu próbek włosów, uczestniczący w badaniu wypełnili ankiety Światowej Organizacji Zdrowia, których celem było zebranie szczegółowych danych dotyczących miejsca pracy, czasu trwania ekspozycji na czynniki ryzyka, historii przebytych chorób, itp. Zawartość pierwiastków we włosach określono za pomocą spektrofotometru absorpcji atomowej. Robotnicy doświadczający stresu psychicznego zostali ujęci jako przypadki chorobowe, natomiast nie przejawiający objawów napięcia zostali potraktowani jako przypadki kontrolne. Stwierdzono istotne różnice w zawartości ołowiu, wapnia, mangezu, manganu, niklu, miedzi i cynku we włosach osób z objawami napięcia psychicznego w porównaniu z włosami pobranymi od osób bez takich symptomów. Zawartość chromu i żelaza we włosach osób z objawami stresu była także wyższa, ale różnice nie były istotne w porównaniu z kontrolą.
Wiera Sądej, Anna Namiotko ZAWARTOŚĆ CYNKU W ROŚLINACH NAWOŻONYCH KOMPOSTAMI Z ODPADÓW KOMUNALNYCH I ZIELENI MIEJSKIEJ Słowa kluczowe: odpady komunalne, odpady z zieleni miejskiej, kompost, cynk, roślina, gleba. W doświadczeniu wegetacyjnym analizowano wpływ kompostów wyprodukowanych z niesegregowanych odpadów komunalnych oraz z odpadów zieleni miejskiej na zawartość cynku w roślinach. Użyte komposty z odpadów komunalnych dojrzewały w pryzmach odpowiednio przez 1, 3 i 6 miesięcy. Zastosowano je w 3 dawkach: 10, 20 i 30 g kg–1 gleby. Kompost z odpadów zieleni miejskiej dojrzewał w pryzmie 6 miesięcy, użyto go w ilości 10 g kg–1 gleby. Stwierdzono, że zawartość cynku w roślinach była różnicowana w zależności od rodzaju użytego kompostu, wielkości dawek oraz gatunku uprawianej rośliny. Działanie zwiększonych dawek kompostów nie zawsze skutkowało wzrostem zawartości cynku w roślinach, a w niektórych przypadkach jego zawartość była niższa od stwierdzonej w obiekcie kontrolnym. Znaczny wzrost zawartości cynku w większości analizowanych roślin nastąpił po zastosowaniu świeżego kompostu z odpadów komunalnych po miesiącu dojrzewania w pryzmach. Nawożenie kompostem z odpadów zieleni miejskiej w przypadku kukurydzy i jęczmienia okazało się korzystniejsze niż identyczna dawka kompostu z odpadów komunalnych, ponieważ rośliny z tego obiektu zawierały mniej cynku. U pozostałych roślin: słonecznika, gorczycy i facelii zastosowanie tego kompostu spowodowało znaczący wzrost zawartości omawianego pierwiastka, w porównaniu z obiektami użyźnianymi kompostem z odpadów komunalnych, w przypadku tego samego poziomu nawożenia.
Przemysław Sobiech, Krzysztof Rypuła, Barbara Wojewoda-Kotwica, Sylwester Michalski PRZYDATNOŚĆ STOSOWANIA PREPARATÓW WAPNIOWO-MAGNEZOWYCH W ZALEGANIU OKOŁOPORODOWYM KRÓW Słowa kluczowe: krowy, zaleganie poporodowe, wapń-magnez, Glucalvet, Antiparen-N. Wysoka produkcyjność krów mlecznych sprawia trudności we właściwym zbilansowaniu dawki pokarmowej. Stosowanie nieadekwatnej do potrzeb dawki pokarmowej powoduje wiele zaburzeń w homeostazie ustroju, z których najczęstsze są problemy energetyczne i zaburzenia mineralne, w tym niedobory wapnia i magnezu. Celem badań było określenie skuteczności terapeutycznej dwóch najbardziej popularnych infuzyjnych leków stosowanych w zaburzeniach mineralnych – Glucalvetu i Antiparenu-N. Badania wykonano na 33 krowach rasy HF wykazujących objawy zalegania poporodowego pojawiającego się 2-4 dni po porodzie. Krowom podzielonym na 2 grupy A i B podawano odpowiednio Glucalvet i Antiparen-N. Od wszystkich zwierząt pobrano 2-krotnie krew do badań – tuż przed podaniem leków i 24 h po ich aplikacji. Zwierzęta poddano badaniom klinicznym, natomiast w zakresie parametrów laboratoryjnych oznaczono surowiczy poziom glukozy, wapnia, magnezu, fosforu, chlorków. Średnia temperatura ciała i liczba tętna przed podaniem leków była nieznacznie obniżona, natomiast po aplikacji statystycznie wzrosła. Koncentracja Mg wzrosła istotnie u krów z grupy pierwszej po podaniu leku, ale pozostawała nadal poniżej wartości referencyjnych. W grupie drugiej, po podaniu preparatu Antiparen-N, zaobserwowano nieznaczny spadek poziomu Mg. Stężenie Ca i P wzrosło u wszystkich zwierząt po aplikacji preparatów, natomiast koncentracja chlorków nie uległa zmianom w ciągu badanego okresu. U wszystkich krów zaobserwowano wzrost poziomu glukozy w 24 h po podaniu preparatów. Wyniki wskazują na to, że stosowanie preparatów Glucalvet i Antiparen-N jest skuteczne w leczeniu porażenia poporodowego i niedoborów wapnia i magnezu u krów mlecznych.
Ryszard Staniszewski, Józef Szoszkiewicz ZMIANY JAKOŚCI WÓD JEZIORA BRDOWSKIEGO W LATACH 1997-2006 Słowa kluczowe: wskaźniki jakości wody, fosfor, Jezioro Brdowskie, Pojezierze Kujawskie, Wielkopolska, wahania poziomu lustra wody. Większość jezior w Polsce to jeziora płytkie i podatne na degradację. Jej głównym powodem są na ogół morfologia zbiorników oraz niekorzystna struktura użytkowania zlewni. Inne czynniki, takie jak dopływ ścieków, ładunek wewnętrzny i działalność gospodarcza, mają również istotne znaczenie. Podczas badań Jez. Brdowskiego próby wody pobierano 2 razy w roku (wiosną i jesienią) z warstwy powierzchniowej i wykonywano oznaczenia takich wskaźników, jak: fosfor reaktywny, fosfor ogólny, azot azotanowy, przewodność elektrolityczna właściwa, pięciodobowe zapotrzebowanie tlenu, chlorofil a, sucha masa sestonu i widzialność krążka Secchi’ego. Jezioro Brdowskie usytuowane na Pojezierzu Kujawskim ma zlewnię o pow. ok. 155,3 km2. Litoral zdominowała trzcina, a udział innych taksonów roślin jest mały. Akwen bardzo podatny na degradację (warunki morfologiczne, duży udział terenów wykorzystywanych rolniczo, zabudowania wiejskie) ma wiele potencjalnych źródeł zanieczyszczenia wody, jak np. rzeka Noteć, ciek bez nazwy, domki letniskowe z nieuregulowaną gospodarką wodno-ściekową oraz pobliskie zabudowania wiejskie. Zazwyczaj jakość wody była wyższa na wiosnę, szczególnie odnośnie do stężeń chlorofilu a oraz suchej masy sestonu. W latach 1997-2006 poziom przewodności elektrolitycznej był bardzo zmienny, a maksimum przypadało na lata 1999-2001. Stwierdzono istotne korelacje między niektórymi wskaźnikami w zależności od pory roku, jak w przypadku chlorofilu a i widzialności krążka Secchi’ego wiosną i fosforu ogólnego i fosforanów rozpuszczonych latem. Zaobserwowano wpływ wahań poziomu lustra wody na niektóre wskaźniki jakości (fosfor ogólny, chlorofil a). Uzyskane wyniki świadczą o poprawie jakości wód Jez. Brdowskiego. Po uruchomieniu oczyszczalni ścieków w Poloniszu obniżył się np. poziom przewodności elektrolitycznej, co świadczy o ograniczeniu dopływu różnych soli do wód akwenu.
Sławomir Szymczyk, Jan Pawluczuk, Arkadiusz Stępień SEZONOWA ZMIENNOŚĆ STĘŻENIA MINERALNYCH FORM AZOTU W WODACH GRUNTOWYCH GLEB HYDROGENICZNYCH Słowa kluczowe: azot mineralny, woda gruntowa, łąka, pastwisko, składniki biogenne, gleby torfowo-murszowe. Zagospodarowanie rolnicze terenów położonych na glebach hydrogenicznych wiąże się z obniżeniem poziomu wody gruntowej, co powoduje nasilenie procesów mineralizacji substancji organicznej, a w efekcie uwalnianie dużych ilości azotu mineralnego. Celem badań było określenie zmienności sezonowej stężenia mineralnych związków azotu (N-NO2, N-NO3 i N-NH4) w wodzie gruntowej pod ekstensywnie zagospodarowanymi glebami torfowo-murszowymi położonymi na obiektach Wrocikowo – Pojezierze Olsztyńskie i Łąki Dymerskie – Pojezierze Mrągowskie. Występujące na obiektach badań gleby torfowo-murszowe charakteryzowały się zróżnicowanymi właściwościami fizycznymi. Największą zawartość części mineralnych (69,3%) w warstwie murszowej stwierdzono w glebie MtI 120gy pod zadarnionym nieużytkiem, a w warstwie torfowej (51,5%) – w glebie MtII 60gy pod ekstensywnie zagospodarowaną łąką. Materiał badań stanowiła woda gruntowa pobierana z piezometrów zainstalowanych w glebach hydrogenicznych. Wodę do oznaczeń chemicznych pobierano w czterech porach roku: wiosną – maj, latem – sierpień, jesienią – listopad i zimą – styczeń. Wykazano, że stężenie mineralnych form azotu w wodzie gruntowej gleb torfowo-murszowych jest uzależnione od ich rodzaju, głębokości występowania wód gruntowych oraz sposobu zagospodarowania gleb. Największe stężenie azotu mineralnego stwierdzono latem (średnio 1,62 mg dm–3), a najmniejsze (średnio 1,11 mg dm–3) zimą. W wodzie gruntowej gleb torfowo-murszowych zagospodarowanych ekstensywnie zawartość azotu mineralnego wahała się od 0,81 do 2,27 mg dm–3 i była bardziej uzależniona od rodzaju gleby niż sposobu jej użytkowania. Obniżenie poziomu wody gruntowej w glebach torfowo-murszowych powoduje w niej zwiększenie stężenia mineralnych związków azotu, szczególnie N-NH4. W wodzie gruntowej gleb torfowo-murszowych (MtII 60gy i MtI 120gy) nieużytkowanych i ekstensywnie użytkowanych łąk, dominującą formą azotu mineralnego był N-NH4, a w glebach MtIc 35gy pod łąką i MtII bb pod pastwiskiem N-NO3.
Marta Wardas, Urszula Aleksander-Kwaterczak, Szymon Jusik, Beata Hryc, Tomasz Zgoła, Marcin Sztuka, Magdalena Kaczmarska, Michał Mazurek PRÓBA I TRUDNOŚCI WYKONANIA OCENY WPŁYWU ANTROPOPRESJI NA STAN EKOLOGICZNY W CIEKACH ZURBANIZOWANYCH KRAKOWSKIEGO ZESPOŁU MIEJSKIEGO (KZM) Słowa kluczowe: stan ekologiczny, ciek wodny, osady wodne, makrofity. Rzeki i strumienie w miastach, wskutek ich znacznego przekształcenia, traktuje się jako cieki zurbanizowane. Często ich obciążenie i zabudowa infrastrukturą wodno-kanalizacyjną są tak znaczne, że trudno nadal uznawać je za jednolite części wód powierzchniowych. Antropopresja przejawiająca się degradacją ilościową i jakościową w wyniku regulacji przepływu i zagospodarowania zlewni powoduje, że ocena skali wpływu działalności człowieka na środowisko wodne nie jest prosta. Na podstawie zaleceń Ramowej Dyrektywy Wodnej podjęto próbę oceny stanu ekologicznego wybranych dopływów rzeki Prądnik-Białucha, w obrębie Krakowskiego Zespołu Miejskiego. Wykonano opróbowanie środowiska wodnego cieku Sudół Dominikański (Rozrywka – wrzesień 2005 r.), w kierunku określenia niektórych elementów fizykochemicznych, chemicznych oraz biologicznych, szczególnie zwracając uwagę na makrofity. Analizie poddano mierzone w terenie wskaźniki: pH, PEW i Eh wody i osadów dennych oraz obserwacje sozologiczne. W laboratorium zmierzono zawartość metali ciężkich zarówno w wodzie, jak i cząstkach stałych (osadach i zawiesinach) oraz zawartość anionów w wodzie. Stan środowiska cieku Sudół Dominikański porównano ze stanem w rejonie doliny rzeki Prądnik-Białucha, dla której ocenę wykonano rok wcześniej (wrzesień 2004 r.).
Jadwiga Wierzbowska, Stanisław Sienkiewicz, Teresa Bowszys WPŁYW REGULATORÓW WZROSTU NA GOSPODARKĘ MINERALNĄ PSZENŻYTA JAREGO Słowa kluczowe: pszenżyto jare, gospodarka mineralna, regulatory wzrostu. Szacuje się, że o wzroście plonów zbóż w ponad 50% decyduje postęp odmianowy. Jedną z możliwości zwiększenia efektywności nawożenia, a tym samym zwiększenia plonowania i poprawienia gospodarki mineralnej roślin, jest stosowanie regulatorów wzrostu. Celem pracy była ocena wpływu regulatorów wzrostu i ich dawek na gospodarkę mineralną pszenżyta jarego. Podstawę badań stanowiło dwuczynnikowe doświadczenie wazonowe, wykonane w 4 powtórzeniach. Badania prowadzono w wazonach typu Kick-Brauckmanna napełnionych glebą lekką o odczynie lekko kwaśnym oraz bardzo wysokiej zasobności w przyswajalne formy P, średniej w K oraz niskiej w Mg. Nawożenie mineralne na wazon wynosiło odpowiednio: 1,5 g N, 2,0 g K oraz 0,25 g Mg. Azot i potas zastosowano w 2 dawkach – połowę przedsiewnie, a resztę pogłównie w fazie strzelania w źdźbło, natomiast magnez w całości przedsiewnie. Przed siewem ziarno pszenżyta jarego odmiany Migo moczono 24 h w wodzie (kontrola) lub w wodnych roztworach regulatorów wzrostu: IBA (kwas indolilomasłowy), NAA (kwas a-naftylooctowy), BAP (benzyloadenina) – 5; 10; 20 mg dm–3; GA3 (kwas giberelinowy) – 20; 40; 80 mg dm–3 oraz Tria (triacontanol) – 0,1; 0,2; 0,2 mg dm–3. Pszenżyto jare zebrano w fazie dojrzałości pełnej. Przyrost zawartości azotu ogółem w ziarnie wahał się od 6% do 15% po zastosowaniu odpowiednio GA3 i NAA. Na skutek zwiększonej koncentracji i przyrostu plonu, akumulacja tego składnika w ziarnie wzrosła o ok. 20% na obiektach traktowanych NAA, a 15-17% po zaprawianiu materiału siewnego Tria, BAP lub GA3. Najsłabiej działał IBA, bowiem przyrost akumulacji tego składnika w ziarnie wynosił tylko 8%, co uzyskano głównie dzięki zwiększonej remobilizacji i odprowadzaniu N z części wegetatywnych do ziarna. Udział ziarna w akumulowaniu azotu wahał się od 63% (kontrola) do 71-73% po zastosowaniu badanych regulatorów wzrostu. Pod wpływem IBA zwiększyła się zawartość potasu (o 14%) oraz udział słomy w jego gromadzeniu. W przypadku pozostałych makroskładników działanie regulatorów wzrostu było mniej widoczne.
Krystyna Żuk-Gołaszewska, Cezary Purwin, Barbara Pysera, Jadwiga Wierzbowska, Janusz Gołaszewski PLONY I JAKOŚĆ ZIELONKI DI- I TETRAPLOIDALNYCH FORM KONICZYNY CZERWONEJ Słowa kluczowe: koniczyna czerwona, jakość zielonki. Celem badań było określenie plonowania oraz składu chemicznego i wartości pokarmowej zielonki di- i tetraploidalnych odmian koniczyny czerwonej uprawianej z zastosowaniem różnej gęstości siewu nasion. Plon zielonki analizowano w pierwszym roku pełnego użytkowania w latach 2003 i 2004, po skoszeniu roślin w fazie początku kwitnienia (I pokos). W próbach zielonki oznaczono podstawowy skład chemiczny, zawartość cukrów rozpuszczalnych w wodzie (WSC), frakcje włókna (NDF, ADF i ADL) i makroelementy (P, K, Mg, Ca, Na). Wartość pokarmową zielonki wyrażono według systemu INRA 1988. Plon zielonej masy odmian tetraploidalnych Bona i Jubilatka był wyższy niż odmian diploidalnych Krynia i Parada. Wyróżniała się odmian Bona, dla której stwierdzono najwyższy średni plon zielonej masy, suchej masy, białka ogólnego i energii netto. Cechą jakościową zielonki o największej zmienności była zawartość suchej masy. W obu latach użytkowania zielonka odmian diploidalnych miała wyższą zawartość suchej masy niż zielonka odmian tetraploidalnych. Jednocześnie gęstość siewu nasion nie miała istotnego wpływu na zróżnicowanie plonów zielonki. W przypadku zielonki odmian diploidalnych stwierdzono zbliżoną wartość energetyczną i białkową oraz korzystniejszą wartość wypełnieniową (większa możliwością pobrania przez przeżuwacze). Poziom fosforu, potasu i wapnia w zielonkach odmian diploidalnych był nieznacznie wyższy, a magnezu niższy w porównaniu z odmianami tetraploidalnymi. Niezależnie od poziomu ploidalności odmian koncentracja makroelementów, z wyjątkiem fosforu, była wyższa w pierwszym roku badań. Uwzględniając wymagania pokarmowe zwierząt, zielonka badanych odmian koniczyny miała odpowiedni poziom magnezu, niedoborową ilość sodu oraz niewłaściwy stosunek Ca:P. Uzyskane wyniki wskazują, że odmiany diploidalne koniczyny czerwonej mają możliwości osiągania wyższej wartości pokarmowej niż odmiany tetraploidalne.
Witold Grzebisz, Katarzyna Przygocka-Cyna, Witold Szczepaniak, Jean Diatta, Jarosław Potarzycki MAGNEZ JAKO CZYNNIK ŻYWIENIOWY EFEKTYWNEGO GOSPODAROWANIA AZOTEM – PRODUKCJA ROŚLINNA I ŚRODOWISKO Słowa kluczowe: zrównoważone rolnictwo, produktywność azotu, magnez, zasobność gleb, fitotoksyczność glinu, ochrona środowiska. Główne zadania stawiane współcześnie producentom roślin uprawnych skupiają się na dwóch celach: (i) zwiększeniu produkcji żywności, i (ii) jednocześnie zmniejszeniu ujemnego wpływu wzrastającego poziomu nawożenia azotem na środowisko. W skali globalnej wykorzystanie azotu szacuje się od 33 do 50%. Wymagane działania proprodukcyjne i pro-ekologiczne skupiają się na zwiększeniu jednostkowej produkcji azotu stosowanego w nawozach. W nowoczesnym rolnictwie magnez, ze względu na funkcje biologiczne w roślinie, powinien odgrywać dużo większą rolę w kontroli gospodarki azotowej rośliny, a tym samym rozproszenia azotu w środowisku. W Polsce gleby uprawne są ogólnie ubogie w całkowity i przyswajalny magnez, co stwarza konieczność stosowania nawozów magnezowych w sposób zabezpieczający odpowiedni poziom odżywienia rośliny. Rośliny dobrze zaopatrzone w magnez od początkowych faz rozwoju, jak wynika z reakcji buraków lub kukurydzy, są w stanie istotnie zwiększyć jednostkową produktywność azotu. Zboża reagują na nawożenie magnezem wówczas, gdy zabieg odbywa się tuż przed kwitnieniem. Drugim istotnym czynnikiem ograniczającym wykorzystanie azotu przez rośliny uprawiane w Polsce jest odczyn gleb. Traktowanie gleb kwaśnych nawozami magnezowymi, w następstwie wzrostu koncentracji wymiennego magnezu w glebie, istotnie zmniejsza presję toksycznego glinu na rosnącą roślinę. Poprawa stanu odżywienia roślin magnezem umożliwia włączenie części potencjalnie niewykorzystanego N (azot rezydualny) w biomasę, co zwiększa jej plon użytkowy. Można zatem stwierdzić, że stosowanie magnezu, mającego wpływ na poprawę funkcjonowania gleb uprawnych, wypełnia tym samym zadania związane z realizacją zrównoważonej gospodarki azotowej w rolnictwie i środowisku.
|
||
Iryna N. Andrusishina WARTOŚĆ DIAGNOSTYCZNA FORM WAPNIA I MAGNEZU OZNACZONYCH W LUDZKIEJ SUROWICY KRWI I ŚLINIE Słowa kluczowe: wapń, magnez, surowica, ślina, formy pierwiastków, absorpcyjna spekrofotometria atomowa. Wapń i magnez to pierwiastki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów zwierzęcych i ludzkich. Istnieje wiele chorób wywoływanych przez nieprawidłowe stężenia elektrolitów, np. nadciśnienie tętnicze lub choroby układu nerwowego, takie jak SM, choroba Alzheimera lub Parkinsona. Mechanizmy homeostazy wskazują jedynie na zjonizowane formy tych pierwiastków. Wiadomo, że zjonizowana forma wapnia służy, jako międzykomórkowy pośrednik między enzymami i hormonami w komórkach. Dlatego tak ważne jest określenie zawartości całkowitych tych pierwiastków oraz jonów Ca2+ i Mg2+ w surowicy krwi oraz w ślinie za pomocą metody absorpcyjnej spektrometrii atomowej oraz wykazanie ich roli w diagnostyce różnych stanów patologicznych w organizmie człowieka. Badaniami objęto 39 osób w wieku od 21 do 47 lat. W pracy przedstawiono wyniki oznaczeń form wapnia i magnezu występujących w ludzkiej surowicy krwi oraz ślinie odpowiadające stanom fizjologicznym. Wahania w zawartości Ca2+ i Mg2+ w surowicy i ślinie, w zależności od wieku i pory dnia, badano za pomocą aborpcyjnej spektrofotometrii atomowej. Zawartości niealbuminowych form tych pierwiastków określono za pomocą FAAS. Wykazano istotność oznaczeń zawartości wapnia i magnezu dla różnych stanów chorobowych (nadciśnienie tętnicze, osteoporoza).
Jacek Antonkiewicz WPŁYW OSADÓW ŚCIEKOWYCH I ODPADÓW PALENISKOWYCH NA ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH PIERWIASTKÓW W RUNI MIESZANKI MOTYLKOWO-TRAWIASTEJ Słowa kluczowe: osady komunalne, popiół, Mg, Ca, K, Na, P, mieszanka traw. Składowiska poprzemysłowe będące efektem działalności różnych gałęzi przemysłu, zwłaszcza energetycznego, stanowią specyficzne warunki siedliskowe dla flory. Odpadem, który może być wykorzystany w rekultywacji hałd, może być osad ściekowy zawierający znaczną ilość składników pokarmowych niezbędnych dla roślin. Celem badań było poznanie wpływu osadów ściekowych i popiołów paleniskowych na zawartość wybranych pierwiastków w mieszance traw z koniczyną białą polecaną do rekultywacji hałd odpadów paleniskowych. Schemat doświadczenia obejmował 6 obiektów (każdy w czterech powtórzeniach), różniących się dawką wprowadzonych osadów ściekowych i popiołów paleniskowych: 1) obiekt kontrolny (bez dodatku odpadów); 2) 200 t s.m. osadu ściekowego; 3) 200 t s.m. popiołu; 4) 150 t s.m. osadu + 50 t s.m. popiołu; 5) 50 t s.m. osadu + 150 t s.m. popiołu; 6) 100 t s.m. osadu + 100 t s.m. popiołu. Zawartość makroelementów w roślinach była uzależniona od obiektu i wynosiła: 2,58-3,12 g Mg, 3,16-5,85 g Ca, 16,95-18,46 g K, 026-1,25 g Na, 2,27-3,37 g P kg–1 s.m. Najwyższą zawartość Mg, Ca i K stwierdzono u roślin uprawianych wyłącznie na popiele paleniskowym, natomiast najwyższą zawartość P i Na – u roślin uprawianych wyłącznie na osadzie ściekowym. Oceniając zawartość makroelementów w mieszance pod względem wartości paszowej, stwierdzono, że zawartość Mg i K w mieszance roślin odpowiadała normom stawianym paszom dobrej jakości. Zawartość Ca i Na w roślinach kształtowała się poniżej wartości optymalnej, a zawartość P w roślinach była zbliżona do wartości optymalnej.
Agata Bartkowiak, Jacek Długosz KATIONY WYMIENNE W GLEBACH ALUWIALNYCH WYTWORZONYCH NA MARTWICY WAPIENNEJ W BASENIE UNISŁAWSKIM Słowa kluczowe: gleby napływowe, pojemność sorpcyjna, kationy wymienne. W próbkach z 7 profili glebowych gleb aluwialnych, wytworzonych ze zróżnicowanych utworów gytiowych podścielonych martwicą wapienną, badano skład zasadowych kationów wymiennych oraz ich sumy. Analizowane gleby wykazały nieciągłość litologiczną w budowie profilowej i wyraźną trójczłonowość. Leżąca w spągu profilu glebowego martwica wapienna wpłynęła na gospodarkę wodną, powodując występowanie procesu glejowego. Profile glebowe wykazały duże zróżnicowanie nie tylko w budowie morfologicznej, ale także we właściwościach fizykochemicznych. Stwierdzone wahania zawartości węglanów, substancji organicznej i niewęglanowej substancji mineralnej, wskazują na występowanie wielu cykli w kształtowaniu badanych gleb. Suma zasadowych kationów wymiennych (S) kształtowała się od 287,4 do 2238,7 mmol(+) kg–1. Najwyższą wartość stwierdzono w poziomach gytii detrytusowej (gyd), a najniższą w poziomach glejowych (G). Dominującym kationem wysycającym kompleks sorpcyjny był wapń, a jego ilości były zróżnicowane – od 245,3 do 2089,6 mmol(+) kg–1. Drugim kationem pod względem ilości występowania w kompleksie sorpcyjnym był magnez. Zawartość magnezu w badanych glebach wynosiła od 19,4 mmol(+) kg–1 w poziomach gytii ilasto-wapiennej do 143,5 mmol(+) kg–1 w poziomach gytii wapiennej. W badanych profilach odnotowano najmniej potasu wymiennego (0,6-12,9 mmol(+) kg–1). Analiza zawartości kationów dwuwartościowych (Ca2+, Mg2+) oraz jednowartościowych (Na+, K+) wykazała, że w badanych glebach występuje wyraźne zachwianie równowagi między analizowanymi kationami. Oznaką zaburzenia równowagi był szeroki zakres omawianego ilorazu – od 21,3 do 333,1. Szereg ilościowy kationów o charakterze zasadowym w analizowanych glebach układał się następująco: Ca2+ > Mg2+ > Na+ > K+.
Iwona Domagała-Świątkiewicz, Włodzimierz Sady WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM NA DOSTĘPNOŚĆ Cu, Mn, Zn, Fe, B I Mo W KAPUŚCIE GŁOWIASTEJ BIAŁEJ ODM. GALAXY F1 UPRAWIANEJ W WARUNKACH PRODUKCYJNYCH Słowa kluczowe: kapusta biała, nawożenie azotem, metody aplikacji N, zawartość mikroelementów. Doświadczenie z kapustą głowiastą białą odm. Galaxy F1 prowadzono w latach 2005-2007, w prywatnym gospodarstwie warzywniczym, w Zagorzycach k. Miechowa. Badano wpływ rodzaju nawozu azotowego (siarczan amonu, RSM – roztwór saletrzano-mocznikowy), sposobu nawożenia (rzutowy, zlokalizowany) oraz dokarmiania pozakorzeniowego (mocznik i Supervit K) na stopień odżywienia roślin mikroelementami (Cu, Mn, Zn, Fe, B i Mo). Azot stosowano w dawce 120 kg N ha–1. Nawożenie zlokalizowane polegało na umieszczaniu depozytów azotowych w rzędach roślin – w odległości 10 cm od rośliny i na głębokości 10 cm – w chwili sadzenia rozsady. W obiektach z dokarmianiem dolistnym opryski wykonywano 4-krotnie, rozpoczynając na początku fazy intensywnego wzrostu wegetatywnego. W pierwszym, drugim i czwartym terminie dokarmianie wykonano z użyciem 2% roztworu mocznika, natomiast w trzecim terminie stosowano 1% roztworu Supervitu K. Kapustę uprawiano na glebie ciężkiej o składzie pyłu ilastego, zawartości węgla organicznego (%C) 0,91-1,02% i odczynie pH(H2O) 7,18-8,21. Rodzaj zastosowanego nawozu azotowego wpływał istotnie na zawartość Mn, Fe, B i Mo w kapuście. Istotnie więcej Mn i Fe zawierały rośliny nawożone siarczanem amonu w porównaniu z roztworem saletrzano-mocznikowym (RSM), natomiast RSM wpływał na wzrost w liściach kapusty zawartości B i Mo. Obserwowany wpływ nawozów na oznaczane w materiale roślinnym składniki zależał od warunków środowiskowych w kolejnych latach badań. Sposób stosowania nawozów azotowych wpływał na zawartość Mn i Mo w kapuście. Lokalizowanie depozytów azotowych w pobliżu roślin miało wpływ na wzrost zawartości Mn i Mo w roślinach w porównaniu z rzutowym stosowaniem siarczanu amonu i RSM. Pozakorzeniowe dokarmianie roślin z wykorzystaniem mocznika i Supervitu K zawierającego molibden wpływało na wzrost stężenia Mo w kapuście w przypadku zlokalizowanego doglebowego nawożenia azotem.
Anna Francke WPŁYW NAWOŻENIA MAGNEZEM NA ZAWARTOŚĆ MAKROELEMENTÓW W OWOCACH PEPINO (SOLANUM MURICATUM AIT.) Słowa kluczowe: Solanum muricatum, nawożenie magnezem, makroelementy. Pepino (Solanum muricatum Ait.) należy do rodziny psiankowatych (Solanaceae), pochodzi z tropikalnych i subtropikalnych rejonów Andów. Owoce pepino można zbierać w różnych fazach dojrzałości. Jak w przypadku większości warzyw z rodziny Solanaceae, są one zasobne przede wszystkim w potas. Z powodu braku informacji o zaleceniach nawozowych do uprawy pepino pod osłonami, podjęto badania nad określeniem potrzeb nawozowych tego warzywa. Celem badań była ocena wpływu wzrastających dawek magnezu oraz stopnia dojrzałości owoców pepino na zawartość makroskładników, a także ich wzajemnych proporcji. Owoce pepino odmiany Konsuelo badano w latach 2005-2007 w wysokim nieogrzewanym tunelu foliowym, zlokalizowanym w Ogrodzie Doświadczalnym Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Pepino uprawiano z sadzonek pędowych, które pobierano z egzemplarzy uzyskanych z wysiewu nasion w 2004 r. Po ukorzenieniu sadzonki przesadzano do wazonów typu Kick-Brauchmana napełnionych 9 dm3 gleby mineralnej o pH 6,8. Doświadczenie przeprowadzono jako dwuczynnikowe w układzie kompletnej randomizacji. Badano wpływ czynników: I – dawka Mg: 0,5; 1; 1,5 g Mg roślinę–1; II – stopień dojrzałości owoców: dojrzałe – wybarwione (żółtofioletowe, żółte, kremowe), niedojrzałe – wyrośnięte, ale zielone. Eksperyment prowadzono w 4 powtórzeniach, powtórzenie stanowił wazon z pojedynczą rośliną. Do każdego wazonu wprowadzono: 2 g N w postaci CO(NH2)2, 3 g K w formie K2SO4 oraz wzrastające dawki Mg w formie MgSO4×7H2O. Kontrolę stanowiły rośliny bez nawożenia. Rośliny prowadzono na 2 pędy. Owoce do analiz chemicznych zbierano w pełni owocowania roślin (ok. połowy sierpnia). W owocach oznaczano zawartość Nog., P, K, Ca oraz Mg. Obliczono również wagowe proporcje – Ca:P, Ca:Mg, K:Mg, K:(Ca+Mg) oraz K:Ca. Wyniki analiz chemicznych opracowano statystycznie, stosując program Statistica 8,0 i analizę wariancji ANOVA. Najwięcej azotu ogółem i potasu stwierdzono w owocach roślin nawożonych najmniejszą (0,5 g Mg na roślinę) dawką magnezu, najwięcej wapnia i magnezu – dawką maksymalną (1,5 g Mg na roślinę), natomiast najwięcej fosforu było w owocach roślin nienawożonych magnezem. Istotnie więcej azotu i magnezu zawierały owoce dojrzałe, natomiast fosforu, potasu i wapnia – owoce niedojrzałe. W każdym z wariantów doświadczenia zanotowano prawidłowe proporcje Ca:Mg, zawężone Ca:P oraz szerokie K:Mg, K:(Ca+Mg) oraz K:Ca.
Witold Grzebisz, Remigiusz Łukowiak, Maria Biber, Katrzyna Przygocka-Cyna WPŁYW DOLISTNEGO STOSOWANIA WIELOSKŁADNIKOWYCH NAWOZÓW MIKROELEMENTOWYCH NA STAN ODŻYWIENIA RZEPAKU OZIMEGO I WYKSZTAŁCENIE ELEMENTÓW STRUKTURY PLONU Słowa kluczowe: rzepak, wieloskładnikowy nawóz mikroelementowy, zawartość makroskładników, elementy struktury plonu, zbiór. Plony rzepaku zbierane przez rolników w Polsce kształtują się na poziomie dużo niższym od potencjału aktualnie uprawianych odmian. Główną przyczyną jest niedostateczne odżywienie roślin w okresie budowy podstaw struktury plonu, gdy ustala się ostateczna liczba pędów bocznych. Jest to przypadek typowy w Polsce, lecz może pojawić się także w gospodarstwach zbierających, z zasady, duże plony, jaki wystąpił w trakcie badań w roku 2007. W latach 2006, 2007, 2008 badano wpływ dolistnego stosowania nawozów mikroelementowych na plon nasion, elementy struktury plonu i zawartość makroskładników. Nawozy mikroelementowe stosowano 2-krotnie w okresie przed kwitnieniem rzepaku ozimego (BBCH54 i 53). W 2007 r. z powodu suszy w okresie formowania się podstaw struktury plonu (kwiecień) plony były mniejsze od średniej krajowej. Jednakże, we wszystkich trzech latach badań, wzrost plonów w następstwie dolistnej aplikacji nawozów mikroelementowych był istotny. Wzrost plonów, średnia z lat, wyniósł 0,486 t ha–1 dla wariantu NPK+MiMo (pełen zestaw mikroelementów) i 0,36 dla wariantu NPK+Mi (bez molibdenu). Uzyskany wzrost plonów wynikał bezpośrednio z wytworzenia przez roślinę większej liczby pędów bocznych. Ten element struktury plonu był pośrednio następstwem działania nawozu mikroelementowego, który istotnie kształtował gospodarkę azotową rośliny w okresie budowy podstaw struktury plonu. Jednocześnie wzrost plonu nasion podlegał istotnej modyfikacji wynikającej z całkowitej liczby łuszczyn na roślinie, cechy plonu kształtowanej w okresie formowania się plonu nasion. W warunkach badań zawartość magnezu w pędach bocznych okazała się czynnikiem istotnie korygującym ich liczbę, a tym samym zwiększającym plon nasion.
Witold Grzebisz, Katrzyna Przygocka-Cyna, Remigiusz Łukowiak, Maria Biber OCENA STANU ODŻYWIENIA BURAKÓW CUKROWYCH W KRYTYCZNYCH FAZACH ROZWOJU W REAKCJI NA DOLISTNE NAWOŻENIE WIELOSKŁADNIKOWYMI NAWOZAMI MIKROELEMENTOWYMI Słowa kluczowe: buraki cukrowe, makroelementy, krytyczne fazy rozwoju, indeksy DRIS, wieloskładnikowe nawozy mikroelementowe. Plony buraków cukrowych zbierane przez rolników w Polsce kształtują się na poziomie dużo niższym, nawet na glebach żyznych, niż plony potencjalne obecnie uprawianych odmian. Niedobór mikroelementów może być rozważany, jako jeden z czynników, który uniemożliwia uzyskanie przez rośliny stanu równowagi żywieniowej, zwłaszcza w przypadku azotu. Celem badań była ocena wpływu dolistnie stosowanych wieloskładnikowych nawozów mikroelementowych na stan odżywienia roślin we wczesnych fazach rozwoju buraków, i w konsekwencji na plony korzeni i cukru. Cel zweryfikowano w latach 2005 i 2006, zakładając w Wielkopolsce 8 doświadczeń zlokalizowanych na żyznych glebach, wytworzonych z polodowcowych glin moreny dennej. Prosty schemat doświadczenia zawierał 3 kombinacje: (1) kontrolę (obiekt nawożony NPK) oraz 2 obiekty z dolistnie stosowanymi nawozami mikroelementowymi wieloskładnikowymi zawierające w swym składzie (2) kationy, (Mi), (3) kationy i bor (MiB). Stwierdzono, niezależnie od lokalizacji doświadczenia i zmienności sezonowej plonów, istotne działanie nawozów mikroelementowych na stan odżywienia roślin, zwłaszcza azotu. Plony korzeni zwiększyły się o 31,6% i 22,1%, odpowiednio w przypadku wariantu Mi i MiB. Analogiczną reakcję odnotowano dla plonów cukru. Główną przyczyną dodatniej reakcji buraków cukrowych na dolistną aplikację nawozów mikroelementowych było uzyskanie przez rośliny w fazie BBCH43 zbilansowanego stanu odżywienia roślin azotem. Analizowane normy odżywienia roślin, indeksy DRIS, wykazały reakcję na badany czynnik doświadczalny, czyli nawozy mikroelementowe wieloskładnikowe, lecz tylko w przypadku azotu nastąpiła zmian wartości indeksów z ujemnych na dodatnie, umożliwiając tym samym wiarygodną prognozę plonów.
Dorota Jadczak, Monika Grzeszczuk, Dominika Kosecka
CECHY JAKOŚCIOWE ORAZ
ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW
MINERALNYCH W OWOCACH WYBRANYCH ODMIAN PAPRYKI Słowa kluczowe: odmiany papryki, cechy jakościowe owoców, zawartość składników mineralnych. W latach 2005–2007 badano jakość owoców papryki i zawartość makro- i mikroskładników. Badaniom (uprawa polowa) poddano następujące odmiany papryki: ISI 56511 F1, ISI 56503 F1, Axel F1, Akron F1, Roei F1, Elfo F1 i Polonez F1 (odmiana kontrolna). Zbiór owoców papryki wykonywano wielokrotnie, zbierano owoce zielone w pełni wyrośnięte. Po zbiorach owoce poddano ocenie jakościowej, uwzględniając ich masę, długość, średnicę oraz masę i grubość perykarpu. W latach 2006-2007 w suchej masie plonu oznaczono zawartość: makro– i mikroskładników – azotu ogólnego, fosforu, potasu, sodu, wapnia, magnezu, żelaza, cynku oraz azotanów. Wyniki opracowano statystycznie testem Tuckeya, wyliczając półprzedziały ufności na poziomie istotności α = 0,05. Badane cechy biometryczne owoców były charakterystyczne dla poszczególnych odmian papryki. Istotnie najwięcej suchej masy zawierały owoce odmiany ISI 56511 F1 – o 11,2% więcej od średniej zawartości w owocach wszystkich badanych odmian i o 39,8% więcej w porównaniu z najmniejszą jej zawartością, oznaczoną w owocach odmiany Roei F1. Badane odmiany papryki różniły się istotnie zawartością makro– i mikroskładników. Najwięcej azotu ogólnego i potasu zawierały owoce odmiany Polonez F1. W owocach odmian Elfo F1, ISI 56503 F1 i Roei F1 oznaczono – w porównaniu z pozostałymi badanymi odmianami – istotnie większą zawartość żelaza. Istotnie najwięcej azotanów zawierały owoce odmiany ISI 56503 F1.
Ireneusz M. Kowalski1, Halina Protasiewicz-Fałdowska, Daria Jóźwiak-Grabysa, Wojciech Kiebzak, Daniel Zarzycki, Roman Lewandowski, Józef Szarek CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE PREDYSPONUJĄCE DO ZESPOŁÓW BÓLOWYCH KRĘGOSŁUPA W POPULACJI DZIEWCZĄT ZE SKOLIOZĄ IDIOPATYCZNĄ Słowa kluczowe: skolioza idiopatyczna, ból, dorastające dziewczęta, czynniki środowiskowe. Idiopatyczna skolioza kręgosłupa (ISK), pomimo wielokierunkowej terapii, wiąże się z istotnym obniżeniem jakości życia chorych. Przyczyną tego są często towarzyszące IKS zespoły bólowe, których etiologia nie jest jeszcze całkowicie poznana. Realizując badania nad wskazaniem czynników środowiskowych predysponujących do zespołów bólowych kręgosłupa u dziewcząt z ISK, poddano analizie 54 objęte opieką ambulatoryjną dziewczęta w wieku od 14 do 17 lat (średnio 15,3 lat ±0,99). Dokonano analizy środowiska naturalnego pacjentek, m.in.: czasu przebywania w pozycji siedzącej w ciągu doby, czasu trwania snu, ilości czasu przeznaczonego na aktywność ruchową w ciągu tygodnia oraz regularności spożywanych posiłków, a także składu ilościowego diety. Przedmiotem badań była też lokalizacja i charakterystyka zgłaszanych dolegliwości oraz ocena intensywności bólu według skali numerycznej NRS (Numerical Rating Scale). Stwierdzono, że najczęstszymi lokalizacjami bólu pleców były odcinki: lędźwiowy u 28 osób (51,9% populacji badanej) oraz piersiowy kręgosłupa u 21 osób (38,9% populacji badanej). Ból obejmujący jednocześnie odcinki szyjny, piersiowy oraz lędźwiowy kręgosłupa występował u 4 osób (7,4% populacji badanej). Świadomość kontroli postawy ciała miało 50 badanych dziewcząt (92,6%), a skorygować ją potrafiły 23 osoby (42,6%). Grupa badanych dziewcząt z bólem odcinka lędźwiowego kręgosłupa dłuższy czas przebywała w pozycji siedzącej, mniej czasu poświęcała na program usprawniania terapeutycznego, skarżyła się na większą intensywność bólu i miała wyższą średnią wieku niż grupa z bólem odcinka piersiowego kręgosłupa. W badaniach wykazano, że pacjenci z zespołem bólowym zlokalizowanym w części lędźwiowej kręgosłupa dłuższy czas przebywali w pozycji siedzącej, mniej czasu poświęcali na program usprawniania terapeutycznego oraz zgłaszali większą intensywność bólu i mieli wyższą średnią wieku w porównaniu z grupą z bólem odcinka piersiowego kręgosłupa. Tryb życia chorych objętych badaniem i brak świadomości kontroli postawy może mieć wpływ na rodzaj i intensywność dolegliwości bólowych.
Sławomir Krzebietke, Stanisław Sienkiewicz WPŁYW DOLISTNEJ APLIKACJI ANTRACENU I PIRENU (WWA) NA PLONOWANIE I SKŁAD CHEMICZNY SAŁATY MASŁOWEJ (LACTUCA SATIVA L.) UPRAWIANEJ W WARUNKACH ZRÓŻNICOWANEJ ZASOBNOŚCI PODŁOŻA W SKŁADNIKI POKARMOWE Słowa kluczowe: Lactuca sativa L., makroelementy, antracen, piren, dawki nawozów. Celem badań była ocena oddziaływania wpływu dolistnej aplikacji organicznych związków chemicznych z grupy WWA (antracen oraz piren) na plon, skład chemiczny oraz pobranie składników pokarmowych przez sałatę masłową (Lactuca sativa L.) odmiany Vilmorin. Sałatę uprawiano w warunkach minimalnej i 3-krotnie zwiększonej zasobności podłoża w składniki pokarmowe, którą ustalono wg liczb granicznych. Doświadczenie wazonowe w 4 powtórzeniach prowadzono 2-krotnie wiosną w latach 2007-2008, w hali wegetacyjnej UWM w Olsztynie. Rozsadę sałaty wysadzono do wazonów o pojem. 10 dm3 podłoża mineralnego. Nawożenie (N, P, K, Mg, Na i Cl) zastosowano przed sadzeniem sałaty. W warunkach minimalnej zasobności podłoża azot również podano w całości przedsiewnie a w warunkach 3-krotnie zwiększonej zasobności podzielono na 2 części (2/3 przedsiewnie i 1/3 po 10 dniach od posadzenia). Skażanie roślin antracenem (ANT) oraz pirenem (PYR) i ich mieszaniną rozpoczęto po 10 dniach od posadzenia sałaty. Aplikacja dolistna wybranych WWA trwała przez 25 dni do końca okresu wegetacji. Oznaczenia zawartości makroskładników (N, P, K, Mg, Ca, Na) dokonano standardowymi metodami po mineralizacji (H2SO4+H2O2) wysuszonego w 60oC materialu roślinnego. Oznaczenia wykonano wobec materiału certyfikowanego (CTA-VTL-2). Ilość świeżej masy sałaty masłowej zależała przede wszystkim od zasobności podłoża w składniki pokarmowe. Trzykrotne zwiększenie zasobności podłoża w N, P, K, Mg, Na i Cl spowodowało przyrost plonu masy główek o 13,3%. Dolistnie aplikowane związki ANT i PYR powodowały przyrost masy główek sałaty masłowej. Zawartość N, K, Na, Mg, Ca i Mg w sałacie była modyfikowana przede wszystkim przez zasobność podłoża i w mniejszym zakresie przez aplikowane wybrane WWA.
Irena Musik, Małgorzata Kiełczykowska, Anna Hordyjewska, Kazimierz Pasternak WPŁYW PODAWANIA ZWIĄZKÓW SELENU NA TKANKOWE STĘŻENIE MAGNEZU U SZCZURÓW Słowa kluczowe: szczury samce, organiczne związki selenu, suplementacja, magnez. Magnez i selen należą do biopierwiastków bardzo ważnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Magnez jest drugim, co do ilości makropierwiastkiem wewnątrzkomórkowym, który odgrywa istotną rolę w metabolizmie węglowodanów, kwasów nukleinowych białek i lipidów. Selen jest niezbędnym mikroelementem, którego deficyt został stwierdzony w różnych stanach patologicznych. Przez ostatnie 50 lat prowadzono rozległe badania nad skuteczną i bezpieczną suplementacją tego pierwiastka, ale uzyskane wyniki nie są do końca satysfakcjonujące. Celem pracy było zbadanie wpływu nieorganicznego selenianu(IV) sodu Na2SeO3 i dwóch organicznych związków selenu o różnej budowie na stężenie magnezu w tkankach młodych samców szczurów rasy Wistar. Nieorganiczny selenian(IV) sodu podawano w postaci wodnego roztworu, natomiast organiczne związki selenu: 4-(o-tolilo)-selenosemikarbazyd kwasu 2-chlorobenzesowego (ORG-C, budowa łańcuchowa) i 3-(2-chlorobenzoiloamino-)-2-(o-toliloimino-)-4-metylo-4-selenazolina (ORG-R, budowa pierścieniowa) w formie emulsji złożonej z oleju, gumy arabskiej i wody. Grupa kontrolna otrzymywała sól fizjologiczną. Związki podawano sondą dożołądkowo w dawce 5×10–4 mg Se g–1 m.c. 1 raz dziennie przez okres 10 dni. W porównaniu z grupą kontrolną nieotrzymującą selenu, suplementacja związkami Se wpłynęła na statystyczny spadek stężenia magnezu w tkankach nerki i płuca, natomiast nie spowodowała żadnych zmian w tkance mózgu i mięśnia serca. W tkance wątroby i śledziony jedynie cykliczna selenazolina wpłynęła na stężenie magnezu – w wątrobie zaobserwowano wzrost, a w śledzionie spadek. W tkance mięśnia uda jedynie łańcuchowy selenosemikarbazyd wywarł istotny wpływ, powodując obniżenie stężenia Mg w stosunku do grupy kontrolnej. Suplementacja selenu wpływa na tkankowe stężenie magnezu w sposób zależny od rodzaju tkanki i struktury zastosowanego suplementu. Niezależnie od budowy podawanego związku, zaobserwowano obniżenie stężenia magnezu w tkance nerki i płuca, natomiast nie zauważono żadnych zmian w mózgu i mięśniu serca. W tkankach wątroby, śledziony i mięśnia uda zmiany stężenia magnezu były zależne od rodzaju podawanego związku.
Tomasz Najmowicz, Mirosław Wyszkowski, Zdzisław Ciećko WPŁYW ZANIECZYSZCZENIA GLEBY ARSENEM I APLIKACJI RÓŻNYCH SUBSTANCJI NA ZAWARTOŚĆ MANGANU W ROŚLINACH Słowa kluczowe: zanieczyszczenie arsenem, aplikacja substancji, rośliny, zawartość manganu. Celem badań było określenie oddziaływania dodatku do gleby wybranych substancji: dolomitu, iłu, kompostu, kory sosnowej, torfu, wapna, węgla drzewnego, zeolitu naturalnego i zeolitu syntetycznego na ograniczenie wpływu zanieczyszczenia gleby arsenem i zawartość manganu w wybranych roślinach. Zawartość manganu w badanych roślinach zależała od poziomu zanieczyszczenia gleby arsenem, aplikacji substancji oraz od gatunku i organu roślin. Zanieczyszczenie gleby arsenem powodowało zwiększenie lub zmniejszenie zawartości manganu w roślinach, w zależności od ich gatunku i organu. W serii bez dodatków, w obiektach zanieczyszczonych arsenem, odnotowano zmniejszenie zawartości manganu w częściach nadziemnych kupkówki i brukwi oraz zwiększenie jego zawartości w częściach nadziemnych oraz korzeniach kukurydzy i łubinu żółtego, w korzeniach kupkówki pospolitej i brukwi pastewnej, a także w słomie i korzeniach jęczmienia jarego. Jednakże najwyższe dawki arsenu wywołały zmniejszenie zawartości manganu także w korzeniach kupkówki, brukwi i jęczmienia jarego. Dodatek do gleby różnych substancji spowodował zmiany w zawartości manganu w badanych roślinach. Ich najbardziej jednoznaczny wpływ stwierdzono w częściach nadziemnych kukurydzy oraz w częściach nadziemnych i korzeniach kupkówki, w których następowało, na ogół, zmniejszenie, oraz w korzeniach łubinu żółtego, ziarnie i słomie jęczmienia jarego, gdzie wykazano zwiększenie zawartości manganu. Węgiel drzewny i ił powodowały największe zmiany w zawartości manganu w roślinach, a zeolit syntetyczny najmniejsze.
Roman Niedziółka, Krystyna Pieniak-Lendzion, Elżbieta Horoszewicz POZIOM METALI W TKANCE MIĘŚNIOWEJ I WĄTROBIE KOZIOŁKÓW I TRYCZKÓW Z REGIONU ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ POLSKI Słowa kluczowe: koziołki, tryczki, nasiona lnu, tkanka mięśniowa, wątroba, pierwiastki, metale ciężkie. Celem badań było określenie zawartości Pb, Cd, Zn, Mn, Cu, Fe, Ca w mięsie i wątrobie koziołków i tryczków żywionych mieszanką pełnoporcjową z 10% udziałem nasion lnu. Materiał doświadczalny stanowiły wykastrowane koziołki (n = 7) rasy białej uszlachetnionej i wykastrowane tryczki (n = 7) polskiej owcy nizinnej, tuczone do masy ciała ok. 35 kg. Zwierzęta doświadczalne otrzymywały do woli przemysłową mieszankę treściwą CJ, dodatek 10% nasion lnu oraz siano łąkowe jako dodatek strukturalny. Próby do analizy pobrano z mięśnia najdłuższego grzbietu (m. longissimus dorsi), w którym oznaczono zawartość pierwiastków. W mięsie koziołków stwierdzono niższą zawartość Cd (0,01 mg kg–1) niż u tryczków – p Ł 0,05. Podobnie poziom Pb był niższy (p Ł 0,05) w grupie koźląt (0,04±0,003 mg kg–1) w porównaniu z tryczkami (0,07±0,002 mg kg–1). W wątrobie koźląt stwierdzono nieznacznie niższy poziom Pb oraz Cd (0,01 mg kg–1) – różnice nieistotne statystycznie. Istotnie wyższą (p Ł 0,01) zawartość Cu (1,14±0,07 mg kg–1) w tkance mięśniowej stwierdzono u tryczków. Natomiast mięso koziołków było bogatsze w Mn, Fe, Zn i Ca – różnice p Ł 0,05 i p Ł 0,01. Wątroba była narządem koncentracji nie tylko Pb i Cd, ale Cu, Mn i Zn zarówno u tryczków, jak i koziołków. Zaobserwowano szczególnie wysoki poziom Cu i Mn w wątrobie, czego przyczyną mógł być wysoki poziom tych pierwiastków w paszy. Ponadto w wątrobie tryczków stwierdzono istotnie (p Ł 0,01) wyższy poziom Ca (15,24±1,68 mg kg–1) niż u koziołków. Natomiast tkanka mięśniowa koziołków zawierała więcej Ca – 21,94±1,74 mg Ł kg–1. Stężenie pierwiastków, szczególnie metali ciężkich, w tkance mięśniowej i wątrobie było poniżej dopuszczalnych norm podanych przez Ministra Zdrowia i WE, co kwalifikuje je jako surowce żywnościowe w pełni bezpieczne do spożycia.
Mariusz Nietupski, Paweł Sowiński, Wojciech Sądej, Agnieszka Kosewska ZAWARTOŚĆ C ORGANICZNEGO I pH GLEB BAGIENNYCH I POBAGIENNYCH A WYSTĘPOWANIE NAZIEMNYCH CARABIDAE W OBIEKCIE STARY DWÓR K. OLSZTYNA Słowa kluczowe: C organiczny, pH gleby, Carabidae, gleby bagienne, gleby pobagienne. W badaniach poddano ocenie zgrupowania epigeicznych biegaczowatych (Col., Carabidae) zasiedlających gleby hydrogeniczne (bagienne i pobagienne) o różnym stopniu rozwoju. Terenem badań było odwodnione torfowisko niskie Stary Dwór, użytkowane jako łąka kośna. Obiekt stanowi podłużne zagłębienie wypełnione torfami szuwarowymi (częściowo zmurszałymi) w krajobrazie sandrowym. Jest on zlokalizowany w mezoregionie Pojezierza Olsztyńskiego, w pobliżu Olsztyna (UTM DE 65), w odległości ok. 3 km od południowych granic miasta. Prace terenowe, w których określano typ gleby, prowadzono metodą katen glebowych. Wyznaczono transekt przebiegający przez różne typy i podtypy gleb bagiennych i pobagiennych. W pracy próbowano uzyskać odpowiedź na pytanie, czy sekwencja gleb hydrogenicznych oraz wybrane parametry opisujące te gleby mają wpływ na zgrupowania zasiedlających je epigeicznych biegaczowatych. Stwierdzono, że opisane na badanym torfowisku gleby charakteryzowały się następującą sekwencją: gleby murszaste® gleby torfowo-murszowe® gleby torfowe. Ich właściwości były uzależnione od usytuowania w reliefie, zaawansowania procesu murszenia oraz zawartości C organicznego. Największą popielność stwierdzono w poziomach powierzchniowych gleby murszastej (90,39%), natomiast najniższą w profilu 3 (18,77%) gleby torfowo-murszowej. Odczyn badanych gleb kształtował się od lekko kwaśnego do obojętnego i malał w kierunku centrum obniżenia, osiągając najniższe wartości w glebie torfowej. W czasie dwuletnich obserwacji na badanym obiekcie odłowiono łącznie 673 osobniki Carabidae należące do 29 gatunków. Stwierdzono, że typ gleby okazał się czynnikiem istotnie wpływającym na liczbę odłowionych osobników Carabidae, natomiast nie wpływał na ich bogactwo gatunkowe. Malejący gradient pH oraz wzrastająca zawartość C organicznego wiązały się ze spadkiem liczebności osobników badanej grupy chrząszczy, mało wrażliwych na zmieniające się warunki wilgotnościowe (mezofile), i zastępowaniem ich przez osobniki wilgociolubne. Wraz ze zwiększającą się kwasowością gleby i zawartością materii organicznej wzrastała również liczebność miksofagów, kosztem zmniejszania się grupy osobników drapieżnych.
Anna Piotrowska, Jan Koper AKTYWNOŚĆ B-GLUKOZYDAZY GLEBOWEJ SPOD PSZENICY OZIMEJ W ZMIANOWANIU ZUBOŻAJĄCYM I WZBOGACAJĄCYM GLEBĘ W MATERIĘ ORGANICZNĄ Słowa kluczowe: aktywność b-glukozydazy, obornik, nawożenie azotowe, gleba płowa.
Biorąca
udział w rozkładzie
celulozy b-glukozydaza (E.C. 3.2.1.21) odgrywa ważną
rolę w obiegu węgla
w glebie. Jak wiadomo, celuloza to jeden z najobficiej występujących związków
organicznych w biosferze, a produkt jego hydrolizy enzymatycznej
stanowi cenne źródło
energii dla mikroorganizmów glebowych. Ponieważ
Kazimierz Pasternak, Joanna Kocot, Anna Horecka BIOCHEMIA MAGNEZU
Słowa kluczowe:
magnez, proces naprawy DNA, enzym, cykl metaboliczny, oddychanie
wewnątrzkomórkowe,
transport jonów wapnia, Magnez jest składnikiem niezbędnym dla zasadniczych funkcji biochemicznych komórki. Ponieważ Mg2+ ma relatywnie mały promień w stosunku do wymiarów jądra (0,86 i 1,14 A odpowiednio dla Mg2+ i Ca2+), wykazuje dużą aktywność biochemiczną. Dzięki właściwościom fizykochemicznym śródkomórkowy Mg2+ może wiązać się z jądrem komórkowym, rybosomami, błonami komórkowymi oraz makromolekułami cytosolu komórki. Magnez jest niezbędny dla funkcjonowania jądra komórkowego, jako całości oraz utrzymania fizycznej stabilności i agregacji rybosomów do polisomów zdolnych do biosyntezy białka. Odgrywa on również rolę kofaktora katalitycznych cząsteczek RNA (rybozymów), odpowiedzialnych za specyficzne rozpoznawanie i fragmentację docelowego mRNA. Jako kofaktor w procesach: NER, BER, MMR, przyczynia się do usuwania uszkodzeń DNA. Magnez, będąc aktywatorem ponad 300 różnych enzymów, uczestniczy w przebiegu wielu szlaków metabolicznych, takich jak glikoliza, cykl Krebsa, b-oksydacja czy transport jonów poprzez błony komórkowe. Odgrywa on ponadto bardzo ważną rolę w regulowaniu funkcji mitochondriów, łącznie z regulacją ich wielkości, kompozycją jonów, a także bioenergetyką i regulacją produkcji ATP.
|
||
Ewa Brucka-Jastrzębska, Dorota Kawczuga, Mikołaj Protasowicki, Monika Rajkowska WPŁYW WARUNKÓW HODOWLI NA POZIOM MAGNEZU I CYNKU W MIĘŚNIACH RYB SŁODKOWODNYCH Słowa kluczowe: karp, pstrąg tęczowy, jesiotr syberyjski, szczupak, amur biały, cynk, magnez. Celem pracy była ocena wpływu warunków i miejsca hodowli na zawartość magnezu (Mg) i cynku (Zn) w organizmach ryb słodkowodnych. Ocenie poddano mięśnie grzbietowe pobrane od pięciu wybranych gatunków ryb słodkowodnych: pstrąga tęczowego (Oncorhynchus mykiss Walbaum), karpia (Cyprinus carpio L.), jesiotra syberyjskiego (Acipenser baeri Brandt), szczupaka pospolitego (Esox lucius L.) i amura białego (Ctenopharyngodon idella Valenciennes). Badaniami objęto ogółem 125 ryb słodkowodnych, po 25 osobników z każdego gatunku. Materiał do badań pobrano w 6, 9 i 12 miesiącu życia ryb. Z każdej ryby do analiz chemicznych pobrano próbki mięśni grzbietowych. Pobrany materiał zmineralizowano na mokro w stężonym HNO3 w piecu mikrofalowym CEM MDS 2000. Próbki poddano analizie na zawartość Mg i Zn z użyciem emisyjnej spektrometrii atomowej w plazmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-AES) w aparacie Jobin Yvon typu JY-24. Na powyższe badania uzyskano zgodę Lokalnej Komisji Etycznej nr 9/05. Zawartość Mg w mięśniach mieściła się w przedziale 95.3÷347.6 mg kg–1 m.m. Najwyższy poziom Mg odnotowano u pstrąga (347.6±32.2 mg kg–1 m.m.), a najniższy u amura (95.3±11.3 mg kg–1 m.m.). Zawartość Zn mieściła się w przedziale 6.7÷98.8 mg kg–1 m.m. Najwyższy poziom Zn odnotowano w mięśniach jesiotra syberyjskiego (98.8±0.4 mg kg–1 m.m.), a najniższy u pstrąga (6.7±0.7 mg kg–1 m.m.). Wykazano, że miejsce hodowli ma statystycznie istotny wpływ na zawartości magnezu i cynku w tkance mięśniowej poszczególnych gatunków ryb słodkowodnych. Na poziom magnezu i cynku w tkance mięśniowej istotne znaczenie miał również wpływ rodzaj spożywanego pokarmu.
Piotr Chełpiński, Katarzyna Skupień, Ireneusz Ochmian WPŁYW NAWOŻENIA NA WYSOKOŚĆ I JAKOŚĆ PLONU TRUSKAWEK ODMIANY KENT Słowa kluczowe: truskawka, nawozy wieloskładnikowe, jakość owoców, skład chemiczny. W doświadczeniu przeprowadzonym w latach 2006-2007 określano wpływ nawozów o zróżnicowanym składzie chemicznym na plonowanie oraz jakość owoców truskawki odmiany Kent. Na tle kontroli badano 2 warianty nawożenia mineralnego, z których każdy obejmował 3 kombinacje nawozowe. W obu wariantach zastosowano posypowo dwa rodzaje nawozów wieloskładnikowych (T – 5% N, 5% P2O5, 15% K2O oraz O – 10% N, 5% P2O5, 10% K2O) oraz jedną dawkę saletry amonowej w taki sposób, aby dostarczyć w 1. wariancie doświadczenia 50 kg N ha–1, a w 2. wariancie 70 kg N ha–1. Stosowanie nawozów wieloskładnikowych, zwłaszcza typu O, spowodowało wzrost plonowania truskawki odmiany Kent. Owoce z roślin kontrolnych oraz nawożonych saletrą miały mniejszą masę niż uzyskane z zastosowaniem nawozów wieloskładnikowych. Nawozy wieloskładnikowe wpłynęły na zwiększenie jędrności i zwiększenie koncentracji wapnia, fosforu i potasu w owocach. Owoce z roślin nawożonych wyższą dawką nawozu T odznaczały się większą zawartością ekstraktu, cukrów ogółem i cukrów redukujących. Nie stwierdzono istotnego wpływu zastosowanego nawożenia na kwasowość owoców, zawartość witaminy C, polifenoli ogółem i magnezu. Wyższą aktywnością przeciwutleniającą wobec rodników DPPH odznaczały się owoce pochodzące z roślin nawożonych niższą i wyższą dawką saletry amonowej. Najmniejszą zawartość azotu miały owoce kontrolne, natomiast różnice w zawartości azotu między owocami z wariantu 1. (50 kg N ha–1) i wariantu 2. (70 kg N ha–1) z praktycznego punktu widzenia nie były istotne.
Mirosław Gabryszuk, Krzysztof Słoniewski, Ewa Metera, Tomasz Sakowski ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W MLEKU I WŁOSACH KRÓW Z GOSPODARSTW EKOLOGICZNYCH Słowa kluczowe: krowy, włosy, mleko, makro- i mikroelementy, rolnictwo ekologiczne. Badanie zawartości biopierwiastków w pełnej krwi, surowicy i moczu ma ograniczoną wartość. Poziom składników mineralnych we krwi często nie odpowiada ich zawartości w całym organizmie, ponieważ skład osocza jest wynikiem kompensowania deficytów przez różne mechanizmy homeostazy. Poza tym zawartość biopierwiastków we krwi jest relatywnie niska i zależy od stosowanej diety. Wobec tego wartość diagnostyczna jej wyników, w dłuższym okresie prowadzenia obserwacji, może być ograniczona. Badania pokazują, że analizy zawartości biopierwiastków we włosach i paznokciach mogą być alternatywne dla analiz zawartości we krwi, moczu lub biopsji. Chemizacja rolnictwa, produkcji zwierzęcej i przetwórstwa żywności wprowadza wiele zanieczyszczeń w łańcuch produkcji żywności. Ekologiczne (organiczne) metody w rolnictwie są bezpieczniejsze. Żywienie oparte na żywności produkowanej w gospodarstwach ekologicznych i proekologiczny styl życia mogą odgrywać ważną rolę w profilaktyce zdrowia ludzi. Celem badań było obliczenie korelacji między zawartością 29 makro- i mikroelementów we włosach a ich zawartością w mleku krów. Do badań wybrano 33 krowy rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej (hf) z trzech gospodarstw ekologicznych. Wszystkie gospodarstwa były położone w tej samej strefie klimatycznej i miały podobne warunki glebowe. Krowy były utrzymywane w tradycyjnej oborze uwięziowej. Krowy korzystały z pastwiska od maja do października. W zależności od wydajności pastwiska i potrzeb krów dawka pokarmowa była uzupełniana o siano, słomę, kiszonkę i zboża. Próbki mleka i włosów do oznaczenia składników mineralnych pobrano we wrześniu, w trakcie żywienia pastwiskowego. Włosy pobrano z wału międzyrożnego. W mleku i włosach oznaczono zawartość Ca, K, Mg, Na, P, S, B, Ba, Co, Cr, Cu, Fe, Ge, I, Li, Mn, Mo, Ni, Se, Si, Sn, Sr, V, Zn, Al, As, Cd, Hg i Pb. Poziomy elementów toksycznych w mleku okazały się niskie i leżały poniżej wartości dopuszczalnych. Korelacje między zawartością Ba, Ge, Mo, Pb we włosach i w mleku były dodatnie i statystycznie istotne. Korelacje między zawartością makroelementów K i Mg oraz mikroelementów Al, As, Co, Fe, Hg, Se, Sr były również dodatnie i wysokie, ale nieistotne statystycznie. Ujemne korelacje uzyskano między zawartościami Cr, Cu, I, Li, Ni, S, Si, Sn, V oraz Zn. Bardzo niskie wartości (bliskie zeru) współczynnika korelacji otrzymano dla zawartości Ca, Cd, Li, Mn, Na, Ni, P, S i Sn. Wydaje się, że dalsze badania składu mineralnego włosów u krów mogą być przydatne do oszacowania w przyszłości wartości referencyjnych dla niektórych pierwiastków i mogą się przyczynić do lepszego dobrostanu zwierząt.
Marek Gugała, Krystyna Zarzecka WPŁYW SPOSOBÓW PIELĘGNACJI NA ZAWARTOŚĆ MAGNEZU I WAPNIA W NASIONACH GROCHU SIEWNEGO JADALNEGO (PISUM SATIVUM L.) Słowa kluczowe: gęstość siewu, sposoby pielęgnacji, plon nasion grochu, zawartość magnezu, zawartość wapnia. Doświadczenie polowe przeprowadzono w latach 2006-2008 w Rolniczej Stacji Doświadczalnej Zawady należącej do Akademii Podlaskiej w Siedlcach. Doświadczenie założono w układzie split-plot w trzech powtórzeniach. Badanymi czynnikami były: I czynnik – 3 gęstości siewu (75, 100 i 125 roślin na 1 m2), II czynnik – 5 sposobów pielęgnacji (1 obiekt kontrolny – pielęgnacja mechaniczna i 4 obiekty, na których zastosowano herbicydy). Celem badań było określenie wpływu sposobów pielęgnacji oraz gęstości siewu na zawartość magnezu i wapnia w nasionach grochu siewnego jadalnego (Pisum sativum L.), odmiany Merlin. Analizując sposoby pielęgnacji łanu, największy plon nasion uzyskano na obiekcie, na którym zastosowano pielęgnację chemiczną (bezpośrednio po siewie opryskiwanie preparatem Afalon Dyspersyjny 450 SC i po osiągnięciu przez rośliny wysokości 5 cm opryskiwanie mieszaniną herbicydów Basagran 600 SL + Fusilade Forte 150 EC). Plon na tym obiekcie wyniósł średnio 4,84 t ha–1, natomiast najniższy plon nasion stwierdzono na obiekcie kontrolnym, na którym zastosowano pielęgnację mechaniczną – średnio 2,92 t ha–1. Analiza wariancji wykazała istotny wpływ sposobów pielęgnacji i warunków pogodowych na zawartość magnezu i wapnia w nasionach grochu. Zastosowane w doświadczeniu herbicydy spowodowały wzrost zawartości omawianych pierwiastków w porównaniu z obiektem kontrolnym. Największą zawartość magnezu (1,389 g kg–1) w nasionach grochu uzyskano na obiekcie, na którym zastosowano bezpośrednio po siewie Afalon Dyspersyjny 450 SC w dawce 1,5 dm3 ha–1 i po wschodach mieszaninę herbicydów Basagran 600 SL w dawce 2,0 dm3 ha–1 + Fusilade Forte w dawce 1,5 dm3 ha–1. Natomiast największą zawartość wapnia odnotowano na obiekcie 4. po zastosowaniu bezpośrednio po siewie preparatu Afalon Dyspersyjny 450 SC w dawce 1,5 dm3 ha–1 i po wschodach preparatu Basagran 600 SL w dawce 2,0 dm3 ha–1 – średnio 0,989 g kg–1. Natomiast gęstość siewu nie miała wpływu na omawiane cechy, jednakże zaobserwowano tendencję do podwyższania zawartości magnezu i wapnia w nasionach grochu siewnego.
Czesława Jasiewicz, Agnieszka Baran, Marek Tarnawski Wpływ osadu dennego na zawartość, bioakumulację i translokację metali ciężkich w biomasie kukurydzy Słowa kluczowe: osad denny, metale ciężkie, kukurydza. Celem badań była ocena wpływu osadu dennego na zawartość, bioakumulację i translokację metali ciężkich w biomasie kukurydzy. Badania prowadzono w latach 2006-2007, w warunkach doświadczenia wazonowego, na glebie lekkiej o składzie granulometrycznym piasku słabogliniastego. Schemat doświadczenia obejmował 3 obiekty: bez osadu (I), z dodatkiem 5% osadu (II) i dodatkiem 10% osadu do gleby (III). Osad denny dodano do gleby w pierwszym roku badań. Zawartość Zn, Cu, Ni, Pb, Cd, Cr w materiale roślinnym oznaczono po suchej mineralizacji i roztworzeniu popiołu w HNO3. Obliczono wynos ww. metali przez kukurydzę oraz ich współczynniki bioakumulacji i translokacji. Stwierdzono niejedno- znaczny wpływ dodatku osadu dennego na zawartość metali ciężkich w kukurydzy. Osad dodany w ilości 5% do gleby wpłynął na zmniejszenie zawartości wszystkich analizowanych metali w nadziemnej biomasie kukurydzy, natomiast 10% dodatek osadu na zwiększenie ich zawartości (Cu, Ni, Pb, Cr). Wartości współczynników bioakumulacji świadczą, że dodatek osadu dennego w obu dawkach spowodował zmniejszenie akumulacji Zn, Cu, Cd, Cr oraz Ni (dawka 5%) w biomasie nadziemnej kukurydzy, ponadto rośliny łatwiej akumulowały Zn, Cd i Cu niż Cr, Ni i Pb. W biomasie kukurydzy nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych zawartości metali ciężkich przyjętych do oceny roślin pod względem ich przydatności paszowej.
Monika Karaś, Barbara Baraniak WYKORZYSTANIE WYBRANYCH JONÓW METALI W PROCESIE ROZDZIAŁU PEPTYDÓW IZOLOWANYCH Z FASISZPARAGOWEJ PODDANEJ OBRÓBCE TERMICZNEJ Słowa kluczowe: peptydy, IMAC, jony metali, fasola szparagowa. W ostatnich latach obserwuje się coraz większe zainteresowanie badaniem struktury oraz właściwości białek i peptydów jako fizjologicznie aktywnych składników diety. W związku z powyższym wzrosło zainteresowanie izolowaniem i badaniem biologicznie aktywnych peptydów pochodzenia zwierzęcego, roślinnego oraz mikrobiologicznego. W skomplikowanym procesie rozdziału i izolowania mieszanin białek i peptydów coraz szersze zastosowanie znalazła chromatografia powinowactwa na unieruchomionych jonach metali – IMAC (Immobilized Metal Ion Affinity Chromatography). Chromatografia powinowactwa wykorzystuje specyficzne oddziaływania między aminokwasami oraz ich reaktywnymi ugrupowaniami w peptydach a jonami metali. Celem pracy było zbadanie przydatności jonów miedzi i niklu w procesie rozdziału peptydów izolowanych z fasoli szparagowej poddanej blanszowaniu i ogrzewaniu mikrofalami. Fasolę szparagową poddano odpowiedniej obróbce cieplnej (blanszowanie i ogrzewanie w kuchence mikrofalowej), a z uzyskanego surowca ekstrahowano peptydy 1% kwasem trójchlorooctowym (TCA) Następnie przeprowadzono rozdział chromatograficzny na kolumnach z unieruchomionymi jonami niklu i miedzi poprzez kwas iminodioctowy (IDA). W otrzymanych frakcjach oznaczono zawartość peptydów. Peptydy obecne w fasoli szparagowej charakteryzowały się zbliżonym powinowactwem do jonów metali, co przebiegało w kolejności Cu > Ni, natomiast selektywność układała się w kolejności Ni > Cu. Ogrzewanie fasoli szparagowej obniża poziom peptydów w ekstraktach izolowanych 1% TCA. Zmiany uzależnione są od czasu trwania procesu i rodzaju zastosowanego czynnika grzewczego. Metoda chromatografii powinowactwa z wykorzystaniem unieruchomionych jonów metali na schelatowanym kwasem iminodioctowym (IDA) żelu Sephadex G-25 może być z powodzeniem stosowana do rozdziału peptydów izolowanych z fasoli szparagowej.
Tomasz Kleiber, Andrzej Komosa ZRÓŻNICOWANIE ZAWARTOŚCI MIKROELEMENTÓW W LIŚCIACH ANTURIUM (ANTHURIUM CULTORUM BIRDSEY) Słowa kluczowe: anturium, mikroelementy, analiza roślin, współczynniki zmienności, podłoża inertne. Głównym celem badań było określenie zróżnicowania stanu odżywienia mikroelementami: żelazem, manganem, cynkiem, miedzią i borem standardowych odmian anturium (Anthurium cultorum Birdsey): Baron, Choco, Midori, Pistache, President i Tropical. Rośliny uprawiano w keramzycie (ř 8-18 mm) z zastosowaniem fertygacji kroplowej pożywką standardową dla uprawy anturium w podłożach inertnych o następującej zawartości składników: N-NH4<1,0, N-NO3 7,5, P 1,0, K 4,5, Ca 1,5, Mg 1,0, S-SO4 1,5 (mmol dm–3), Fe 15, Mn 3,0, Zn 3,0, Cu 0,5, B 20,0, Mo 0.5 (µmol dm–3), pH 5,5-5,7, EC 1,5-1,8 mS cm–1. Co 2 miesiące pobierano do analiz chemicznych części wskaźnikowe anturium, którymi były w pełni wyrośnięte liście z roślin po świeżo ściętym kwiecie. Przeciętna zawartość mikroelementów w częściach wskaźnikowych była następująca (w mg kg–1 s.m.): Fe 47,6-58,0, Mn 36,9-45,1, Zn 60,3-67,6, Cu 5,01-6,43, B 63,5-89,0. Stwierdzono istotny wpływ odmian na stan odżywienia roślin mikroelementami. Największą zawartość żelaza w częściach wskaźnikowych stwierdzono u odmiany Baron, manganu i miedzi u Choco, cynku u Midori, a boru u Pistache. Wyznaczono współczynniki zmienności (CV) zawartości badanych mikroelementów. Najmniejszą zmienność w trakcie 3 lat badań wykazywała miedź (CV 15,4-24,3%), średnią bor (CV 20,9-26,7%) i żelazo (CV 25,1-31,4%), a największą cynk (CV 39,7-44,7%) i mangan (CV 40,4-58,5%).
Grzegorz Mikiciuk, Małgorzata Mikiciuk WPŁYW SUPERSORBENTU POLIMEROWEGO DODAWANEGO DO PODŁOŻA NA ZAWARTOŚĆ MIKROELEMENTÓW W LIŚCIACH I OWOCACH TRUSKAWKI Słowa kluczowe: truskawka, AgroHydrogel, mikroelementy. Jednym z głównych czynników ograniczających plon truskawki na plantacjach bez nawadniania jest okresowy niedobór wody w glebie. Korzystny wpływ na właściwości wodno--powietrzne gleby wywierają preparaty zwiększające jej pojemność wodną, tzw. hydrożele (supersorbenty). Związki te mają zdolność wiązania i magazynowania wody grawitacyjnej, co zwiększa ilość wody dostępnej dla systemu korzeniowego roślin. Celem badań była ocena wpływu supersorbentu polimerowego, AgroHydrogelu, dodawanego do podłoża na zawartość niektórych pierwiastków w liściach oraz owocach truskawki odmiany Elsanta. W latach 2007-2008, w hali wegetacyjnej Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, przeprowadzono doświadczenie wazonowe w układzie kompletnej randomizacji, w czterech powtórzeniach. Czynnikiem doświadczalnym był dodatek AgroHydrogelu do podłoża – zastosowano dwa poziomy: 1,8 oraz 3,6 g dm–3, tj. 15 i 30 g na pojemnik Kicka, oraz kontrola, którą stanowiło podłoże bez dodatku żelu. Doświadczenie przeprowadzono pod zadaszeniem. Wilgotność gleby mierzono za pomocą tensjometrów glebowych kontaktowych. Rośliny podlewano w ilości 0,5 dm3 na wazon, przy wskazaniu tensjometru, umieszczonego w podłożu z dodatkiem żelu w ilości 15 g na wazon, wynoszącym 450 hPa. Zawartość pierwiastków w liściach oraz owocach truskawki oznaczono metodą ASA. Zastosowany supersorbent polimerowy zmniejszył pobieranie oraz kumulację cynku i ołowiu w liściach oraz miedzi, niklu i ołowiu w owocach truskawki. Szczególnie wyraźnie zaznaczyło się to w roślinach rosnących w podłożu z większą dawką hydrożelu. Dodatek AgroHydrogelu nie wpłynął natomiast na zawartość żelaza, manganu, miedzi i niklu w liściach oraz manganu, cynku i żelaza w owocach badanej odmiany.
Wiesława Orowicz, Alina Wyrembska OCENA ZALEŻNOŚCI MIĘDZY STĘŻENIEM MAGNEZU A LIPIDAMI W SUROWICY KRWI U KOBIET I MĘŻCZYZN W RÓŻNYM WIEKU Z PRZEWLEKŁĄ CHOROBĄ NEREK Słowa kluczowe: przewlekła niewydolność nerek, magnez, lipidy. W literaturze z ostatnich lat coraz więcej uwagi poświęca się zależności między magnezem a lipidami krwi. Zaburzenia gospodarki lipidowej wywołane hipomagnezemią powodują zmiany płynności błon komórkowych. W hipomagnezemii zauważono zwiększone przechodzenie lipidów, zwłaszcza lipoprotein VLDL i LDL, przez ścianę tętnic z następstwem odkładania się ich w błonie wewnętrznej. Nerki, oprócz tworzenia i wydalania moczu, spełniają jeszcze wiele innych ważnych zadań w organizmie. Warunkują prawidłowe funkcjonowanie ustroju jako całości, a zaburzenia ich funkcji prowadzą do poważnych zmian równowagi homeostatycznej. Zaburzenia gospodarki lipidowej stanowią poważny czynnik ryzyka rozwoju zmian miażdżycowych u osób z przewlekłą niewydolnością nerek. Celem pracy było zbadanie zależności między stężeniem magnezu a zawartością cholesterolu całkowitego, HDL- i LDL-cholesterolu u kobiet i mężczyzn z przewlekłą niewydolnością nerek, w wieku do 50. roku życia oraz powyżej 50. roku życia. Chorych podzielono na grupy: K1 – 14 kobiet w wieku 34-50 lat, K2 –14 kobiet w wieku powyżej 50 lat, M1 – 17. mężczyzn w wieku 30-50 lat, M2 – 13. mężczyzn w wieku powyżej 50 lat. Badania wykonano analizatorem COBAS INTEGRA. Zarówno w obydwu grupach kobiet, jak i mężczyzn stwierdzono wysokie stężenie magnezu, przekraczające górną granicę wartości referencyjnych (grupa K1 – 1,26 mmol(+) kg–1; K2 – 1,25 mmol(+) kg–1; M1 – 1,13 mmol(+) kg–1; M2 – 1,16 mmol(+) kg–1). Poziomy cholesterolu całkowitego i HDL-cholesterolu u wszystkich badanych utrzymywały się w zakresie normy fizjologicznej i wynosiły odpowiednio: u kobiet młodszych 4,61 i 1,23 mmol(+) kg–1, u kobiet starszych 4,69 i 1,29 mmol(+) kg–1, u mężczyzn młodszych 3,94 i 1,20 mmol(+) kg–1 oraz u mężczyzn starszych 3,98 i 1,16 mmol(+) kg–1. Jedynie stężenie LDL-cholesterolu nie osiągało dolnej granicy normy u mężczyzn przed 50. rokiem życia i wynosiło 1,93 mmol(+) kg–1. Uzyskano niewielkie dodatnie korelacje między zawartością Mg a cholesterolu całkowitego i LDL-cholesterolu u kobiet starszych i mężczyzn młodszych oraz między zawartością Mg a HDL-cholesterolu u mężczyzn z obydwu grup. Jednocześnie uzyskano niewielką ujemną korelację między Mg a LDL-cholesterolem u mężczyzn starszych. Korelacje nie były istotne statystycznie.
Anna Skubiszewska, Jean Bernard Diatta ZASTOSOWANIE GEOCHEMICZNYCH WSKAZNIKÓW (S:Al; Mg:Al) ORAZ WSPÓŁCZYNNIKA PODZIAŁU (Kd ) DO OCENY REAKCJI ROŚLIN UPRAWNYCH NA TOKSYCZNOŚĆ GLINU Słowa kluczowe: rzepak ozimy, kukurydza, toksyczność glinu, zakwaszenie gleb, wskaźniki S:Al oraz Mg:Al, współczynnik podziału (Kd). Doświadczenie założono, aby zbadać rolę niektórych wskaźników geochemicznych (S:Al oraz Mg:Al) oraz współczynnika podziału (Kd) w ocenie reakcji roślin uprawnych na toksyczność glinu w warunkach zakwaszenia gleby. Polowe doświadczenia przeprowadzono w sezonie wegetacyjnym 2007/2008 w gospodarstwie rolnym o powierzchni 300 ha, w Głuszynie Leśnej (52014, N and 16056, E) k. Poznania. Doświadczenia obejmowały dwie rośliny uprawne: rzepak ozimy i kukurydzę oraz cztery dawki magnezu: 0, 25, 50 i 100 kg Mg ha–1 zastosowane w postaci kizerytu (MgSO4×H2O), w pierwszej dekadzie listopada 2007. Wykazano, iż współczynnik podziału dla magnezu (KdMg) zmniejszał się wraz ze wzrostem pH gleby, natomiast odwrotny trend zaobserwowano w przypadku współczynnika podziału dla glinu (KdAl). Zmiany wskaźników S/Al, obserwowane na obu stanowiskach, sugerują, że zawartość S-SO4 w glebie może redukować toksyczność glinu. Zastosowany S-SO4 służył zarówno do zaspokojenia potrzeb pokarmowych rośliny względem siarki, jak i do neutralizowania glinu wymiennego (Alwym), aby ograniczyć jego fitotoksyczność. Z drugiej strony wprowadzenie do gleby magnezu (Mg2+), poza żywieniowym aspektem, może powodować wypieranie jonów Al3+ z glebowego kompleksu sorpcyjnego (KS). Na stanowisku z rzepakiem ozimym wartości wskaźnika Mg/Al malały wraz z rosnącymi dawkami kizerytu. Zmiany wartości wskaźnika Mg:Al, zachodzące wraz z rosnącymi dawkami kizerytu (Mg) na stanowisku z kukurydzą (skrajnie kwaśne warunki zakwaszenia gleby), wskazują, iż wskaźnik Mg : Al nie może być traktowany jako bezpośredni czynnik opisujący współdziałanie Mg – Al, szczególnie dla dawek 25 i 50 kg Mg ha–1. Wartości wskaźników S:Al i Mg:Al były zdecydowanie niższe na stanowisku z kukurydzą w porównaniu ze stanowiskiem z rzepakiem ozimym. Wynikało to z bardzo dużej zawartości Alwym w roztworze glebowym (zawartość Alwym na stanowisku z kukurydzą była 3-krotnie wyższa niż na stanowisku z rzepakiem ozimym).
Sylwester Smoleń , Włodzimierz Sady WPŁYW BIOSTYMULACJI ROŚLIN NAWOZEM PENTAKEEP V ORAZ NAWOŻENIA AZOTEM NA ZAWARTOŚĆ MAKRO- I MIKROSKŁADNIKÓW W SZPINAKU Słowa kluczowe: biostymulacja, kwas 5-aminolewulinowy, makroskładniki, mikroskładniki, żywienie mineralne. Celem badań było określenie wpływu dokarmiania dolistnego nawozem Pentakeep V oraz zróżnicowanego pod względem dawki nawożenia azotem na zawartość makro- (Ca, K, Mg, Na, P and S) i mikroskładników pokarmowych (B, Cu, Fe, Mn i Zn) w szpinaku. Nawóz Pentakeep V zawiera kwas 5-aminolewulinowy (5-ALA), który w roślinach jest m.in. bezpośrednim prekursorem cząsteczek chlorofilu. W latach 2006-2007 przeprowadzono doświadczenie wazonowe z uprawą szpinaku Spinacia oleracea L. Spinaker F1. Szpinak uprawiano w pojemnikach ażurowych o wymiarach 60×40×20 cm umieszczonych na terenie otwartym pod cieniówką. Pojemniki wypełniono gliną średnią pylastą (35% piasku, 28% pyłu i 37% iłu) zawierającą 2,44% i 2,52% materii organicznej odpowiednio w 2006 i 2007 roku. Badaniami objęto dwa podbloki z dolistnym i bez dolistnego dokarmiania roślin. Rośliny dokarmiano dolistnie dwukrotnie nawozem Pentakeep V w dawce 0,02% m/o (16 ml 100 dm–3 – stosując w przeliczeniu 3 000 dm3 wody na 1 ha. W obrębie podbloków zastosowano doglebowe nawożenie azotem: 1 – kontrola (nienawożona azotem), 2 – 25 mg N dm–3 gleby (50% dawki N), 3 – 50 mg N dm–3 gleby (100% dawki N). Nawożenie azotem zastosowano przedsiewnie w formie saletry amonowej. Spośród wszystkich oznaczonych pierwiastków istotny wpływ współdziałania dokarmiania dolistnego z doglebowym nawożeniem azotem stwierdzono jedynie w odniesieniu do zawartości Ca i Fe w szpinaku. W roślinach nienawożonych azotem dokarmianie dolistne Pentakeep V powodowało zmniejszenie zawartości Ca w szpinaku, w roślinach zaś nawożonych 100% dawką N zwiększenie. Wykazane zmiany zawartości Ca w szpinaku pod wpływem Pentakeep V i nawożenia azotem znajdują uzasadnienie w kierunku zmian zawartości tego pierwiastka w glebie wykazanych po zakończonej uprawie. Świadczą one (odpowiednio w przypadku kontroli i nawożenia 100% dawką N) o zmniejszonym i zwiększonym pobieraniu Ca z gleby przez rośliny dokarmiane dolistnie Pentakeep V. Wykazano specyficzne oddziaływanie Pentakeep V na zwiększenie zawartości Fe w roślinach szpinaku nawożonych 50% dawką N. W porównaniu z kontrolą nawożenie dwiema zastosowanymi dawkami azotu (rozpatrywane niezależnie od dokarmiania dolistnego) powodowało zmniejszenie zawartości Ca, Na i Fe, a wzrost zawartości K w szpinaku. Nawożenie 50% dawką N powodowało zmniejszenie zawartości Mn w szpinaku, a 100% dawką N zwiększenie. Zabieg dokarmiania dolistnego Pentakeep V, rozpatrywany niezależnie od nawożenia azotem, nie powodował istotnych zmian w zawartości badanych pierwiastków w szpinaku. Przebieg warunków klimatycznych w obydwu latach badań nie miał istotnego wpływu na oddziaływanie dokarmiania dolistnego Pentakeep V i nawożenia doglebowego azotem na zawartość badanych pierwiastków w szpinaku.
Arkadiusz Telesiński, Beata Smolik, Ewelina Grabczyńska KSZTAŁTOWANIE SIĘ ŁADUNKU ENERGETYCZNEGO KOMÓRKI NA TLE ZAWARTOŚCI FLUORU W GLEBACH LEŚNYCH Z TERENÓW OBJĘTYCH EMISJĄ ZAKŁADÓW CHEMICZNYCH POLICE S.A. Słowa kluczowe: fluor, ładunek energetyczny komórki, gleba, ekosystemy leśne. Aktywność większości enzymów kluczowych szlaków metabolicznych zależna jest od zawartości w komórce nukleotydów adeninowych: ATP, ADP i AMP. Na podstawie zawartości tych nukleotydów zdefiniowano pojęcie ładunku energetycznego komórki (AEC), jako: AEC = ([ATP] + 0,5[ADP]) : ([ATP] + [ADP] + [AMP]). Teoretycznie wartości AEC mieszczą się w przedziale od 0 do 1 i obrazują stan fizjologiczny populacji mikroorganizmów glebowych. Właśnie z mikroorganizmami i wydzielanymi przez nie enzymami są związane biologiczne procesy kształtujące żyzność gleby we wszystkich ekosystemach, w tym ekosystemach leśnych. Lasy są układami ekologicznymi stanowiącymi pewną całość pod względem przyrodniczym, a zachwianie ich funkcjonowania może następować w wyniku trwałego wpływu czynników antropogenicznych, w tym emisji przemysłowych o charakterze gazowym i pyłowym. Celem badań było określenie zmian wielkości ładunku energetycznego komórki oraz zawartości fluoru w warstwie próchnicznej leśnych gleb bielicowych objętych emisją Zakładów Chemicznych Police S.A. W ciągu roku pobrano pięciokrotnie (październik 2007, luty, kwiecień, czerwiec i wrzesień 2008) próbki glebowe z terenów Puszczy Wkrzańskiej w okolicach Węgornika, Tatyni, Tanowa, Trzeszczyna, Mścięcina oraz oznaczono w nich potencjometrycznie zawartość fluoru rozpuszczalnego (ekstrahowanego 0,01 M CaCl2) i potencjalnie dostępnego dla roślin (ekstrahowanego 2 M HClO4), a także chromatograficznie zawartość nukleotydów adeninowych. Na podstawie zawartości nukleotydów obliczono wielkość ładunku energetycznego komórki w glebie. Wielkość AEC oraz zawartość fluoru w glebie była determinowana odległością od emitora oraz terminem pobierania próbek. W celu określenia zależności między zawartością fluoru a wielkością AEC obliczono współczynniki korelacji liniowej Pearsona. Na ich podstawie stwierdzono istotną ujemną zależność między zawartością w glebie fluoru (zarówno rozpuszczalnego, jak i potencjalnie dostępnego dla roślin) a wielkością ładunku energetycznego komórki, co może świadczyć o tym, iż AEC jest bardzo dobrym wskaźnikiem zawartości fluoru w glebie.
Piotr Trojanowski, Jan Trojanowski, Józef Antonowicz, Małgorzata Bokiniec ZAWARTOŚĆ OŁOWIU I KADMU WE WŁOSACH LUDZI Z POMORZA ŚRODKOWEGO (PÓŁNOCNA POLSKA) Słowa kluczowe: ołów, kadm, włosy, cechy osobiste, środowisko, odżywianie, choroby przewlekłe. W latach 2004-2007 dokonano analizy włosów 416 osób pochodzących z Pomorza Środkowego, w szerokim zakresie wiekowym, od kilkumiesięcznych dzieci do osób w wieku 75 lat. W badanych włosach oznaczano zawartość kadmu i ołowiu metodą spektrofotometrycznej absorpcji atomowej. Średnia ich zawartość wyniosła odpowiednio 3,20 µg g–1 (Pb) i 0,284 µg g–1 (Cd). Najwyższe stężenie ołowiu (średnio 3,88 µg g–1) we włosach stwierdzono w grupie wiekowej 61-75 lat, a kadmu (0,406 µg g–1) w grupie 26-50 lat. Natomiast najmniejszą koncentrację tych metali (odpowiednio 2,07 i 0,152 µg g–1) odnotowano wśród dzieci 0-15 lat. Włosy większości badanych osób zawierały od 2,01 do 4,00 µg g–1 Pb i od 0,001 do 0,300 µg g–1 Cd. Badając zależność zawartości metali we włosach od płci, stwierdzono, że we wszystkich grupach wiekowych u płci męskiej stwierdzono więcej ołowiu i kadmu (3,79 i 0,334 µg g–1) niż u płci żeńskiej (2,63 i 0,236 µg g–1). Na zawartość analizowanych metali we włosach istotny wpływ wywiera środowisko. U osób mieszkających na wsi stwierdzono we włosach znacznie mniej tych metali (średnio: 2,39 µg g–1 Pb i 0,214 µg g–1 Cd) niż u osób mieszkających w mieście (odpowiednio 4,17 i 0,361 µg g–1). Znaczący wpływ na koncentrację ołowiu i kadmu we włosach wywiera rodzaj spożywanych pokarmów. Stwierdzono, że osoby, które nie spożywały mięsa i wyrobów mięsnych oraz mleka i jego produktów miały we włosach najmniej tych metali (średnio 2,08 Pb i 0,141 µg g–1 Cd), a u osób, które nie unikały tych produktów, włosy zawierały najwięcej ołowiu i kadmu (3,54 i 0,315 µg g–1). Wykazano, że może istnieć związek między niektórymi przewlekłymi chorobami u badanych osób a poziomem wymienionych pierwiastków w ich włosach. Przeciętna zawartość ołowiu i kadmu we włosach ludzi zdrowych wynosiła odpowiednio 3,05 i 0,257 µg g–1. U alergików i osób chorujących na rozrost gruczołu krokowego lub niedokrwistość stwierdzono we włosach więcej tych metali niż u ludzi zdrowych, a u osób chorujących na nadciśnienie tętnicze znacznie mniej.
Krystyna Zarzecka, Marek Gugała ZAWARTOŚĆ ORAZ POBRANIE FOSFORU I WAPNIA Z PLONEM BULW ZIEMNIAKA W ZALEŻNOŚCI OD ZABIEGÓW AGROTECHNICZNYCH Słowa kluczowe: ziemniak, fosfor, wapń, zawartość, pobranie. W latach 2002-2004 przeprowadzono badania oparte na doświadczeniu polowym założonym na glebie kompleksu żytniego bardzo dobrego. Doświadczenie założono metodą losowanych podbloków w trzech powtórzeniach. Badanymi czynnikami były 2 sposoby uprawy roli – tradycyjna i uproszczona oraz 7 sposobów pielęgnacji z zastosowaniem herbicydów 1) obiekt kontrolny – bez herbicydów, 2) Plateen 41,5 WG , 3) Plateen 41,5 WG + Fusilade Forte 150 EC, 4) Plateen 41,5 WG + Fusilade Forte 150 EC + adiuwant Atpolan 80 EC, 5) Barox 460 SL, 6) Barox 460 SL + Fusilade Forte 150 EC, 7) Barox 460 SL + Fusilade Forte 150 EC + adiuwant Atpolan 80 EC). Zawartość fosforu w suchej masie bulw ziemniaka oznaczono kolorymetrycznie, a wapnia – metodą absorpcyjnej spektrofotometrii atomowej (ASA). Zawartość fosforu i wapnia i ich pobranie z plonem bulw zależały istotnie od sposobów pielęgnacji i warunków pogodowych w latach badań. Więcej fosforu zawierały bulwy ziemniaka z uprawy uproszczonej w porównaniu z tradycyjną, a więcej wapnia z uprawy tradycyjnej. Herbicydy zastosowane w pielęgnacji wpłynęły na obniżenie zawartości fosforu i podwyższenie zawartości wapnia w porównaniu z bulwami z obiektu kontrolnego. Pobranie fosforu i wapnia z plonem bulw ziemniaka było istotnie większe na obiektach z uprawą tradycyjną niż uproszczoną oraz na obiektach odchwaszczanych chemicznie w stosunku do obiektu kontrolnego pielęgnowanego wyłącznie mechanicznie.
Marta Makara-Studzińska, Anna Koślak, Justyna Morylowska-Topolska, Anna Urbańska TERAPIA LITEM – SKUTECZNOŚĆ LEKU, OBJAWY UBOCZNE, POWIKŁANIA I ICH WPŁYW NA JAKOŚĆ ŻYCIA W CHOROBACH AFEKTYWNYCH Słowa kluczowe: terapia litem, choroby afektywne. Lit jest lekiem pierwszego rzutu w leczeniu profilaktycznym choroby afektywnej dwubiegunowej. Stosowany jest również w celu potencjalizacji leczenia w depresji lekoopornej. Mechanizm działania leku nie jest w pełni poznany. Lit wpływa na transport sodu przez błony komórkowe z udziałem ATP-azy sodowo-potasowej, ma działanie hamujące na układ drugiego przekaźnika związanego z fosfatydyloinozytolem, funkcjonując prawdopodobnie w ten sposób jako stabilizator procesów wewnatrzkomórkowych. Lit nie wiąże się z białkami osoczowymi i prawie całkowicie wydalany jest przez nerki. Objawy uboczne leku mają związek z jego oddziaływaniem na ośrodkowy układ nerwowy, wpływem litu na transport nerkowy elektrolitów oraz wąskim indeksem terapeutycznym leku, co w przypadku nieprzestrzegania zaleceń lekarskich może zagrażać intoksykacją. Nasilenie objawów niepożądanych wzrasta wraz z poziomem litu w surowicy krwi. Wśród najczęściej pojawiających się objawów ubocznych stosowania leku wymienia się bóle brzucha, nudności, biegunkę, brak łaknienia, polidypsję, poliurię, drżenie rąk, bóle głowy, senność, pogorszenie pamięci. Wymieniane w literaturze powikłania terapii litem to: ataksja, dyzartia, oczopląs i objawy pozapiramidowe, a najcięższe powikłanie to zatrucie litem. Lit daje możliwość długoterminowego leczenia podtrzymującego, ograniczającego nawroty choroby, co poprawia funkcjonowanie rodzinne, społeczne i zawodowe chorych. Gorsza, jakość życia pacjentów z rozpoznaniem choroby afektywnej może wynikać z samego zaburzenia, przyczyn somatycznych, nadużywania używek, a także skutków ubocznych stosowanych leków. Dobra współpraca pacjenta w terapii wiąże się ze zmniejszeniem wystąpienia objawów niepożądanych i powikłań leczenia litem, przez co może wpływać na poprawę, jakości życia pacjentów.
Marta Makara-Studzińska, Justyna Morylowska-Topolska, Anna Koślak, Ania Urbańska BIOPIERWIASTKI A ZABURZENIA ODŻYWIANIA – ASPEKTY JAKOŚCI ŻYCIA Słowa kluczowe: jadłowstręt psychiczny, bulimia, biopierwiastki, powikłania somatyczne. Jadłowstręt psychiczny i bulimia to zaburzenia emocjonalne, które poważnie zagrażają zdrowiu fizycznemu, a nawet życiu. Przeważnie występują u dziewcząt i młodych kobiet, dezorganizując ich funkcjonowanie psychospołeczne. W pracy omówiono powikłania zaburzeń odżywiania wynikające z niedoborów lub nadmiernej utraty biopierwiastków przez organizm oraz wpływ tych powikłań, na jakość życia. Do objawów jadłowstrętu psychicznego należą: utrata masy ciała powyżej 15% w stosunku do masy należnej dla wieku i wzrostu, nasilony lęk przed zwiększeniem masy ciała, mimo znacznych rzeczywistych niedoborów wagi. Główne objawy bulimii to niekontrolowane objadanie się i przeciwdziałanie przytyciu, które wynikałoby z napadów objadania, czyli prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających, moczopędnych. Komplikacje medyczne bulimii wiążą się ze sposobem i częstością przeczyszczania się, podczas gdy w anoreksji powstają na skutek głodzenia się i utraty wagi. Zarówno w postaci restrykcyjnej, jak i bulimicznej jadłowstrętu wykrywa się następujące odchylenia: hipokaliemię, hipokalcemię, hipofosfatemię, rzadziej hiponatremię, hipomagnezemię i zasadowicę hipochloremiczną, Wiele nieprawidłowości elektrolitowych i kwasowych może pojawić się w bulimii w zależności od tego, czy stosowaną metodą przeczyszczającą jest prowokowanie wymiotów, stosowanie środków moczopędnych lub środków przeczyszczających. Większość pacjentów przez stosunkowo długi czas dobrze przystosowuje do niskich stężeń potasu w surowicy krwi, lecz niekiedy mogą one powodować groźne następstwa: zaburzenia rytmu serca, niedrożność porażenną jelit, neuropatię, osłabienie siły mięśni i ich niedowłady. Lekarze i pacjenci powinni zrozumieć, że jadłowstręt jest chorobą układową, która może dotknąć właściwie wszystkie narządy ciała. Pełna wiedza na temat potencjalnych komplikacji jadłowstrętu pozwala lekarzom na dokładną ocenę i prowadzenie odpowiedniego leczenia pacjentów, kiedy już postawi się diagnozę.
|
||
Maysam Bacher, Małgorzata Sztanke, Krzysztof Sztanke, Kazimierz Pasternak, OSOCZOWE STĘŻENIA WAPNIA I MAGNEZU U PACJENTÓW ZE ZŁAMANIAMI KOŚCI DŁUGICH LECZONYCH OPERACYJNIE Słowa kluczowe: wapń, magnez, złamania kości długich, leczenie operacyjne. Złamania kości, szczególnie leczone operacyjnie, wiążą się ze zmianami homeostazy pierwiastków wchodzących w skład związków budujących kości, a także biorących udział w procesach regulacyjnych. Wpływa na to zarówno samo złamanie, jak i zabieg operacyjny. Normalizacja zaburzeń w homeostazie biopierwiastków może mieć istotne znaczenie dla zrostu kości w procesie zdrowienia pacjenta ze złamaniem. Celem pracy było oznaczenie stężeń magnezu i wapnia w osoczu krwi pacjentów hospitalizowanych z powodu złamań kości długich oraz analiza tych zmian w zależności od czasu po zabiegu operacyjnego leczenia złamania, rozległości urazu oraz wieku pacjenta. Badania przeprowadzono na krwi pacjentów: 1) ze złamaniami kości długich leczonymi operacyjnie, 2) u których z powodu złamań i urazu konieczna była amputacja kończyny, 3) ze złamaniami kości długich, którym towarzyszył duży uraz wielonarządowy. Ze względu na wiek, pacjentów podzielono również na trzy grupy. Pierwszą grupę stanowiły osoby od 18. do 40 roku życia, drugą – od 41 do 60 roku życia, trzecią – powyżej 60 roku życia. Od pacjentów pobierano krew bezpośrednio po przyjęciu do szpitala oraz w 1, 3, 5 i 7 dobie po zabiegu operacyjnym. Oznaczenia stężeń pierwiastków w osoczu krwi wykonano metodą optycznej spektrometrii emisyjnej z plazmą indukcyjnie wzbudzoną (ICP-OES). Wyniki poddano analizie statystycznej. Za statystycznie istotne uznano różnice w przypadku p<0,05 wykazano, że w osoczu pacjentów ze złamaniami kości długich leczonych operacyjnie stwierdzono zmniejszenie stężeń wapnia i magnezu głównie w 1, 3 i 5 dobie pooperacyjnej. Zmiany te zależały od rozległości zabiegu operacyjnego, a nie były zależne od wieku. Jednak w przypadku magnezu zaobserwowano statystycznie istotne zmniejszenie jego stężenia w grupie najstarszych pacjentów. W okresie pooperacyjnym wskazane jest szczególne zwrócenie uwagi na stężenia wapnia i magnezu, a u pacjentów powyżej 60 roku życia konieczna jest suplementacja magnezu. Zapewnienie homeostazy makropierwiastków w organizmie może mieć wpływ na proces zdrowienia pacjenta.
Jadwiga Bartoszewicz, Elżbieta Karp WYMYWANIE JONÓW FOSFORANOWYCH(V) Z GLEBY BRUNATNEJ Słowa kluczowe: fosfor, wymywanie, nawożenie, gleba. Celem pracy było zbadanie, w warunkach laboratoryjnych, intensywności przemieszczania się jonów fosforanowych(V) w głąb poszczególnych warstw profilu gleby brunatnej pod wpływem wody redestylowanej o pH=6,2. Zakres badań obejmował określenie wpływu nawożenia mineralno-organicznego na zawartość jonów fosforanowych(V) w poszczególnych warstwach gleby brunatnej przed i po ekstrakcji wodą. Oznaczono także ilość zdesorbowanych jonów PO43– w zebranych wodach przesiąkowych. Stwierdzono, że ilość zdesorbowanych jonów fosforanowych (V) zależała od rodzaju i dawki nawożenia oraz ilości zastosowanego rozpuszczalnika. Największą desorpcję jonów fosforanowych(V) z profilu gleby brunatnej uzyskano z obiektu nawożonego obornikiem + PK, natomiast najmniejszą z obiektu nawożonego NPK. Maksimum desorpcji jonów fosforanowych(V) stwierdzono z warstw 0-25 cm i 26-50 cm. We wszystkich zebranych przesączach oznaczone wartości PO43– przekraczały znacznie minimalną ilość potrzebną do zapoczątkowania eutrofizacji. Największą zawartość jonów fosforanowych(V), wynoszącą 64,8 mg PO43– kg–1 gleby, stwierdzono w wodach przesiąkowych pochodzących z obiektu nawożonego II dawką gnojowicy (123,8 t ha–1). Najmniejszą ilość analizowanych jonów (21,7 mg PO43– kg–1gleby) oznaczono w wodach przesiąkowych zebranych z obiektu nie nawożonego (kontrolnego).
Maria Brzezińska, Monika Krawczyk WPŁYW CIĄŻY I LAKTACJI KÓZ NA STĘŻENIE MAGNEZU I WAPNIA W SUROWICY Słowa kluczowe: kozy, ciąża, laktacja, makroelementy.
W pracy prześledzono różnice stężeń
magnezu i wapnia (całkowitego i zjonizowanego) między kozami
będącymi w ciąży a kozami laktującymi. Badaniem objęto 30 kóz.
Krew od zwierząt pobierano 3-krotnie. Stężenie magnezu i wapnia
całkowitego oznaczono metodą kolorymetryczną, natomiast stężenie
wapnia zjonizowanego – metodą jonoselektywną. Stwierdzono, że
średnia zawartość wapnia całkowitego w badanych grupach kóz nie
osiągnęła norm referencyjnych dla tego gatunku (A – 1,581 mmol
dm–3, B – 2,052 mmol dm–3, C – 2,112 mmol
dm–3). Poziom zjonizowanych form wapnia był
korzystniejszy u wszystkich objętych badaniem kóz, choć jego
wartości znajdowały się w dolnych granicach referencyjnych (A –
1,219 mmol dm–3, B – 1,126 mmol dm–3, C –
1,123 mmol dm–3). Wyniki stężeń wapnia w surowicy
krwi nie zawsze stanowią dobre odzwierciedlenie stopnia pokrycia
zapotrzebowania zwierząt na ten pierwiastek, ponieważ podlega on
stosunkowo precyzyjnej regulacji homeostatycznej. Dlatego
optymalny poziom Ca w surowicy krwi nie jest równoznaczny z
dostateczną jego ilością w organizmie. Niższy od norm świadczy
jednak o jego niedoborze. Poziom magnezu u wszystkich badanych
kóz podczas całego okresu doświadczenia mieścił się w normie (A
– 1,051 mmol dm–3, B – 1,165 mmol dm–3,
Bożena Cwalina-Ambroziak, Teresa Bowszys, Jadwiga Wierzbowska GRZYBY KOLONIZUJĄCE GLEBĘ NAWOŻONĄ KOMPOSTAMI Z OSADÓW ŚIEKOWYCH I ODPADÓW KOMUNALNYCH Słowa kluczowe: nawożenie organiczne, cynk, mangan, gleba, patogeny, saprotrofy. W latach 2004-2007 przeprowadzono ścisłe doświadczenie polowe na glebie płowej wytworzonej z gliny lekkiej pylastej, pH 5,04 oraz wysokiej zawartości P, średniej K, Zn i Mn oraz niskiej Mg. Eksperyment założono w układzie losowanych bloków, w trzech powtórzeniach. W czteroletnim płodozmianie uprawiano kolejno: ziemniak przemysłowy, jęczmień jary paszowy, rzepak ozimy i pszenicę ozimą. Eksperyment obejmował obiekty z obornikiem i kompostowanymi osadami ściekowymi (Biohum, Polepszacz, Tyrowo) oraz kompostowanymi odpadami komunalnymi (Dano, zieleń miejska). Obornik i nawozy organiczne stosowano jedno- (10 t s.m. ha–1) lub dwukrotnie w zmianowaniu (2×5 t s.m. ha–1). Obiekty porównawcze stanowiły poletka bez nawożenia (kontrola) i z nawożeniem mineralnym NPK. Badania fitopatologiczne wykonano w celu określenia wpływu nawożenia naturalnego i organicznego na strukturę zbiorowiska grzybów glebowych. W laboratorium z pobranych próbek gleby sporządzano zawiesiny wodne o rozcieńczeniu od 10–2 do 10–4. Grzyby hodowano w płytkach Petriego, na podłożu Martina, przez 5 dni w temperaturze 22ºC. Wyrosłe kolonie grzybów przeliczano na g suchej masy, po czym przeszczepiano na skosy agarowe z zamiarem późniejszej identyfikacji gatunkowej. Wyniki badań wskazują na pozytywny wpływ zastosowanego nawożenia obornikiem i kompostami z osadów ściekowych i odpadów komunalnych na właściwości chemiczne i stosunki biotyczne w glebie, tj. wzrost liczebności grzybów o uzdolnieniach antagonistycznych względem gatunków patogenicznych, a jednocześnie redukcję populacji tych ostatnich. Najwięcej patogenów zasiedlało glebę nienawożoną (w obiekcie kontrolnym). Najbardziej dobroczynne działanie wykazał obornik zastosowany jednorazowo w dawce 10 t s.m. ha–1.
Małgorzata Gałczyńska, Marcin Kot WPŁYW ANTROPOPRESJI NA STĘŻENIA ZWIĄZKÓW BIOGENNYCH W WODACH MAŁYCH ZBIORNIKÓW NA TERENACH UŻYTKÓW ROLNYCH Słowa kluczowe: azot, fosfor, śródpolne oczka wodne. Szybkie zanikanie i degradacja oczek wodnych pociąga za sobą wiele negatywnych zjawisk w strukturze agroekosystemów, zmniejsza retencję powierzchniową i powoduje wzrost migracji składników ze zlewni. Celem pracy było ustalenie wpływu antropopresji na skład chemiczny wód śródpolnych oczek wodnych. Materiał do analiz wybranych wskaźników chemicznych i fizycznych wód stanowiły próbki wodne pobierane raz w miesiącu z 5 oczek śródpolnych położonych w powiecie pyrzyckim, w gminie Żabowo, w okresie od III do X 2004 roku. Badane zbiorniki różniły się nie tylko sposobem zagospodarowania terenu w bezpośrednim ich sąsiedztwie, ale również formą dewastacji. Oznaczenia stężeń: N-NH4, N-NO2 i N-NO3 oraz PO43– wykonano zgodnie z Polskimi Normami. W terenie, bezpośrednio po poborze prób, zmierzono stężenie tlenu, temperaturę i pH wód. Ustalono, że analizowane śródpolne oczka wodne różniły się stopniem zaawansowania procesów degradacji. Cechą charakterystyczną badanych obiektów była duża zmienność stężeń związków biogennych w wodzie zależna od formy antropopresji oraz roślinności występującej w zbiorniku i wokół niego. Wysoki poziom stężenia PO43– i N-NH4 w wodach oraz sukcesja roślinności wodnej świadczą o zaawansowanym procesie eutrofizacji szczególnie oczek nr 2, 3 i 4. Bardzo duże stężenie ortofosforanów(V) w wodach oczka nr 2, położonego przy zabudowaniach dawnego PGR-u, można uznać za hipertroficzne. W wodach tych stwierdzono też największy deficyt tlenowy.
Krzysztof Gondek OCENA ODDZIAŁYWANIA NAWOŻENIA OSADAMI ŚCIEKOWYMI NA PLONOWANIE ORAZ ZAWARTOŚĆ AZOTU I SIARKI W KUKURYDZY (ZEA MAYS L.) Słowa kluczowe: osady ściekowe, kukurydza, plonowanie, azot, siarka. Ocenę wpływu nawożenia osadami ściekowymi na zawartość azotu i siarki w kukurydzy przeprowadzono w doświadczeniu wazonowym w latach 2003-2005. Schemat doświadczenia, w czterech powtórzeniach, obejmował następujące obiekty na trzech glebach: obiekt bez nawożenia – (0); nawożenie mineralne – (NPK); obornik – (FYM); osad ściekowy A (SSA); mieszanina osadu ściekowego A z torfem – (MSSA); osad ściekowy B – (SSB) oraz mieszanina osadu ściekowego B z torfem – (MSSB). Do badań użyto piasek słabo gliniasty (SI), glinę piaszczystą pylastą (SII) i glinę średnią pylastą (SIII), które pobrano z warstwy ornej (0-20 cm) pól uprawnych z okolic Krakowa. W badaniach zastosowano osady ściekowe pochodzące z dwóch różnych komunalnych oczyszczalni mechaniczno-biologicznych oraz ich mieszaniny z torfem (materiały zmieszano w stosunku wagowym 1:1 w przeliczeniu na suchą masę materiałów organicznych). W biomasie kukurydzy – po mineralizacji na mokro w stężonym kwasie siarkowym – azot oznaczono metodą Kjeldahla na aparacie Kjeltec II Plus. Siarkę – po mineralizacji materiału w stężonym kwasie azotowym – oznaczono metodą ICP-AES na aparacie JY 238 Ultrace. Nawożenie osadami ściekowymi i mieszaninami osadów z torfem działało istotnie lepiej (w trzyletnim okresie badań) na plony kukurydzy niż nawożenie solami mineralnymi. W porównaniu z zastosowanymi doglebowo materiałami organicznymi i obornikiem, nawożenie solami mineralnymi istotnie zwiększyło zawartość azotu w biomasie kukurydzy. Istotnie zwiększyła się zawartość siarki w biomasie kukurydzy nawożonej osadami ściekowymi, w porównaniu z zawartością tego pierwiastka oznaczonego w roślinach nawożonych obornikiem. Wartości stosunku N:S w częściach nadziemnych kukurydzy z obiektów nawożonych materiałami organicznymi mieściły się w zakresie wartości optymalnych. Najszerszy stosunek N:S stwierdzono w częściach nadziemnych i korzeniach kukurydzy nawożonej mineralnie (NPK).
Janina Gospodarek, Aleksandra Nadgórska-Socha PORÓWNANIE ODDZIAŁYWANIA WAPNOWANIA I NAWOŻENIA MAGNEZOWEGO GLEBY SKAŻONEJ METALAMI CIĘŻKIMI NA ZAWARTOŚĆ MAGNEZU, WAPNIA I ŻELAZA W ROŚLINACH BOBU (VICIA FABA L. SSP. MAIOR) Słowa kluczowe: metale ciężkie, wapnowanie, akumulacja, Mg, Ca, Fe. Celem badań było określenie wpływu wapnowania i nawożenia magnezowego na zawartość mangezu, wapnia i żelaza w roślinach bobu rosnących w warunkach gleby zanieczyszczonej pojedynczymi metalami ciężkimi: kadmem, ołowiem, niklem, miedzią i cynkiem. Gleba użyta w doświadczeniu to czarnoziem zdegradowany wytworzony z lessu o odczynie kwaśnym i zawartości węgla organicznego 1,13%. Doświadczenie przeprowadzono w 2005 r., w miejscowości Zagaje Stradowskie (woj. świętokrzyskie). Analizie poddano części nadziemne bobu (Vicia faba L. ssp. maior) odm. Windsor Biały uprawianego w trzech seriach: na glebie wapnowanej; poddanej nawożeniu magnezowemu; niewapnowanej i nienawożonej magnezem. W każdej serii rośliny uprawiano w następujących obiektach: gleba niezanieczyszczona – o naturalnej zawartości metali ciężkich (kontrola); gleba niezanieczyszczona – o naturalnej zawartości metali ciężkich nawożona mineralnie (kontrola + NPK); gleba zanieczyszczona kadmem w dawce 4 mg kg–1 s.m.; gleba zanieczyszczona ołowiem w dawce 530 mg kg–1 s.m.; gleba zanieczyszczona miedzią w dawce 85 mg kg–1 s.m.; gleba zanieczyszczona cynkiem w dawce 1000 mg kg–1 s.m.; gleba zanieczyszczona niklem w dawce 110 mg kg–1 s.m. Wapnowanie przeprowadzono opierając się na analizie kwasowości hydrolitycznej gleby z poszczególnych obiektów. Zastosowano dawkę według 1 Hh. Na wszystkich obiektach zastosowano jednakowe nawożenie magnezowe: 20,4 mg Mg kg–1 s.m. Skażenie gleby cynkiem lub niklem prowadzi do znacznego obniżenia poziomu magnezu i wapnia w częściach nadziemnych bobu, a podwyższa poziom żelaza. Wapnowanie gleby skażonej metalami ciężkimi, takimi jak cynk lub nikiel, bardziej niż nawożenie magnezowe przyczynia się do zrównoważenia zawartości badanych makropierwiastków w roślinie – zawartość Ca, Fe i Mg w roślinach po zwapnowaniu gleby zbliżyła się do poziomu stwierdzonego w roślinach kontrolnych.
Jolanta Grochowska, Renata Tandyrak CHEMIZM WÓD JEZIORA GIŁWA Słowa kluczowe: jezioro, związki biogenne, produkcja pierwotna, widzialność krążka Secchiego, eutrofizacja. Badaniami objęto jezioro Giłwa (100,8 ha, 9,4 m) położone w dorzeczu Giłwy-Pasłęki. Pod względem dynamiki wód jest to zbiornik o III stopniu statyczności wg Patalasa (1960). Badania chemiczne wód wykazały, iż jezioro Giłwa jest zbiornikiem silnie zeutrofizowanym. W jego wodach stwierdzono bardzo wysoką zawartość związków biogenicznych – 1,40 mg P dm–3 i 12,47 mg N dm–3. O dużej żyzności jeziora świadczyły także wartości BZT5, dochodzące do 7,0 mg O2 dm–3, ilość chlorofilu a (ok. 73 mg m–3) i niska przezroczystość wody – 0,7 m. W szczytowym okresie lata zawartość tlenu w wodzie obrazowała krzywa klinogradowa, typowa dla jezior eutroficznych, zaś rozkład dwutlenku węgla w słupie wody miał kształt odwrotnej klinogrady, co również jest typowe dla jezior żyznych. Badania wykazały, że wody jeziora Giłwa są dobrze zbuforowane, o czym świadczyły wartości alkaliczności od 2,5 do 5,0 mval dm–3. Twardość ogólna wód tego akwenu zmieniała się od 157,1 do 278,8 mg CaCO3 dm–3, co pozwala określić jego wody jako twarde. O twardości wód decydowała głównie zawartość wapnia. Za pośrednictwem rzeki Giłwy do jeziora doprowadzane są ścieki z oczyszczalni ścieków w Gietrzwałdzie, co uwidacznia się m.in. w wysokich wartościach przewodności elektrolitycznej (321-476 µS cm–1), wskazującej na stopień zanieczyszczenia wód związkami mineralnymi. Pomimo dopływu ścieków, w wodach analizowanego zbiornika stwierdzono niewielką ilość chlorków – do 20 mg Cl dm–3.
Monika Karaś WYKORZYSTANIE OPS W PROCESIE ROZDZIAŁU PEPTYDÓW NA UNIERUCHOMIONYCH JONACH MIEDZI Słowa kluczowe: peptydy, IMAC, jony metali, o-fosfoseryna. Rozwój nauki o strukturze oraz właściwościach białek i peptydów, jako fizjologicznie aktywnych składnikach diety przyczynił się do wzrostu zainteresowania izolowaniem i badaniem bioaktywnych peptydów pochodzenia zwierzęcego, roślinnego i mikrobiologicznego. Izolowanie i rozdział mieszanin białek i peptydów wymaga zaawansowanej procedury. Stosuje się zazwyczaj kilkustopniowy rozdział na kolumnach chromatograficznych z różnym wypełnieniem. W tak skomplikowanym procesie otrzymywania frakcji peptydowych szerokie zastosowanie znalazła chromatografia powinowactwa na unieruchomionych jonach metali IMAC (Immobilized Metal Ion Affinity Chromatography). Chromatografia powinowactwa wykorzystuje specyficzne oddziaływania między aminokwasami oraz ich reaktywnymi ugrupowaniami w białkach i peptydach a jonami metali „przejściowych”, szczególnie zaś z Cu2+. Jony te są immobilizowane przez związek chelatujący na złożu, i w ten sposób stanowią specyficzne adsorbenty wiążące białka lub peptydy. Celem pracy było zbadanie przydatności OPS (o-fosfoseryny) jako czynnika unieruchamiającego jony miedzi na złożu w procesie rozdziału peptydów i białek wyizolowanych z fasoli szparagowej metodą IMAC. Materiałem do badań były mrożone strąki fasoli szparagowej karłowatej zielonostrąkowej, odmiany Fana. Peptydy i białka izolowano z fasoli szparagowej buforem Tris-HCl, z otrzymanego ekstraktu białka wysokocząsteczkowe wydzielono: metanolem, acetonem, 20% kwasem trichlorooctowym i kationowym flokulantem Magnafloc M-22S. W otrzymanych frakcjach oznaczono zawartość białka i peptydów. Peptydy obecne w fasoli szparagowej charakteryzowały się zbliżonym powinowactwem do jonów miedzi. Wykazano, że rozdział peptydów zależy w małym stopniu od właściwości czynnika zastosowanego podczas usuwania białek z ekstraktu. Przebieg rozdziału z wykorzystaniem OPS jako czynnika chelatującego w technice IMAC z powodzeniem może być stosowany do rozdziału peptydów z ekstraktów roślinnych.
Jan Kucharski, Monika Tomkiel, Edyta Boros, Jadwiga Wyszkowska PROCES NITRYFIKACJI W GLEBIE ZANIECZYSZCZONEJ OLEJEM NAPĘDOWYM I BENZYNĄ Słowa kluczowe: olej napędowy, benzyna, gleba, nitryfikacja, N-NH4, N-NO3. W doświadczeniu laboratoryjnym badano wpływ zanieczyszczenia gleby olejem napędowym i benzyną na przebieg procesu nitryfikacji. Do badań wykorzystano próbki gleby brunatnej właściwej wytworzonej z piasku gliniastego o pH w 1M KCl 6,6, Hh – 11,38 mmol(+) kg–1 gleby, S – 77,67 mmol(+) kg–1 gleby, Corg – 8,50 g kg–1. Badania wykonano w trzech powtórzeniach, umieszczając w zlewkach o pojemności 150 cm3 po 100 g powietrznie suchej gleby. Próbki glebowe zanieczyszczono olejem napędowym, benzyną i domieszką oleju rzepakowego i etanolu. Jako źródło azotu zastosowano siarczan amonu w ilości 0 i 250 mg N kg–1 gleby. Zawartość N-NO3 i N-NH4 oznaczono w 14, 28 i 42 dniu założenia doświadczenia. Przez cały okres trwania badań utrzymywano stałą wilgotność gleby na poziomie 50% kapilarnej pojemności wodnej. Stwierdzono, że w glebie zanieczyszczonej olejem napędowym i benzyną zachodziła silna immobilizacja azotu nawozowego. Obydwa zanieczyszczenia silnie hamowały proces nitryfikacji. Zdecydowanie większe zakłócenia w przebiegu procesu nitryfikacji powodował olej napędowy niż benzyna. Również silnym inhibitorem nitryfikacji okazał się olej rzepakowy. W 42 dniu trwania doświadczenia olej napędowy zmniejszał utlenianie kationu amonowego o 99%, a benzyna o 88%.
Bogusław Makarski, Ewa Makarska WPŁYW DODATKU CA, CU, FE I ZN ORAZ KWASU MLEKOWEGO DO WODY PITNEJ NA ZAWARTOŚĆ TYCH PIERWIASTKÓW W MIĘŚNIACH INDORÓW RZEŹNYCH Słowa kluczowe: indyki, cynk, miedź, kwas mlekowy, mięsień piersiowy, mięsień udowy. Badania przeprowadzono na 300 indorach typu BUT-9, odchowywanych w optymalnych warunkach przewidzianych dla tego typu ptaków. Paszą była typowa komercyjna mieszanka pełnoporcjowa dla indyków. Ptaki podzielone na 5 grup doświadczalnych, od 3 tygodnia życia otrzymywały preparaty do wody pitnej. Grupa I była grupą kontrolną, grupa II otrzymywała do picia wodę z kwasem mlekowym (0,4%), grupa III otrzymywała do wody pitnej dodatek CuSO4 w ilości 30 mg Cu dm–3 H2O, grupa IV – dodatek CuSO4 (30 mg Cu dm–3) i 0,4% kwasu mlekowego, grupa V – dodatek CuSO4 w ilości 50 mg Cu dm–3. Podawanie preparatów zakończono po 3 dniach, ponieważ w grupach II i IV zaobserwowano u ptaków objawy zatrucia i zwiększoną liczbę padnięć. Pobrano próbki wody pitnej do analiz oraz wybrano z każdej grupy po 10 ptaków do uboju, w celu pobrania prób z tkanek (mięsień piersiowy i mięsień udowy). Celem badań było określenie kumulacji Ca, Mg, Zn, Cu i Fe w tkankach konsumpcyjnych indorów. W badaniach stwierdzono, że najwięcej padnięć indorów zaobserwowano w grupie otrzymującej dodatek kwasu mlekowego do wody pitnej, w której stwierdzono zwiększone ilości Ca, Cu, Zn i Fe. W mięśniu piersiowym indorów ze wszystkich grup zawartość Zn nie przekraczała 20 mg kg–1, natomiast kumulacja miedzi we wszystkich grupach doświadczalnych, oprócz kontrolnej, przekraczała 10 mg kg–1. Zwiększone dawki miedzi wpłynęły na podwyższenie koncentracji magnezu w mięśniu udowym, a suplementacja miedzi z kwasem mlekowym spowodowała wzrost kumulacji Cu w mięśniach piersiowym i udowym.
Ewa Makarska, Anna Ciołek, Wanda Kociuba WPŁYW FORM RODZICIELSKICH NA ZMIANY ZAWARTOŚCI SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W ZIARNIE NOWYCH RODÓW MIESZAŃCOWYCH PSZENŻYTA OZIMEGO Słowa kluczowe: pszenżyto, rody mieszańcowe, składniki mineralne. W pracy badano zawartość Ca, Mg, K, Mn, Zn, Cu, Fe w ziarnie (pokolenie F5) pszenżyta ozimego otrzymanego w wyniku krzyżowania trzech form matecznych z dwoma ojcowskimi. Jako formy mateczne użyto: 2 rody IGS 5101, FDT 975 i odmianę Alzo. Formami ojcowskimi były rody LAD 122 i F 8063. Rody mieszańcowe ustalone morfologicznie wyselekcjonowano w Instytucie Genetyki, Hodowli Roślin i Biotechnologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Dobór komponentów do krzyżowania prowadzono w celu uzyskania mieszańców o dużym potencjale cech plonotwórczych oraz poprawienia odporności na porastanie ziarna. Zawartość składników mineralnych analizowano metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej (AAS). Wyniki badań wykazały zróżnicowanie poziomu badanych składników mineralnych w mieszańcach zależnie od genotypów form rodzicielskich. Rody mieszańcowe wykazywały zwykle niższą popiołowość ziarniaków w porównaniu z formami rodzicielskimi. Z badanych mieszańców wyróżniał się ród IGS 5101 × F 8063, w którego ziarnie stwierdzono wyższą zawartość K, Ca, Zn, Mn i Fe w odniesieniu do obu form rodzicielskich oraz Ca, K i Zn w porównaniu z pozostałymi rodami mieszańcowymi. Badania zawartości składników mineralnych w mieszańcowych rodach pszenżyta wskazują na możliwość kształtowania ich poziomu przez odpowiedni dobór komponentów rodzicielskich i selekcję w pracach hodowlanych w obrębie rodzaju X Triticosecale Wittmack dla uzyskania odmian o wyższej wartości żywieniowej.
Jan Meler, Bożena Grimling, Janusz Pluta BADANIE SORPCJI KWASÓW TŁUSZCZOWYCH I CHOLOWYCH W OBECNOŚCI SUPLEMENTÓW DIETY ZAWIERAJĄCYCH CHROM Słowa kluczowe: chitozan, chrom, biodostępność, adsorpcja, model in vitro. Suplementy diety to nie tylko makro- i mikroelementy, ale też pierwiastki, które wykazują wpływ na przemiany metaboliczne organizmu. Obecnie na rynku jest sporo preparatów zawierających związki chromu wraz z chitozanem stosowanych, jako dodatek żywieniowy wspomagający trawienie tłuszczowców. W pracy przebadano naturalny chitozan z kryla o stopniu deacetylacji od 85 do 95% występujący obecnie w sprzedaży rynkowej oraz preparaty zawierające chitozany, stosowane, jako suplementy diety (Vitana®, Hitec Nutrition® oraz preparat zawierający chrom–Chromdiet®). Określono zdolności wiązania tłuszczowców i kwasów żółciowych przez suplementy diety zawierające chrom i chitozan. Zjawisko adsorpcji lipidów i kwasów żółciowych badano metodą dynamiczną w modelu biofarmaceutycznym imitującym warunki in vitro. Otrzymane wyniki dowodzą, że kwasy tłuszczowe i ekstrakty kwasów żółciowych ulegają adsorpcji przez różnego rodzaju substancje pomocnicze służące do wytworzenia suplementu diety, co potwierdza znaczący wpływ tych polimerów na biodostępność kwasów tłuszczowych i żółciowych w organizmie człowieka. Średnia wielkość adsorpcji kwasów żółciowych przez 1 g polimeru w zależności od pH środowiska mieściła się w granicach od 0,90 g do 1,79 g (daje to zmniejszenie biodostępności tłuszczowców o 15-30%).
Mirosław Orzechowski, Sławomir Smólczyński ZAWARTOŚĆ Ca, Mg, Na, K, P, Fe, Mn, Zn, Cu W GLEBACH WYTWORZONYCH Z OSADÓW HOLOCEŃSKICH W POLSCE PÓŁNOCNO-WSCHODNIEJ Słowa kluczowe: makro- i mikroelementy, gleby: aluwialne, deluwialne, namurszowe, torfowo-murszowe. Z holoceńskich osadów na terenie północnej Polski wykształciły się mineralne gleby aluwialne i deluwialne, mineralno-organiczne gleby namurszowe oraz organiczne gleby torfowo-murszowe. Badania całkowitej zawartości Ca, Mg, K, P, Na, Fe, Mn, Zn, Cu prowadzono w glebach aluwialnych wytworzonych z osadów rzecznych w krajobrazie deltowym i dolin rzecznych. Gleby deluwialne powstały z osadów stokowych w krajobrazie równin i wzniesień morenowych oraz krajobrazie dolin rzecznych. Analizowane gleby namurszowe i torfowo-murszowe były położone w krajobrazie równin i wzniesień morenowych oraz deltowym. Celem podjętych badań było określenie całkowitej zawartości pierwiastków – w ujęciu profilowym i katenalnym – w wymienionych krajobrazach. W glebach wytworzonych z osadów holoceńskich stwierdzono duże zróżnicowanie całkowitej zawartości badanych pierwiastków między wydzielonymi typami gleb, w układzie profilowym oraz w obrębie wydzielonych katen i krajobrazów. Największą całkowitą zawartość Fe, Mn, Mg, K, Zn i Cu stwierdzono w glebach aluwialnych, natomiast Ca – w glebach torfowo-murszowych. W krajobrazie dolin rzecznych największą kumulację całkowitego Ca, Mg, K, P, Na, Fe, Mn, Zn i Cu stwierdzono w glebach aluwialnych położonych najniżej w katenie. W krajobrazie równin i wzniesień morenowych całkowita zawartość K, Zn i Cu była największa w glebach deluwialnych i namurszowych położonych w dolnej części stoku, natomiast Ca i P – w glebach torfowo-murszowych usytuowanych najniżej w katenie. Stwierdzono statystycznie istotne różnice w zawartości całkowitego Ca, Mg, K i Cu między glebami aluwialnymi w krajobrazie deltowym i dolin rzecznych oraz w zawartości wszystkich badanych pierwiastków, oprócz Cu, między glebami aluwialnymi i deluwialnymi.
Hanna Siwek ANALIZA SPECJACYJNA FOSFORU W OSADACH DENNYCH – PORÓWNANIE DWÓCH METOD Słowa kluczowe: osady denne, oczka wodne, fosfor, frakcjonowanie, metale wielowartościowe. Celem pracy było porównanie dwóch metod frakcjonowania reaktywnych form fosforu (RP) w osadach dennych polimiktycznych zbiorników wodnych zlokalizowanych na terenach wiejskich. Jako kryterium oceny przyjęto ilość RP wyekstrahowanego w badanych frakcjach w odniesieniu do zawartości ogólnej Al, Fe i Ca. Osady do badań pobrano w sezonie wiosennym, z sześciu oczek wodnych zlokalizowanych na terenach wiejskich o różnym sposobie zagospodarowania zlewni (pola uprawne, odłóg, gospodarstwa rolne). Osady pobierano próbnikiem rdzeniowym osadu dennego KC-Denmark, który umożliwia pobór prób z nienaruszoną strukturą wierzchnią warstwy osadów o grubości 6 cm. W każdym osadzie oznaczono, po mineralizacji, ogólną zawartość fosforu (TP), Fe, Ca, Al oraz przeprowadzono analizę specjacyjną fosforu dwoma metodami. Metodą 1 (M1) oznaczono reaktywny fosfor (RP) związany z: Al (Al_RP), Fe (Fe_RP) i Ca (Ca_RP). Metodą 2 (M2) oznaczono frakcje reaktywnego fosforu uwalnianego z osadów w warunkach zredukowanych głównie z połączeń z tlenkami żelaza i manganu (BD_RP), zaadsorbowanego na tlenkach metali głównie na Al2O3 i innych powierzchniach (NaOH_RP), fosfor apatytowy i związany z węglanami (HCl_RP). Prawie we wszystkich osadach najwięcej RP oznaczono we frakcjach fosforu związanego z Ca ekstrahowanego roztworem kwasu. We frakcjach otrzymanych metodą M1 oznaczono większe ilości ogólnego RP oraz fosforu związanego z wapniem i z żelazem niż w metodzie M2, a powstałe różnice mogą wynikać z przemieszczania się fosforu ze związków organicznych do nieorganicznych w trakcie frakcjonowania. Frakcje fosforu reaktywnego oznaczonego metodą M1 są silniej skorelowane z ogólną zawartością tych metali w osadzie niż frakcje fosforu reaktywnego oznaczonego metodą M2. Silna korelacja między zawartością żelaza i frakcji BD_RP w osadach mineralnych wskazuje, że może ona być wskaźnikiem wrażliwości osadu na zmianę potencjału redoks.
Anetta Siwik-Ziomek, Jan Koper OKREŚLENIE ZMIAN ZAWARTOŚCI SIARKI SIARCZANOWEJ I AKTYWNOŚCI ARYLOSULFATAZY W GLEBIE SPOD UPRAWY ZIEMNIAKA W ZALEŻNOŚCI OD NAWOŻENIA Słowa kluczowe: arylosulfataza, nawożenie, gleba, siarka siarczanowa(VI). Procesy biologiczne kształtujące żyzność gleby są związane m.in. z drobnoustrojami i wydzielanymi przez nie enzymami oraz tempem przemian biogeochemicznych w krążeniu pierwiastków. Arylosulfataza (EC 3.1.6.1.) jest enzymem, który hydrolizuje estry siarczanowe z rodnikiem aromatycznym, uwalniając jony siarczanowe, zgodnie z reakcją: R-C-O-SO3– + H2O ® R-C-OH + SO42– + H+. Odgrywa on istotną rolę w obiegu siarki i może być wskaźnikiem mineralizacji jej związków w glebie. Celem pracy było zbadanie wpływu zróżnicowanych dawek obornika (0, 20, 40, 60 i 80 t ha–1) i azotu mineralnego (0, 45, 90, 135 kg N ha–1) na aktywność arylosulfatazy i zawartość siarki siarczanowej(VI) w glebie podczas uprawy ziemniaka. Aktywność arylosulfatazy oznaczono wg metody Tabatabai i Bremnera, a zawartości siarki siarczanowej(VI) wg metody Bardsleya-Lancastera. Zawartość węgla organicznego w badanej glebie mieściła się w zakresie 8,168-10,96 g kg–1 i zależała od nawożenia obornikiem. Zawartość azotu ogółem wynosiła 0,889-1,012 g kg–1, średnio 0,960 g kg–1, dla dawek obornika i azotu mineralnego. Stwierdzono wpływ nawożenia na zmiany ilości siarki siarczanowej oraz aktywność arylosulfatazy w badanej glebie. Aktywność badanego enzymu wynosiła 0,010-0,024 µM pNP g–1 h–1. Najwyższą aktywność arylosulfatazy (średnio 0,018 µM pNP g–1 h–1) stwierdzono w próbkach nawożonych azotem w ilości 45 kg ha–1. Zawartość siarki siarczanowej w glebie w okresie wegetacyjnym ziemniaka wynosiła 21,49-24,83 g kg–1. Zwiększające się dawki obornika powodowały wzrost koncentracji frakcji siarki przyswajalnej dla roślin. Badaną glebę cechuje dobre zaopatrzenie roślin w siarkę. Aktywność arylosulfatazy i zawartość siarki siarczanowej(VI) w glebie zmieniały się w sezonie wegetacyjnym ziemniaka.
Sławomir Smólczyński, Mirosław Orzechowski ROZMIESZCZENIE PIERWIASTKÓW W GLEBACH KRAJOBRAZU MORENOWEGO POJEZIERZA MAZURSKIEGO
Słowa kluczowe: makro- i
mikroelementy, krajobraz morenowy, toposekwencja, gleby
erodowane, gleby deluwialne, gleby namurszowe, Badania przeprowadzono w 3 katenach, w których gleby tworzyły typową dla krajobrazu morenowego Pojezierza Mazurskiego toposekwencję: gleb erodowanych, deluwialnych, namurszowych oraz gleb torfowo-murszowych silnie i słabo zamulonych. W glebach oznaczono całkowitą zawartość Ca, Mg, K, P, Na, Fe, Mn, Zn, Cu. Badane gleby wykazywały katenalną zmienność zawartości materii organicznej i oznaczonych pierwiastków. Gleby namurszowe wyróżniały się najwyższą zawartością Mg, K, Fe, Na, a silnie i słabo zamulone gleby torfowo-murszowe – P, Mn, Ca i Cu. Zawartość wapnia była dodatnio skorelowana z ilością materii organicznej, natomiast zawartość Mg, K, Cu, Mn z ilością frakcji ilastej. Stwierdzona największa zawartość większości oznaczonych pierwiastków w glebach namurszowych i zamulonych glebach torfowo-murszowych jest uwarunkowana ich usytuowaniem u podnóża stoków, na drodze spływów erozyjnych, gdzie następuje akumulacja składników mineralnych przemieszczanych wraz z masą glebową lub rozpuszczonych w wodzie. Gleby namurszowe i zamulone gleby torfowo-murszowe w krajobrazie morenowym pełnią funkcję barier biogeochemicznych chroniących siedliska mokradłowe przed przenikaniem pierwiastków biogennych z otaczających wysoczyzn. Poziomy powierzchniowe gleb deluwialnych wykazywały zubożenie w oznaczone pierwiastki (z wyjątkiem P), natomiast poziomy AO gleb namurszowych i Mt torfowo-murszowych wzbogacenie (z wyjątkiem Ca). Zróżnicowanie zawartości pierwiastków w pedonach badanych katen powinno być uwzględniane podczas użytkowania gleb w krajobrazie morenowym, który ma unikatowe walory przyrodnicze.
Sławomir Szymczyk WPŁYW SPOSOBU ODWODNIENIA I UŻYTKOWANIA GLEB NA DYNAMIKĘ STĘŻENIA I WIELKOŚĆ ODPŁYWU AZOTU Z OBSZARÓW ROLNICZYCH Słowa kluczowe: azot, dreny, rowy, zlewnia rolnicza, systemy odwadniające. Badania nad dynamiką stężenia i odpływu ładunku azotu systemami melioracyjnymi prowadzono na Pojezierzu Olsztyńskim w latach 1994-2007. Do badań wytypowano zlewnie: rolniczą odwadnianą siecią drenarską, rolniczo-leśną odwadnianą siecią rowów i drenów oraz rolniczą o dużym udziale obszarów leśnych (ok. 30%), odwadnianą rowami melioracyjnymi. Odpływ wód z urządzeń melioracyjnych mierzono co dwa tygodnie, a raz na miesiąc w wodzie oznaczano N-NO3, N-NO2, N-NH4 oraz azot metodą Kjeldahla. Wykazano, że o wielkości odpływu wody systemami melioracyjnymi decydują głównie ilość i rozkład opadów atmosferycznych, a szczególnie ich ilość w półroczu zimowym. Dynamika stężeń i ładunków azotu w wodach odpływających systemami odwadniającymi była zmienna w czasie i zależała nie tylko od ilości i rozkładu opadów w roku i wieloleciu, ale również od sposobu zagospodarowania zlewni i systemu odprowadzającego wodę. Stwierdzono, że intensywne opady w sezonie letnim zwiększają odpływ wody w niewielkim stopniu, i tylko w przypadku sieci drenarskiej. Ładunek azotu ogólnego odpływającego systemami melioracyjnymi ze zlewni rolniczych jest ściśle uzależniony od ilości odpływającej wody oraz od stężenia w niej mineralnych związków azotu, szczególnie N-NO3. Największe straty azotu z terenów zmeliorowanych występowały w okresie wiosennym, co wiąże się z sezonowym odpływem wód i jego kulminacją w miesiącach marzec-kwiecień. Największe stężenie azotu ogólnego (16,69 mg dm–3) występowało w wodach odpływających siecią rowów i drenów, ale ze względu na intensywniejsze odwodnienie gleb większy jego ładunek, średnio o 33%, odpływał drenami. Z 1 ha zlewni rolniczej drenami odpływało do 13,13 kg azotu ogólnego rocznie, w tym do 12,04 kg azotu mineralnego.
Jadwiga Wyszkowska, Mirosław Kucharski, Jan Kucharski AKTYWNOŚĆ B-GLUKOZYDAZY, ARYLOSULFATAZY I FOSFATAZ W GLEBACH ZANIECZYSZCZONYCH MIEDZIĄ Słowa kluczowe: miedź, b-glukozydazy, fosfataza, arylosulfataza, indeks odporności, zanieczyszczenie gleby miedzią. W doświadczeniu wazonowym badano wpływ zanieczyszczenia gleby (piasku gliniastego oraz gliny piaszczystej) miedzią w dawkach: 0, 150, 450 mg Cu kg-1 s.m. gleby na aktywność: b-glukozydazy (EC 3.2.1.21), fosfatazy kwaśnej (EC 3.1.3.2), fosfatazy alkalicznej (EC 3.1.3.1) i arylosulfatazy (EC 3.1.6.1) w glebie. Określono także odporność tych enzymów na zanieczyszczenie miedzią. Glebę zanieczyszczano chlorkiem miedzi. Badania prowadzono w 5 powtórzeniach, w dwóch seriach. W pierwszej serii doświadczenia gleba była nieobsiana roślinami, w drugiej – obsiana. Roślinami doświadczalnymi były: owies, rzepak jary i łubin żółty. W 25 i 50 dniu trwania eksperymentu oznaczono w próbkach glebowych aktywność enzymów glebowych. Stwierdzono, że zanieczyszczenie gleby miedzią w zakresie od 150 mg do 450 mg kg-1 gleby istotnie hamuje jej aktywność biochemiczną. Testowane enzymy, pod względem wrażliwości na miedź, można uszeregować następująco: fosfataza alkaliczna > arylosulfataza > fosfataza kwaśna > b-glukozydaza. Odporność enzymów na działanie miedzi zależała od gatunku uprawianej rośliny, rodzaju gleby i sposobu jej użytkowania. W glinie piaszczystej miedź wywołała najmniejsze zmiany w aktywności fosfatazy kwaśnej i fosfatazy alkalicznej, natomiast w piasku gliniastym – b-glukozydazy oraz arylosulfatazy. W glebie nieobsianej roślinami miedź wywoływała najmniejsze zakłócenia w aktywności arylosulfatazy i fosfatazy kwaśnej. W glebie obsianej roślinami wszystkie testowane enzymy były mniej odporne na zanieczyszczenie miedzią niż w glebie obsianej. Najbardziej odpornym enzymem na działanie miedzi pod uprawą owsa była b-glukozydaza, a najmniej – arylosulfataza, pod uprawą rzepaku jarego, odpowiednio – arylosulfataza i fosfataza alkaliczna, natomiast pod uprawą łubinu żółtego najbardziej odporna była fosfataza alkaliczna, a najmniej b-glukozydaza.
|
||
Marzena S. Brodowska, Adam KaczorWPŁYW RÓŻNYCH FORM SIARKI I AZOTU NA ZAWARTOŚĆ ORAZ POBRANIE WAPNIA I MAGNEZU PRZEZ PSZENICĘ JARĄ (TRITICUM AESTIVUM L.) I KUPKÓWKĘ POSPOLITĄ (DACTYLIS GLOMERATA L.) Słowa kluczowe: zawartość wapnia, zawartość magnezu, pobranie, forma siarki, nawożenie azotem, pszenica jara, kupkówka pospolita. W pracy oceniono wpływ różnych form siarki (Na2S2O3, S el. i Na2SO4) i azotu (RSM-30, NH4NO3) na zawartość i pobranie wapnia i magnezu przez pszenicę jarą i kupkówkę pospolitą. Dwuletnie doświadczenie wazonowe przeprowadzono na materiale glebowym o składzie granulometrycznym pyłu ilastego. Gleba przed doświadczeniem charakteryzowała się lekko kwaśnym odczynem oraz niską zawartością przyswajalnych form fosforu, potasu, magnezu i siarki. Wykazano, że czynniki doświadczalne widocznie zróżnicowały zawartość i pobranie wapnia i magnezu przez pszenicę jarą i kupkówkę pospolitą. Spośród nawozów siarkowych największy wzrost zawartości i pobrania wapnia oraz magnezu przez rośliny spowodowało zastosowanie siarczanu sodu. Wzrost pobrania wapnia i magnezu był bardziej wyraźny w przypadku roślin nawożonych azotem w postaci saletry amonowej. Wpływ nawożenia azotem na analizowane parametry był także uzależniony od gatunku uprawianej rośliny. Pszenica uprawiana w serii z saletrą amonową charakteryzowała się wyższą zawartością oraz pobraniem Ca i Mg w porównaniu z wartościami uzyskanymi dla roślin nawożonych azotem w formie płynnego nawozu RSM-30. Pobranie wapnia przez pszenicę w obiektach NH4NO3 było średnio o 15% większe w przypadku ziarna i o 9% w przypadku słomy w porównaniu z obiektami nawożonymi RSM-30. W przypadku magnezu wzrost ten wynosił odpowiednio 24,5 i 18%. W przypadku kupkówki, nawożenie RSM-30 w większym stopniu niż saletrą amonową wpływało na zawartość i pobranie analizowanych składników przez rośliny.
Maria Brzezińska, Monika Krawczyk ZMIANY PROFILU MINERALNEGO SUROWICY KÓZ W RÓŻNYCH STANACH FIZJOLOGICZNYCH Słowa kluczowe: kozy, stanówka, ciąża, laktacja, makroelementy. Celem doświadczenia było porównanie stężeń wapnia (całkowitego i zjonizowanego), magnezu i fosforu nieorganicznego w surowicy kóz w trzech okresach aktywności fizjologicznej, tj. w czasie dużej chwiejności gospodarki mineralnej ustroju. Badanie przeprowadzono na 15 kozach rasy saaneńskiej, podzielonych na 3 grupy, będących w różnych okresach fizjologicznych (stanówka, wysoka ciąża, laktacja). Wykazano, że średnie wartości jonów wapnia (A,D – 1,210; B,E – 1,135; C,F – 1,115) oraz wapnia całkowitego (A,D – 1,640; B,E – 2,075; C,F – 2,045), w surowicy wszystkich badanych grup kóz, znajdowały się poniżej norm referencyjnych. Wytłumaczeniem niskich poziomów wapnia może być jego nieodpowiednia podaż w pożywieniu, w okresie ciąży i laktacji, kiedy następuje rozchwianie gospodarki hormonalnej, i tym samym nie ma możliwości odpowiedniej regulacji zawartości wapnia w surowicy. Przyczyną obniżenia ilości Ca nawet poniżej norm fizjologicznych może być także stosunkowo wysoka zawartość P (A,D – 1,650; B,E – 2,040; C,F – 2,125) i Mg (A,D – 0,970; B,E – 1,415; C,F – 0,990) w surowicy. Potwierdzeniem tego okazały się wyniki otrzymane w doświadczeniu.
Piotr Chohura, Eugeniusz Kołota, Andrzej Komosa WPŁYW NAWOŻENIA CHELATOWMI FORMAMI Fe NA STAN ODŻYWIENIA POMIDORA SZKLARNIOWEGO ŻELAZEM Słowa kluczowe: pomidor szklarniowy, nawożenie, chelaty, części wskaźnikowe, pobieranie żelaza. W doświadczeniu szklarniowym badano wpływ czterech chelatów, różniących się procentową zawartością żelaza oraz rodzajem ligandu, jakim skompleksowano ten składnik: Fe 8 Forte (EDTA+HEEDTA), Fe 9 Premium (DTPA), Fe 13 Top (EDTA) i Librel Fe DP7 (DTPA), na stan odżywienia żelazem pomidora szklarniowego odmiany Merkury F1 uprawianego metodą tradycyjną w substracie torfowym. Drugim czynnikiem badawczym była zróżnicowana zawartość żelaza w podłożu, którą doprowadzono do wartości: 50, 75 i 100 mg Fe dm-3. Doświadczenie założono w układzie dwuczynnikowym, w trzech powtórzeniach. Na jednym poletku uprawiano 4 rośliny. W częściach wskaźnikowych oznaczano całkowitą zawartość żelaza metodą ASA. Stwierdzono istotne różnice w stanie odżywienia pomidora szklarniowego pod wpływem badanych chelatów żelazowych. Najwyższą zawartość żelaza w liściach pomidora odnotowano, gdy źródłem Fe był chelat Fe 9 Premium (DTPA), a najniższą po zastosowaniu Fe 13 Top (EDTA). Najwyższą średnią zawartość żelaza w liściach uprawianych roślin obliczoną dla lat i terminów analiz stwierdzono, gdy zasobności wynosiła 75 mg Fe dm-3. W czerwcu, po rozpoczęciu plonowania roślin, następował znaczny spadek zawartości żelaza w częściach wskaźnikowych pomidora w porównaniu z pozostałymi terminami analiz. W badaniach nie stwierdzono żadnych objawów fitotoksyczności, a także widocznych zaburzeń we wzroście i rozwoju pomidora pod wpływem badanych chelatów żelazowych stosowanych w dawkach 32,1, 57,1 i 82,1 mg Fe dm-3 substratu, którego wyjściowa zasobność po odkwaszeniu torfu wynosiła średnio 17,9 mg Fe dm-3.
Adam Kaczor, Marzena S. Brodowska PLONOWANIE ORAZ ZAWARTOŚĆ AZOTU I SIARKI W KUPKÓWCE POSPOLITEJ (DACTYLIS GLOMERATA L.) NAWOŻONEJ RÓŻNYMI FORMAMI TYCH SKŁADNIKÓW Słowa kluczowe: forma siarki, nawożenie azotem, zawartość siarki, zawartość azotu, kupkówka pospolita. W pracy przeanalizowano wpływ nawożenia kupkówki pospolitej różnymi formami azotu i siarki na plonowanie i zawartość tych składników w roślinie. Badania oparto na ścisłym doświadczeniu założonym na materiale glebowym pobranym z warstwy ornej gleby brunatnej o składzie granulometrycznym utworu pyłowego ilastego. Gleba użyta w doświadczeniu charakteryzowała się lekko kwaśnym odczynem oraz niską zawartością przyswajalnych form fosforu, potasu, magnezu i siarki. Wykazano, że czynniki doświadczalne istotnie zróżnicowały plony kupkówki pospolitej. Istotne zróżnicowanie plonów roślin wystąpiło również w efekcie interakcyjnego działania tych czynników. Największe plony roślin uzyskano w serii, w której zastosowano azot w formie płynnej (RSM-30) i siarkę w formie Na2SO4. Istotne zwyżki plonów rośliny testowej po zastosowaniu siarki elementarnej odnotowano dopiero przy zbiorze II pokosu, co wyraźnie wskazuje, że jest to nawóz wolno działający. Nawożenie różnymi formami azotu i siarki wpłynęło również widocznie na zróżnicowanie zawartości Sog., Nog. i N-NO3 w roślinach. Zawartość siarki ogółem – w zależności od obiektu doświadczalnego i terminu zbioru – wynosiła od 1,37 do 3,15 g S kg-1, a azotu od 29,06 do 38,72 g N kg-1. Stwierdzono, że zawartość siarki w roślinach nie nawożonych tym składnikiem była wyraźnie niższa od wartości przyjętych za optymalne dla traw. Wyjaśnia to plonotwórcze działanie siarki w przeprowadzonym eksperymencie. Nawożenie siarką wywarło również korzystny wpływ na metabolizm azotu. Przejawił się on ponad dwukrotnym obniżeniem zawartości azotu azotanowego w roślinach nawożonych siarką.
Dorota Kalembasa, Anna Majchrowska-Safaryan, Krzysztof Pakuła PROFILOWE ZRÓŻNICOWANIE ZAWARTOŚCI FRAKCJI OŁOWIU I CHROMU W GLEBACH POŁOŻONYCH NA STOKU MORENOWYM Słowa kluczowe: ekstrakcja sekwencyjna, metoda Zeiena i Brümmera, frakcje, ołów i chrom, stok morenowy. Dla oceny potencjalnego zagrożenia środowiska glebowego przez metale ciężkie istotne jest wydzielenie i ilościowe zbadanie ich frakcji na drodze ekstrakcji sekwencyjnej. Celem pracy było zbadanie ogólnej zawartości ołowiu i chromu oraz ich frakcji w glebach położonych na stoku morenowym Wysoczyzny Siedleckiej (transekt A i B). Frakcjonowanie sekwencyjne tych pierwiastków przeprowadzono według metody Zeiena i Brümmera. Wykazano zróżnicowaną zawartość wydzielonych siedmiu frakcji ołowiu i chromu w badanych glebach. Najwięcej obydwu metali stwierdzono (w przeważającej większości) we frakcji rezydualnej F7, a najwięcej ołowiu we frakcji organicznej (F4). Najmniej ołowiu stwierdzono we frakcji wymiennej F2 (we frakcji łatwo rozpuszczalnej F1 nie został on wykryty), a najmniej chromu we frakcji łatwo rozpuszczalnej (F1) oraz organicznej (F4). Obliczenia statystyczne wykazały, że badane frakcje ołowiu i chromu były przeważnie istotnie zależne od wydzielonych frakcji, ogólnej zawartości tych metali oraz niektórych właściwości analizowanych gleb.
Dorota Kalembasa, Elżbieta Malinowska PLON I ZAWARTOŚĆ PIERWIASTKÓW ŚLADOWYCH W BIOMASIE TRAWY MISCANTHUS SACCHARIFLORUS (MAXIM.) HACK ORAZ W GLEBIE, W TRZECIM ROKU DOŚWIADCZENIA WAZONOWEGO Słowa kluczowe: Miscanthus sacchariflorus, biomasa, nawożenie, osad ściekowy, pierwiastki śladowe. W trzecim roku doświadczenia wazonowego (w warunkach szklarni) badano wpływ następczego nawożenia świeżym osadem ściekowym oraz – dla porównania – nawożenia mineralnego na zawartość i pobranie Fe, Mn, Mo, B, Ba, Sr, As, Sn, Li i Ti przez biomasę trawy Miscanthus sacchariflorus. Plon biomasy określono na podstawie dwóch zbiorów miskanta (w czerwcu i grudniu). Pierwiastki śladowe w testowanej trawie oraz glebie (po zbiorze) oznaczono metodą ICP-AES, po mineralizacji próbek na sucho, w piecu muflowym. Stwierdzono istotny wpływ nawożenia osadem ściekowym na plonowanie biomasy miskanta cukrowego. W trawie zebranej jesienią stwierdzono większą zawartość niektórych analizowanych pierwiastków (Fe, Mn, Sr, Ba i Ti) niż w trawie zebranej latem. Pobranie pierwiastków śladowych z plonem biomasy miskanta było większe z obiektów nawożonych osadem ściekowym niż z obiektu nawożonego nawozami mineralnymi. Po trzech latach uprawy stwierdzono w glebie większą zawartość Fe, Mn, Ba, Sr, Ti, B i Li, w porównaniu z zawartością przed założeniem eksperymentu.
Anna Karczewska, Bernard Gałka, Karolina Kocan NASTĘPCZY WPŁYW SUBSTANCJI CHELATUJĄCYCH EDTA I EDDS NA POBRANIE MIEDZI I ŻELAZA PRZEZ KUKURYDZĘ W DRUGIM ROKU DOŚWIADCZENIA WAZONOWEGO Słowa kluczowe: gleba, fitśkstrakcja, kompleksowanie, chelatory, EDTA, EDDS, miedź, żelazo. W doświadczeniu wazonowym założonym w 2006 r., z zastosowaniem metody indukowanej fitśkstrakcji do usuwania Cu z gleb zanieczyszczonych emisjami hut miedzi, testowano 2 gleby: piaszczystą i gliniastą, zawierające odpowiednio 620 i 510 mg kg-1 miedzi. Rośliną testową była kukurydza. W celu zintensyfikowania fitoekstrakcji w 2006 r. wprowadzono do gleby 3 różne dawki (0,2; 0,5 i 1,0 mmol kg-1) substancji kompleksujących: EDTA i łatwo biodegradowalnego EDDS. Opublikowane już wyniki wskazują, że w 2006 r. oba chelatory spowodowały wzrost pobrania Cu przez kukurydzę, jednak zawartość Cu w biomasie była daleko niższa od wymaganej dla skutecznej fitoekstrakcji. Dodatkowo oba odczynniki spowodowały intensywne wymywanie metali z gleb. W niniejszej pracy przedstawiono następcze efekty zastosowania substancji chelatujących do gleb w kolejnym roku doświadczenia, 2007. Zastosowane środki wpłynęły na plonowanie kukurydzy w roku następnym. EDTA, szczególnie w najwyższej dawce, spowodował na obu glebach pogorszenie wzrostu roślin i zmniejszenie plonu, wzrost koncentracji Cu w biomasie oraz silne objawy toksyczności Cu u kukurydzy. W wariantach z EDDS na glebie piaszczystej stwierdzono nieznaczne obniżenie wielkości plonu kukurydzy, a na glebie pyłowo-gliniastej – wzrost plonu roślin i zmniejszenie koncentracji Cu w częściach nadziemnych w porównaniu z wariantami kontrolnymi. Stężenia Cu i Fe w biomasie wykazywały wzajemną dodatnią korelację, a rośliny w wariantach o najwyższej koncentracji Cu zawierały też najwyższe stężenia Fe w biomasie. Zastosowane w 2006 r. chelatory, szczególnie EDTA, spowodowały długotrwały wzrost rozpuszczalności Cu i Fe w glebie. Pobranie obu pierwiastków z gleby przez rośliny w 2007 r. było dodatnio skorelowane z zawartością w glebie łatwo rozpuszczalnych form tych pierwiastków, ekstrahowanych roztworami 1 mol dm-3 NH4NO3 i 0,01 mol dm-3 CaCl2.
Małgorzata Kwiecień, Anna Winiarska-Mieczan WPŁYW DODATKU ZIÓŁ DO PASZY NA MASĘ CIAŁA ORAZ CECHY FIZYCZNE I CHEMICZNE KOŚCI PISZCZELOWYCH KURCZĄT BROJLERÓW Słowa kluczowe: kurczęta brojlery, zioła, kości piszczelowe, parametry fizyczne i chemiczne. Kości, nawet po zakończeniu swego wzrostu, reagują na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, do których należy również żywienie. Proces mineralizacji tkanki kostnej, w tym kości kończyn, jest bardzo ważnym wskaźnikiem efektywności i jakości stosowanego żywienia, ale również i miernikiem stanu zdrowotnego organizmu. Antybiotyki, do niedawna popularne w żywieniu stymulatory wzrostu, zaczęto zastępować naturalnymi dodatkami paszowymi, np. ziołami. Mimo że przydatność ziół jest znana od dawna, to w żywieniu zwierząt, jak dotąd, nie ma jednoznacznych informacji na temat ich wpływu na organizm kurcząt oraz parametry fizyczne i skład chemiczny kości. Celem pracy było określenie potencjalnego wpływu dodatku ziół do mieszanek paszowych na masę ciała, wybrane parametry fizyczne kości piszczelowych: masę i długość oraz zawartość podstawowych mineralnych składników kośćca. Doświadczenie przeprowadzono na 210 kurczętach brojlerach Ross 308, podzielonych na 7 grup: kontrolną (I – antybiotyk) i 6 doświadczalnych (II – chmiel, III – lipa, IV – melisa, V – bratek, VI – mięta, VII – pokrzywa). Określono masę powietrznie suchą kości piszczelowych, długość całkowitą, a po mineralizacji – zawartość podstawowych składników mineralnych: Ca, Mg i P. Stwierdzono, że wprowadzenie do mieszanek pokrzywy i melisy istotnie zwiększyło masę ciała kurcząt, a dodatek chmielu spowodował skrócenie kości. Zastosowanie dodatku melisy, bratka, mięty i pokrzywy wpłynęło na zmniejszenie koncentracji Mg w kościach.
Joanna Majkowska-GadomskaZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W OWOCACH MELONA (CUCUMIS MELO L.) Słowa kluczowe: melon, odmiany, metody uprawy, skład chemiczny. Melon jest rośliną mało rozpowszechnioną w uprawie. Należy do grupy warzyw ciepłolubnym o dużych wymaganiach środowiskowych, z tego względu w jego produkcji niezbędne są zabiegi poprawiające warunki mikroklimatyczne. Obecnie w uprawie znajduje się siedem odmian polskiej hodowli, dobrze przystosowanych do uprawy w naszych warunkach klimatycznych. Odmiany te charakteryzują się zróżnicowaną siłą wzrostu, kształtem owoców, ich wielkością, zabarwieniem skórki oraz warstwą miąższu. Celem badań była ocena zawartości składników mineralnych w częściach jadalnych czterech odmian melona uprawianego w warunkach polowych Warmii, w zależności od badanej odmiany oraz metody uprawy. Uprawa melona w Polsce jest trudna i zawodna. Problem stanowi dobór odpowiedniej odmiany oraz metody jej uprawy. Do badań wytypowano cztery polskie odmiany melona: Malaga F1, Melba, Oliwin, Seledyn F1, uprawianego w polu bez osłon, z zastosowaniem osłaniania roślin folią PE, włókniną PP, mulczowania gleby oraz jednoczesnego mulczowania gleby i osłaniania roślin folią PE lub włókniną PP. Spośród analizowanych odmian istotnie największą zasobnością w N-ogółem, K oraz Ca i Cu charakteryzowały się owoce odmiany Oliwin. Zastosowane w uprawie melona metody uprawy spowodowały istotne zróżnicowane zawartości azotu ogółem i fosforu w jego częściach jadalnych. Uprawa Cucumis melo L. w obiekcie kontrolnym (bez zastosowania osłon) spowodowała istotne zwiększenie zawartości azotu ogółem i fosforu w porównaniu z innymi analizowanymi metodami uprawy. Analizując stosunki Ca:Mg i Ca:P stwierdzono, że uprawiane na glebie mulczowanej i osłanianej włókniną PP owoce odmiany Seledyn charakteryzowały się korzystną proporcją Ca:Mg oraz Ca:P w odniesieniu do pozostałych obiektów uprawy.
Agnieszka Medyńska, Cezary Kabała, Tadeusz Chodak, Paweł Jezierski ZAWARTOŚĆ MIEDZI, CYNKU, OŁOWIU I KADMU W ROŚLINACH UPRAWNYCH W REJONIE SKŁADOWISKA ODPADÓW PO FLOTACJI RUD MIEDZI ŻELAZNY MOST Słowa kluczowe: pierwiastki śladowe, składowisko odpadów poflotacyjnych, zboża, ziemniak. W celu oceny ryzyka związanego z uprawą roślin konsumpcyjnych i paszowych na terenach znajdujących się pod wpływem składowiska odpadów po flotacji rud miedzi Żelazny Most, od 1996 r. prowadzony jest regularny monitoring jakości gleb i roślin uprawnych. W pracy przedstawiono zawartości Cu, Zn, Pb i Cd w ziarnie zbóż (pszenicy ozimej, jęczmienia ozimego, pszenżyta i owsa) i w bulwach ziemniaka, w latach 2004-2006. Stwierdzono następujące średnie zawartości metali (odpowiednio w ziarnie zbóż i w bulwach): Cu – 3,7 i 1,3 mg kg-1 św. m., Zn – 20,6 i 3,5 mg kg-1 św. m., Pb – 0,14 i 0,04 mg kg-1 św. m. oraz Cd – 0,055 i 0,011 mg kg-1 św. m. Nie stwierdzono istotnych różnic w zawartości Cu, Pb i Cd w ziarnie różnych gatunków zbóż. Zawartość Zn była istotnie niższa w pszenicy i owsie w porównaniu z pszenżytem i jęczmieniem. Nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych zawartości pierwiastków śladowych, co świadczy o dużej skuteczności działań ograniczających negatywny wpływ składowiska na środowisko otaczających obszarów i warunki produkcji rolniczej.
Barbara Murawska, Ewa Spychaj-Fabisiak WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM I POTASEM NA ZAWARTOŚĆ JONÓW W ROZTWORZE GLEBOWYM Słowa kluczowe: nawożenie, jony, zasolenie. Celem badań była ocena, czy i na ile wyłączne nawożenie mineralne wpływa na zawartość wodnorozpuszczalnych jonów decydujących o zasoleniu gleby. Próbki gleby pobrano z warstwy ornej wieloletniego doświadczenia polowego, które prowadzono w latach 1974-2007. W badaniach stosowano zróżnicowane nawożenie azotem (I czynnik, n=3) i potasem (II czynnik, n=4). Zawartość wodnorozpuszczalnych jonów oznaczono w wyciągu wodnym, stosunek gleby do wody jak 1:5; kationy K+, Na+, Ca2+ metodą spektometrii emisyjnej, a Mg2+ metodą absorpcji atomowej, aniony – metodą argentometryczną (Cl-) oraz nefelometryczną (SO42-). Oznaczono także przewodnictwo elektrolityczne (R) metodą konduktometryczną, na podstawie którego obliczono stężenie soli w roztworze (C) i moc jonową (I) Wyniki badań opracowano statystycznie. Wieloletnie (32 lata) stosowanie intensywnego nawożenia azotem i potasem istotnie różnicowało zawartości kationów: K+, Na+, Ca2+ i Mg2+ oraz anionów: Cl- i SO42-w roztworze glebowym. Zawartość K+, Na+, Ca2+, Mg2+ w roztworze glebowym wynosiła odpowiednio: 0,136-0,507 średnio (0,281), 0,398-0,555 średnio (0,472), 1-2,192 średnio (1,350), 0,211-0,365 średnio (0,272) mmol(+) kg-1. Największe dawki azotu istotnie ograniczały koncentrację SO42- w roztworze glebowym, natomiast zróżnicowane dawki potasu nie miały tak znaczącego wpływu. Zawartość jonów chlorowych w roztworze glebowym nie zależała istotnie od różnicowanego nawożenia azotem i potasem. Nie stwierdzono wpływu długoletniego nawożenia mineralnego na zasolenie gleby.
Barbara Patorczyk-Pytlik ZAWARTOŚĆ SELENU W NIEKTÓRYCH GATUNKACH ROŚLIN ŁĄKOWYCH Słowa kluczowe: Se, gleby, trawy, zioła. Celem badań prowadzonych w latach 2006-2007 było określenie zróżnicowania w zdolności nagromadzania selenu przez 5 gatunków traw oraz 5 gatunków roślin zaliczanych do ziół łąkowych. Wykazano, że wśród analizowanych gatunków traw najwięcej selenu zawierały próby Arrhenatherum elatuis L. (46 µg Se kg-1 sm.), a najmniej Holcus lanatus L. (24 µg Se kg-1 sm.), średnio dla badanych gatunków roślin. Zawartość Se w chwastach łąkowych (70 µg Se×kg-1 sm.) była ok. 2-krotnie większa niż określona dla traw (32 µg Se×kg-1 sm.). W tej grupie roślin największą kumulację Se wykazywał Equisetum arvense L. (103 µg Se×kg-1 sm.), najmniejszą Taraxacum officinale (59 µg Se kg-1 sm.). Zarówno w trawach, jak i chwastach zawartość selenu była istotnie zależna od ilości tego pierwiastka w glebach. Dla gatunków: Dactylis glomerata L., Arrhenatherum elatius L., Poa pratensis L. oraz Taraxacum officinale o ilości nagromadzonego Se decydowała również zasobność gleb w C-org. i S-og.
Barbara Patorczyk-Pytlik, Grzegorz Kulczycki ZAWARTOŚĆ SELENU W GLEBACH GRUNTÓW ORNYCH OKOLIC WROCŁAWIA Słowa kluczowe: Se, właściwości gleb. Materiał do badań stanowiło 60 prób glebowych pobranych z warstwy ornej pól uprawnych położonych w okolicach Wrocławia. Ich właściwości były w znacznym stopniu zróżnicowane i odzwierciedlały przekrój gleb występujących na terenie województwa dolnośląskiego. Wykazano, że zawartość selenu w glebach gruntów ornych okolic Wrocławia wahała się od 81 do 494 µg kg-1, wartość uśredniona wyniosła 202 µg kg-1. Najniższą zawartość Se stwierdzono w glebach piaszczystych (174 µg kg-1), a najwyższą w glebach gliniastych. Określona dla tej grupy średnia zawartość Se kształtowała się na poziomie 228 µg kg-1. Zawartość selenu w glebach była w znacznym stopniu zróżnicowana (V=42%). Wartość niższą niż 100 µg kg-1 – uznawaną za krytyczną dla jakości zbieranych plonów roślin – stwierdzono w 4 próbkach, a w 33 glebach zawartość Se mieściła się w przedziale 101-200 µg kg-1, natomiast w 14 od 201 do 300 µg kg-1. Spośród badanych gleb jedynie w 9 zawartość ta była większa niż 300 µg kg-1 – wartość uznawana jako średnia zasobność. Zawartość selenu w glebach była wysoko istotnie skorelowaną z zawartością zarówno części spławianych, jak i koloidalnych, a także z ilością węgla oraz całkowitą zawartością P, S, Fe, Cu, Zn i Ni.
Elżbieta Pisulewska, Ryszard Poradowski, Jacek Antonkiewicz, Robert Witkowicz WPŁYW ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA MINERALNEGO NA PLON ORAZ SKŁAD MINERALNY ZIARNA OWSA OPLEWIONEGO I NAGOZIARNISTEGO Słowa kluczowe: owies, nawożenie, plon, skład chemiczny. Ziarno owsa oraz produkty jego przerobu zawierają stosunkowo dużo popiołu, w tym makro- i mikroskładników. W porównaniu z czterema innymi zbożami uprawianymi w Polsce, owies zawiera znacznie więcej składników mineralnych, dlatego też istnieje konieczność badań wpływu czynników agrotechnicznych na skład chemiczny ziarna owsa. W Polsce południowej, w latach 1999-2001, przeprowadzono dwuczynnikowe doświadczenie polowe celem określenia wpływu zróżnicowanego nawożenia mineralnego na plon oraz zawartość makro- i mikrślementów w ziarnie dwóch form owsa siewnego. Pierwszym czynnikiem badawczym były odmiany: oplewiona Dukat i nagoziarnista Akt, a drugim – zróżnicowane nawożenie mineralne, poziom pierwszy: 30 kg N, 30 kg P2O5 i 45 kg K2O ha-1, poziom drugi: 60 kg N, 60 kg P2O5 oraz 90 K2O ha-1. Badane odmiany nie różniły się istotnie plonami ziarna. Wyższy poziom nawożenia NPK wpływał na wzrost zawartości Mg i Fe w ziarnie odmiany nieoplewionej Akt. Nie stwierdzono istotnego zróżnicowania zawartości Cu, Fe Mn i Zn między oplewioną odmianą Dukat a nagoziarnistą odmianą Akt. Poziom nawożenia mineralnego wpływał na obniżenie zawartości mikrślementów, co było związane z efektem „rozcieńczenia”. Zawartość Cu i Zn w ziarnie owsa według wytycznych IUNG-PIB i Rozporządzenia MZ spełniała kryteria przydatności konsumpcyjnej. Z badań wynika, że nagoziarnisty owies był zasobniejszy w składniki mineralne, zwłaszcza w P, K, Ca, Mg, Fe, Zn, w porównaniu z formą oplewioną Dukat.
Anna Podleśna WPŁYW NAWOŻENIA NA ZAWARTOŚĆ I POBIERANIE CHLORU PRZEZ RZEPAK OZIMY W WARUNKACH DOŚWIADCZENIA WAZONOWEGO Słowa kluczowe: azot, dawki chloru, plonowanie, dynamika pobierania Cl. Obecnie chlor zaliczony jest do grupy składników pokarmowych niezbędnych do wzrostu i rozwoju roślin, ponieważ odgrywa ważną rolę w głównych procesach fizjologicznych w roślinach oraz w ich ochronie przed chorobami. W Polsce nie występuje problem niedoboru tego składnika, w związku, z czym nie są prowadzone badania nad jego aktualną zawartością i akumulacją w roślinach uprawy polowej. Jednakże zawartość chloru w roślinach, a także ich tolerancja na jego nadmiar w glebie jest zróżnicowana. W warunkach dużej dostępności w środowisku może dojść do jego nadmiernej akumulacji, ponieważ chlor jest łatwo pobierany przez rośliny z gleby i bezpośrednio z powietrza. Celem badań było poznanie zawartości i akumulacji chloru w organach rzepaku ozimego, w zależności od zaopatrzenia w N i Cl, w czasie od kwitnienia do dojrzałości pełnej roślin. Doświadczenie prowadzono w hali wegetacyjnej IUNG-PIB, w wazonach Mitscherlicha, w których uprawiano rzepak ozimy. Pierwszym czynnikiem doświadczenia było nawożenie azotem (1,4 i 2,8 g wazon-1), a drugim – stosowanie chloru (0, 0.47, 0.97 i 1.42 g Cl wazon-1). Zawartość chloru w roślinach rzepaku zależała przede wszystkim od dawki N, która wpływała na jej obniżenie, i dawki Cl, która wpływała na wzrost koncentracji tego składnika. Najbardziej zasobne w chlor były blaszki liściowe, a najmniej – kwiaty i rozwijające się łuszczyny. Głównym miejscem gromadzenia chloru były liście. Akumulacja chloru w rzepaku wzrastała w warunkach większego zaopatrzenia roślin w azot i chlor. Rośliny doświadczalne wykazywały średnie zaopatrzenie w chlor z wyjątkiem obiektu nawożonego najwyższą dawką chloru.
Stanisław Sienkiewicz, Sławomir Krzebietke, Teresa Wojnowska, Piotr Żarczyński, Małgorzata Omilian ODDZIAŁYWANIE WIELOLETNIEGO ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA OBORNIKIEM I NAWOZAMI MINERALNYMI NA ZAWARTOŚĆ PRZYSWAJALNYCH FORM P, K I Mg W GLEBIE Słowa kluczowe: składniki przyswajalne (P, K, Mg), doświadczenie wieloletnie, obornik, nawożenie mineralne. W latach 2002-2005 prowadzono badania na glebie płowej typowej wytworzonej z gliny lekkiej (klasa bonitacyjna IIIa, kompleks żytni bardzo dobry) oparte na dwuczynnikowym doświadczeniu, założonym w 1986 r. metodą losowanych bloków w czterech powtórzeniach. Warstwa orna gleby przed rozpoczęciem badań charakteryzowała się odczynem lekko kwaśnym (pH1 mol KCl dm-3 wynosiło 6,2), a zawartość przyswajalnych składników pokarmowych kształtowała się na poziomie: 100,0 mg K; 53,2 mg Mg i 41,3 mg P kg-1 gleby. Próbki gleby do analiz chemicznych pobierano z warstwy ornej po zbiorze roślin uprawianych w zmianowaniu: burak cukrowy, jęczmień jary, kukurydza, pszenica jara. Zawartość przyswajalnych form fosforu i potasu oznaczono metodą Egnera-Riehma (DL), a magnezu metodą Schachtschabela. Celem badań było określenie wpływu nawożenia mineralnego stosowanego z obornikiem lub bez obornika na zawartość przyswajalnych makrślementów w glebie. Analiza statystyczna wyników wykazała istotny wpływ obornika na zawartość przyswajanych form P, K i Mg w badanej glebie. Po zastosowaniu łącznie obornika i nawozów mineralnych stwierdzono średnio 2,4razy więcej magnezu przyswajalnego oraz 2,6 razy więcej fosforu przyswajalnego w glebie w porównaniu z zawartością określoną po zastosowaniu nawożenia mineralnego. Nawożenie obornikiem spowodowało ponad 3-krotny wzrost zawartości przyswajalnych form potasu w glebie w porównaniu z zawartością określoną po nawożeniu mineralnym.
Stanisław Sienkiewicz, Teresa Wojnowska, Sławomir Krzebietke, Jadwiga Wierzbowska, Piotr Żarczyński ZAWARTOŚĆ PRZYSWAJALNYCH FORM WYBRANYCH MIKROELMENTÓW W GLEBIE PO WIELOLETNIM ZRÓŻNICOWANYM NAWOŻENIU Słowa kluczowe: obornik, nawozy mineralne, przyswajane formy Cu, Zn i Mn w glebie. Celem badań było prześledzenie zmian zawartości Cu, Zn i Mn w wierzchniej warstwie gleby po wieloletnim nawożeniu obornikiem i nawozami mineralnymi lub wyłącznie nawozami mineralnymi. Próbki gleby pobierano w latach 2002-2005 z doświadczenia założonego w 1986 r. metodą losowanych bloków, w czterech powtórzeniach, na glebie płowej typowej. Pierwszym czynnikiem było nawożenie organiczne (obornik stosowany, co dwa lata lub bez tego nawozu), drugim – zróżnicowane nawożenie mineralne. Dawki składników pokarmowych w nawozach mineralnych były takie same w obydwu seriach doświadczenia – z obornikiem i bez tego nawozu. W każdym roku uprawiano tę samą roślinę na obydwu polach w zmianowaniu: burak cukrowy (2002 r.), jęczmień jary (2003 r.), kukurydza (2004 r.) i pszenica jara (2005 r.). Przyswajalne dla roślin formy metali ekstrahowano z gleby roztworem 1 mol HCl dm-3. Po ekstrakcji zawartość metali oznaczono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej. Otrzymane wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji dla doświadczenia dwuczynnikowego. Zawartość przyswajalnych form miedzi, cynku i manganu w glebie nawożonej regularnie obornikiem zdecydowanie przewyższała ich ilość w glebie nawożonej wyłącznie mineralnie od 1986 r. Obornik najsilniej zwiększył koncentrację Cu (prawie 1,7-krtonie), a w mniejszym stopniu manganu (ponad 1,3-krotnie). W wartościach bezwzględnych jednak wzrost dostępności manganu był największy i wynosił średnio ponad 52 mg kg-1 gleby. Różnicowane nawożenie mineralne azotem, potasem oraz magnez i wapnowanie w mniejszym zakresie niż obornik zmieniały dostępność Cu, Zn i Mn w glebie. Spośród wymienionych wyżej składników pokarmowych azot najczęściej zwiększał zawartość przyswajalnych form metali w glebie, co mogło być spowodowane jego zakwaszającym działaniem.
Małgorzata Skwierawska, Lucyna Zawartka WPŁYW RÓŻNYCH DAWEK I FORM SIARKI NA ZAWARTOŚĆ PRZYSWAJALNEGO FOSFORU W GLEBIE Słowa kluczowe: nawożenie, siarka siarczanowa, siarka elementarna, przyswajalny fosfor, gleba. W latach 2000-2002, w Byszwałdzie, w pobliżu Lubawy, przeprowadzono 3-letnie doświadczenie polowe. W doświadczeniu badano wpływ nawożenia siarką na dynamikę przyswajalnego fosforu w glebie w dwóch poziomach: 0-40 cm i 40-80 cm. Eksperyment założono na glebie brunatnej, kwaśnej o składzie granulometrycznym piasku gliniastego mocnego. Gleba wyjściowa miała nstępujące właściwości: pHKCl=5,30, azot mineralny 24,0, siarka siarczanowa 4,10, przyswajalny fosfor 34,5, potas 110,0 mg kg-1 gleby. Zastosowano 3 poziomy nawożenia siarką: 40, 80 i 120 kg ha-1 w formie siarczanowej (S-SO4) i elementarnej (S-S0). W ciągu całego okresu badań otrzymano niejednoznaczne wyniki dotyczące wpływu nawożenia różnymi formami i dawkami siarki na zawartość i przemieszczanie się przyswajalnego fosforu w glebie. Jedynie dawka 120 kg ha-1 S-SO4 przez cały okres badań wpływała na uruchamianie i migrację fosforu glebie oraz spowodowała istotne zwiększenie zawartości przyswajalnego fosforu w glebie w warstwie 0-40 cm i 40-80 cm. Wszystkie dawki siarki elementarnej oraz 40 i 80 kg siarki siarczanowej powodowały jedynie tendencję zwyżkową. Wpływ siarki elementarnej uwidocznił się dopiero w trzecim roku doświadczenia. Działanie dawek 40 i 80 kg ha-1 siarki na właściwości gleby zależało od formy siarki oraz czasu trwania doświadczenia.
Jarosław Waroszewski, Cezary Kabała, Katarzyna Szopka ZAWARTOŚĆ PIERWIASTKÓW ŚLADOWYCH W GLEBACH REGLA GÓRNEGO SZRENICY I KOWARSKIEGO GRZBIETU W KARKONOSZACH Słowa kluczowe: gleby, pierwiastki śladowe, regiel górny, Karkonosze. W strefie regla górnego Karkonoszy zachodnich (Szrenica) i wschodnich (Kowarski Grzbiet) przeprowadzono analizę zanieczyszczenia gleb pierwiastkami śladowymi (Pb, Zn, Cu) opartą na monitoringu ekosystemów leśnych Karkonoskiego Parku Narodowego. W tym celu pobrano próbki z trzech głębokości: próchnicę nadkładową (w całej miąższości), 0-10 cm i 10-20 cm. Stwierdzono wyraźnie podwyższoną zawartość ołowiu, szczególnie w próchnicach nadkładowych (średnio 83,2 mg kg-1) i warstwie 0-10 cm (średnio 73,3 mg kg-1). Miedź i cynk występują w mniejszych ilościach, w ektohumusie średnio 47,5 mg Zn kg-1 i 23,8 mg Cu kg-1, a w warstwie 0-10 cm średnio 33,7 mg Zn kg-1 i 19,9 mg Cu kg-1. Zawartość cynku i miedzi w glebach regla górnego nie zwiększa się z wysokością n.p.m. i jest nieco wyższa we wschodniej części Karkonoszy (Kowarski Grzbiet) niż w zachodniej (Szrenica). Zawartość ołowiu jest wyraźnie wyższa w zachodniej części Karkonoszy i zwiększa się z wysokością n.p.m.
Anna Wójcikowska-Kapusta, Bożena Niemczuk SPECJACJA MIEDZI W PROFILACH GLEB ZRÓŻNICOWANYCH TYPOLOGICZNIE Słowa kluczowe: rędziny, gleby płowe, gleby rdzawe, formy miedzi. Określenie całkowitej zawartości metali w glebie nie daje wystarczających informacji o ich ruchliwości i możliwości pobierania przez rośliny. Oddziaływanie metali ciężkich na rośliny zależy od rodzaju metalu, formy, w jakiej występuje, a także od właściwości gleby. Celem pracy była ocena wpływu typu gleb (rędziny, płowe, rdzawe) na zawartość i specjację miedzi w ich profilach. Badania prowadzono na obszarze obejmującym 2 regiony fizjograficzne: Wyżynę Lubelską i Kotlinę Sandomierską. Próbki pobrano jednorazowo z poszczególnych poziomów genetycznych, w sumie z 30 profili glebowych zróżnicowanych typologicznie, wytworzonych z margli kredowych, lessów i piasków. Analizę specjacyjną miedzi przeprowadzono z wykorzystaniem trzystopniowej metody sekwencyjnego frakcjonowania umożliwiającej wyodrębnienie 4 frakcji metodą BCR: frakcja I – formy rozpuszczalne w wodzie, wymienne i związane z węglanami, ekstrahowane CH3COOH; frakcja II – formy zasocjowane z wolnymi tlenkami Fe i Mn ekstrahowane NH2OH HCl; frakcja III – formy związane z materią organiczną ekstrahowane 30% H2O2 na gorąco i następnie reekstrahowane produkty mineralizacji CH3COONH4; frakcja IV – formy rezydualne (pozostałość), różnica między całkowitą zawartością a sumą trzech frakcji. Analiza specjacyjna wykazała, że we wszystkich typach badanych gleb, forma rezydualna miedzi stanowiła największy udział w jej całkowitej zawartości, następnie formy związane z materią organiczną, a najmniejszy formy rozpuszczalne, wymienne i związane z węglanami. W rędzinach i glebach płowych poziomy próchniczne zawierały istotnie więcej IV frakcji niż skały macierzyste, natomiast w glebach rdzawych skała macierzysta zwierała więcej tej formy miedzi niż poziomy próchniczne.
|
||
Jacek Alberski, Stanisław Grzegorczyk, Adam Kozikowski, Marzena Olszewska WARUNKI SIEDLISKOWE I WARTOŚĆ POKARMOWA ACHILLEA MILLEFOLIUM L. NA UŻYTKACH ZIELONYCH Słowa kluczowe: siedlisko, kategoria gleby, wartość pokarmowa, Achillea millefolium. W latach 1998-2000, na terenie Pojezierza Olsztyńskiego, objęto badaniami 33 zbiorowiska roślinne na półnaturalnych użytkach zielonych ze znacznym udziałem Achillea millefolium. Badane obiekty były zlokalizowane na bardzo lekkich, lekkich, średnich i ciężkich glebach mineralnych. Skład gatunkowy runi wyceniono metodą Braun-Blanqueta. Pobrano próbki glebowe do analiz chemicznych. W materiale roślinnym Achillea millefolium określono zawartość białka ogólnego, włókna surowego, popiołu surowego oraz makro- i mikroelementów. Zbiorowiska łąkowo-pastwiskowe ze znacznym udziałem Achillea millefolium w runi są bardzo cenne florystycznie, szczególnie te zlokalizowane na glebach lekkich i średnich. Niezależnie od kategorii agronomicznej gleby, Achillea millefolium towarzyszyły: Poa pratensis, Dactylis glomerata, Festuca rubra, Trifolium repens, Vicia cracca, Heracleum sibiricum i Taraxacum officinale. Gleby ciężkie zawierały więcej P, K, Mg, Ca i Na, natomiast lekkie więcej próchnicy glebowej. Achillea millefolium L. zawierał: 110-121 g kg-1 białka ogólnego, 249-309 g kg-1 włókna surowego, 97-123 g kg-1 popiołu surowego, duże ilości P, K i Ca niezależnie od kategorii agronomicznej gleby oraz więcej Mg (3,1 g kg-1) na glebach bardzo lekkich.
Ewa Brucka-Jastrzębska, Dorota Kawczuga, Monika Rajkowska, Mikołaj Protasowicki OCENA ZAWARTOŚCI MIKROELEMENTÓW (Cu, Zn, Fe) I MAKROELEMENTÓW (Mg, Ca) U RYB SŁODKOWODNYCH
Słowa kluczowe: ryby słodkowodne,
Cyprinus carpio L., Oncorhynchus mykiss Walbaum, Celem pracy była ocena wpływu warunków i miejsca prowadzenia hodowli na zawartość mikroelementów (Zn, Cu, Fe) i makroelementów (Mg, Ca) w organizmach ryb słodkowodnych. Ocenie poddano trzy wybrane gatunki ryb: pstrąga tęczowego (Oncorhynchus mykiss Walbaum), karpia (Cyprinus carpio L.) i jesiotra syberyjskiego (Acipenser baeri Brandt). Badaniu poddano 90 ryb słodkowodnych w okresie od 6. do 12. miesiąca życia. Z każdej ryby do analiz chemicznych pobrano próbki: krwi, wątroby, nerek, skrzeli, skóry i mięśni. Próbki poddano analizie na zawartość Mg, Ca, Zn, Cu, Fe, z użyciem emisyjnej spektrometrii atomowej w plazmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-AES), w aparacie Jobin Yvon typ JY-24. Wykazano, że miejsce hodowli ma statystycznie istotny wpływ na zawartości badanych pierwiastków u poszczególnych gatunków ryb słodkowodnych. Zawartość Mg w nerce i skórze karpi była istotnie wyższa niż u jesiotra. Podobne spostrzeżenia dotyczyły poziomu Ca w skórze i Zn w nerce. W przypadku Fe i Cu obserwowano niższą zawartość w wątrobie i nerkach karpi niż w tych samych narządach u pstrąga. Badania wykazały, że poziom Zn i Cu we wszystkich narządach przebadanych gatunków kształtował się na najniższym poziomie. Spośród badanych gatunków u pstrąga stwierdzono najwyższą zawartość Ca i Mg w skórze, a Fe we krwi. Otrzymane wyniki pozwalają stwierdzić, że miejsce i warunki prowadzenia hodowli mają istotny wpływ na zawartość badanych makro- i mikroelementów w organizmach ryb słodkowodnych.
Anna Iżewska WPŁYW OBORNIKA, KOMUNALNEGO OSADU ŚCIEKOWEGO I KOMPOSTU Z NIEGO WYPRODUKOWANEGO NA WIELKOŚĆ PLONU I ZAWARTOŚĆ MIKROSKŁADNIKÓW Mn, Zn, Cu, Ni ORAZ Pb I Cd W RZEPAKU JARYM I PSZENŻYCIE JARYM Słowa kluczowe: obornik, osad ściekowy, kompost z osadu ściekowego, rzepak jary, pszenżyto jare, wskaźniki bioakumulacji. Celem badań było określenie wpływu nawożenia gleb obornikiem, komunalnym osadem ściekowym i kompostem z niego wyprodukowanym na wielkość plonu i zawartość mikroskładników (Mn, Zn, Cu, Ni) oraz Pb i Cd. w rzepaku jarym i pszenżycie jarym oraz określenie wskaźników bioakumulacji tych pierwiastków w roślinach uprawianych. W 2006 r. założono doświadczenie wazonowe na terenie hali wegetacyjnej AR w Szczecinie. Do badań użyto obornik, surowy osad ściekowy i wyprodukowany metodą GWDA kompost z osadów ściekowych. Doświadczenie wazonowe założono metodą split plot w trzech powtórzeniach. Obiektami pierwszego czynnika były rodzaje nawozów (obornik, komunalny osad ściekowy, kompost z osadu ściekowego), a obiektami II czynnika – dawka poszczególnych nawozów wprowadzana do gleby w przeliczeniu na ilość wniesionego azotu (85 i 170 kg N ha-1, tj. 0,26 i 0,52 g N na wazon). Uzyskane wyniki badań wskazują, że największy plon nasion rzepaku jarego i ziarna pszenżyta jarego zebrano z obiektów nawożonych podwojoną dawką osadu ściekowego. Nawożenie osadem ściekowym oraz kompostem spowodowało zwiększenie zawartości mikroskładników oraz Pb i Cd w nasionach oraz ziarnie roślin testowych. Zawartości te jednak nie przekroczyły dopuszczalnych wartości dla roślin przemysłowych. Obliczone wskaźniki bioakumulacji wskazują, że rzepak jary i pszenżyto jare w stopniu średnim akumulowały mangan i cynk.
Anna Iżewska, Edward Krzywy, Czesław Wołoszyk OCENA WPŁYWU NAWOŻENIA OBORNIKIEM, KOMUNALNYM OSADEM ŚCIEKOWYM I KOMPOSTEM Z OSADU ŚCIEKOWEGO NA ZAWARTOŚĆ Mn, Zn, Cu, ORAZ Pb I Cd W GLEBIE LEKKIEJ Słowa kluczowe: obornik, osad ściekowy, kompost z osadu ściekowego, gleba lekka. Celem badań była ocena wpływu nawożenia obornikiem, komunalnym osadem ściekowym i kompostem z osadu ściekowego na zawartość form ogólnych i rozpuszczalnych: Mn, Zn, Cu, oraz Pb i Cd w glebie lekkiej. W 2006 r. założono metodą split plot doświadczenie wazonowe. Obiektami pierwszego czynnika były rodzaje nawozów: obornik, komunalny osad ściekowy, kompost z niego wyprodukowany, obiektami II czynnika – dawki obornika i nawozów organicznych zastosowane do gleby w przeliczeniu na ilość wniesionego azotu (0,26 i 0,52 g N na wazon). W drugim roku badań zastosowano nawożenie mineralne w dawce 0,30 g N na wazon, 0,24 g P na wazon oraz 0,72 g K na wazon. Gleba użyta w doświadczeniu pobrana została z warstwy Ap i miała skład granulometryczny piasku gliniastego lekkiego pylastego. Odczyn gleby był kwaśny (pH w 1 mol KCl dm-3 – 5,13), zawartość fosforu, potasu i magnezu przyswajalnego była średnia. Zawartość mikroskładników w glebie przed założeniem doświadczenia była poniżej wartości dopuszczalnych stężeń w glebie podanych w RMŚ z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz.U z 2002 r. nr 165 poz. 1359). Pod względem zawartości Mn, Zn, Cu, Ni, Pb stopień zanieczyszczenia gleb tymi pierwiastkami według klasyfikacji IUNG wynosił 0, co oznacza zawartość naturalną, natomiast zawartość Cd była podwyższona i stanowiła Io. W badaniach stwierdzono, że po nawożeniu obornikiem, osadem ściekowym i kompostem z osadu ściekowego zwiększyła się w glebie – w działaniu bezpośrednim i następczym – zawartość form ogólnych i rozpuszczalnych w 1 mol KCl dm-3 mikroskładników oraz Pb i Cd. W przypadku nawożenia gleby nawozami organicznymi nastąpiło zanieczyszczenie I stopnia kadmem i niklem (przekroczenie naturalnej zawartości w glebie), natomiast po zastosowaniu obornika i osadu ściekowego nastąpił wzrost zawartości ołowiu. Na podstawie średniego udziału formy rozpuszczalnej w formie ogólnej z obiektów nawożonych nawozami organicznymi pierwiastki można było uszeregować następująco: I rok badań – Cu > Pb > Ni > Cd > Mn > Zn, II rok badań – Cd > Pb > Cu>Mn > Zn > Ni.
Józef Koc, Marcin Duda ZNACZENIE ZBIORNIKA RETENCYJNEGO W OGRANICZENIU MIGRACJI WAPNIA ZE ZLEWNI ROLNICZEJ Słowa kluczowe: zbiornik retencyjny, zlewnia rolnicza, wapń. Badania prowadzono na zbiorniku retencyjnym położonym w dolinie końcowego biegu strugi Sząbruk położonej w północno-wschodniej Polsce, w mezoregionie Pojezierza Olsztyńskiego. Zlewnia strugi Sząbruk składa się z części leśnej i rolniczej. W dolnej części doliny strugi Sząbruk jest położony zbiornik retencyjny wykonany przed 25 laty, zamknięty groblą i mnichem. Odpływy ze zbiornika kierowane są końcowym odcinkiem strugi Sząbruk do Jeziora Wulpińskiego. W wyniku badań stwierdzono, że stężenie wapnia w wodzie odpływającej ze zlewni zależalo od sposobu i intensyfikacji użytkowania i mieściło się w granicach od 22,3 mg Ca dm-3 do 178 mg Ca dm-3. Najwyższe stężenie, średnio 113 mg Ca dm-3, wystąpiło w wodach zlewni rolniczych odwadnianych siecią drenarską, niższe, średnio 78,7 mg Ca dm-3, w wodach z terenów rolniczych odwadnianych rowami, a najniższe, średnio 39,7 mg Ca dm-3, w wodach ze zlewni leśnej. We wszystkich zlewniach cząstkowych mniejsze stężenia wapnia, stwierdzono w okresie wegetacyjnym niż poza nim. Ładunek wapnia odprowadzany z obszaru zlewni był uzależniony od sposobu jej zagospodarowania. Największy odpływ wapnia z jednostki powierzchni stwierdzono w zlewni rolniczej zdrenowanej (76,6 kg Ca ha-1 rok-1), mniejszy ze zlewni odwadnianej rowami (56,3 kg Ca ha-1 rok-1) i najmniejszy ze zlewni leśnej (31,8 kg Ca ha-1 rok-1). W wyniku przepływu wody przez zbiornik retencyjny następowało zmniejszenie w niej stężenia wapnia o 11%, z 56,8 mg Ca dm-3 do 50,3 mg Ca dm-3, pomimo zasilania zasobnymi w wapń wodami drenarskimi. W wodach przepływających rowem opaskowym stwierdzono wzrost stężeń Ca, gdyż w czasie przepływu rowem procesy sedymentacji są dużo mniejsze, a o wzroście stężeń zadecydowało zasilanie wodami drenarskimi. W ciągu roku w misie zbiornika zostało zakumulowane 242,4 kg Ca na 1 ha jego powierzchni, z czego większość (83%) w okresie wegetacyjnym. Świadczy to o istotnym udziale procesów biologicznych. Zbiornik retencyjny pełnił funkcję bariery zatrzymującej odpływ związków wapnia ze zlewni.
Jan Kucharski, Małgorzata Baćmaga, Jadwiga Wyszkowska WPŁYW HERBICYDÓW NA PRZEBIEG PROCESU AMONIFIKACJI W GLEBIE Słowa kluczowe: zanieczyszczenie gleby, herbicydy, amonifikacja, aminokwasy. W doświadczeniu laboratoryjnym określono wpływ zanieczyszczenia gleby herbicydami: Harpun 500 SC, Faworyt 300 SL, Akord 180 OF i Mocarz 75 WG na przebieg procesu amonifikacji. Materiałem glebowym użytym w badaniach był piasek gliniasty o pH 6,5. Doświadczenie przeprowadzono w pięciu powtórzeniach. Próbki glebowe w odpowiednich obiektach zanieczyszczono herbicydami w dawkach wyrażonych, jako wielokrotność dawki zalecanej przez producenta: 0 – kontrola, 1 – dawka zalecana przez producenta, dawki 50-, 100-, 150- i 200-krotnie większa od zalecanej przez producenta. Następnie do gleby wprowadzono azot w postaci kwasu L-asparaginowego, DL-alaniny, L-argininy i mocznika w ilości 0 i 300 mg N kg-1 gleby. Po dokładnym wymieszaniu glebę doprowadzono do wilgotności 60% kapilarnej pojemności wodnej i w takim stanie inkubowano próbki glebowe przez 12, 24, 36 i 48 h w temp. 25ºC. Wykazano, że przebieg procesu amonifikacji determinowany był rodzajem i dawką herbicydu, rodzajem amonifikowanego związku organicznego i czasem trwania doświadczenia. Najszybciej amonifikacji ulegała L-arginina, natomiast najwolniej kwas L-asparaginowy. Największy inhibicyjny wpływ na proces amonifikacji spośród wszystkich testowanych środków chwastobójczych wywierał Mocarz 75 WG. Jego negatywne oddziaływanie na mineralizację związków organicznych utrzymywało się przez 36 h. Pozostałe preparaty nie wpływały tak jednoznacznie na ilość zamonifikowanego azotu.
Teresa Majewska, Dariusz Mikulski, Tomasz Siwik ŻWIREK KRZEMOWY, WĘGIEL DRZEWNY I POPIÓŁ Z DRZEW LIŚCIASTYCH W ŻYWIENIU INDYKÓW Słowa kluczowe: żwirek krzemowy, węgiel drzewny, popiół z drzew liściastych, indyki. Celem badań było określenie, czy w żywieniu indyków utrzymywanych w warunkach intensywnej produkcji potrzebny jest żwirek krzemowy i czy można go zastąpić takimi dodatkami, jak węgiel drzewny i popiół z drzew liściastych. Wnioskowano na podstawie wyników odchowu, wskaźników hematologicznych i biochemicznych krwi oraz wartości rzeźnej, składu chemicznego i właściwości fizykochemicznych mięsa indyków. Materiał doświadczalny stanowiło 360 indorów typu ciężkiego Big 6, które rozdzielono losowo do 4 grup i odchowywano do 20. tygodnia życia na ściółce. Ptaki ze wszystkich grup żywiono jednakowymi granulowanymi pełnoporcjowymi mieszankami. Żywienie ptaków z poszczególnych grup różniło się tylko zastosowanymi dodatkami paszowymi. Grupa kontrolna nie otrzymywała żadnego dodatku. W grupach doświadczalnych zastosowano do paszy dodatek: żwirku krzemowego, węgla drzewnego lub popiołu z drzew liściastych w ilości 0,3% zadawanej mieszanki. Dodatki stosowano od 1. dnia życia do końca okresu odchowu. Nie odnotowano istotnych różnic we wskaźnikach hematologicznych i biochemicznych krwi indyków. Stwierdzono, że zastosowanie żwirku krzemowego pogorszyło wyniki odchowu indorów, natomiast dodatek zarówno węgla drzewnego, jak i popiołu z drzew liściastych wpłynął bardzo korzystnie na efekty produkcyjne odchowu tych ptaków. Najlepsze efekty otrzymano stosując dodatek węgla drzewnego. U indorów z tej grupy stwierdzono najmniejszą śmiertelność – 4,4%, o 3,9% większą masą ciała i o 9,7% lepszy wskaźnik efektywności odchowu, w porównaniu z grupą kontrolną.
Roman Niedziółka, Krystyna Pieniak-Lendzion, Elżbieta Horoszewicz BADANIA BIOAKUMULACJI WYBRANYCH METALI W MIĘSIE I NARZĄDACH WEWNĘTRZNYCH KOŹLĄT ŻYWIONYCH INTENSYWNIE Słowa kluczowe: koźlęta, mięso, wątroba, nerki, bioakumulacja, pierwiastki. Ze względu na walory zdrowotne i smakowe mięso kozie i jagnięce nabiera coraz większego znaczenia w żywieniu człowieka. Charakteryzuje się doskonałymi właściwościami pod względem wartości odżywczej i wysoką strawnością. Jest stosunkowo bogate w związki mineralne. Celem badań było określenie zawartości wybranych pierwiastków w mięśniach, wątrobie i nerkach koziołków i kózek żywionych do 150. dnia życia. Materiał doświadczalny stanowiły koziołki i kózki rasy białej uszlachetnionej oraz tuczone do 150. dnia życia. Zwierzęta żywiono pełnoporcjową mieszanką o wartości pokarmowej 168 g białka ogólnego i 6,0 MJ energii netto. Mieszankę podawano ad libitum i uzupełnioano dodatkiem strukturalnym siana łąkowego. Przez cały okres tuczu zwierzęta utrzymywano w chowie alkierzowym, w pomieszczeniach zamkniętych. Próby do analizy pobrano z mięśnia przywodziciela uda (m. adductor), wątroby i nerek. W tkance mięśniowej analizowanych koziołków doświadczalnych stwierdzono niższą zawartość Cd (0,002 mg kg-1 ± 0, 0,004) niż u kózek (0,003 mg kg-1 ± 0,001). Natomiast poziom Pb był niższy w grupie kózek i wyniósł 0,019 mg kg-1 wobec 0,026 mg kg-1 – różnice okazały się nieistotne statystycznie. W narządach wewnętrznych wyższy poziom Cd stwierdzono w nerkach niż w wątrobie, a w przypadku Pb odwrotnie. Stężenie Pb było wyższe w nerkach koziołków i wyniosło 0,073 mg kg-1 ± 0,02. W wątrobach poziom tego pierwiastka był na tym samym poziomie (0,084 mg kg-1). Płeć różnicowała istotnie zawartość Fe i Ca w tkance mięśniowej (p Ł 0,01) oraz Mg i Zn (p Ł 0,05). Wątroba była narządem koncentracji nie tylko Pb i Cd, ale Cu i Zn. Stwierdzono, że stężenie Cu w wątrobie kózek było wyższe (p Ł 0,01, 146,79 mg kg-1) w porównaniu z koziołkami o ok. 50 mg kg-1. Zaobserwowano wysokie dysproporcje w zawartości Fe w wątrobie, ponieważ u kózek stwierdzono 36,30 mg kg-1, a u koziołków 21,99 mg kg-1 (p Ł 0,01). W nerkach wykazano zdecydowanie większe stężenie Ca, szczególnie u kózek (81,01 ± 26,55 mg kg-1).
Ireneusz Ochmian, Józef Grajkowski, Grzegorz Mikiciuk, Krystyna Ostrowska, Piotr Chełpiński RÓŻNICE W SKŁADZIE CHEMICZNYM LIŚCI I OWOCÓW BORÓWKI WYSOKIEJ W ZALEŻNOŚCI OD RODZAJU PODŁOŻA ZASTOSOWANEGO DO UPRAWY Słowa kluczowe: borówka wysoka, makro- i mikroelementy, podłoże, liście, owoce. W latach 2004-2006, w Sadowniczej Stacji Badawczej Katedry Sadownictwa Akademii Rolniczej w Szczecinie (obecnie Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny), posadzono krzewy borówki wysokiej na glebie zwięzłej o odczynie zasadowym (pH 7,1) z zastosowaniem trzech różnych rodzajów podłoża. Krzewy posadzono w rowy wypełnione torfem, przekompostowaną łuską kakaową oraz trocinami z drzew iglasto-liściastych. Nawożenie roślin ograniczono do azotu (saletra amonowa 30 kg N ha-1), z powodu wysokiej lub/i średniej zawartości pozostałych składników pokarmowych w glebie oraz podłożach. W celu obniżenia (łuska kakaowa) lub utrzymania niskiego odczynu podłoża (torf, trociny) w czasie okresu wegetacji krzewy nawadniano wodą zakwaszaną H2SO4 do odczynu 2,3-3,9. Podłoże przygotowane z łuski kakaowej miało najwyższą zawartość azotu (23,8 mg 100 g-1), cynku (51,6 mg kg-1) oraz najwyższe pH (5.0), ponadto zawierało najmniej soli (0,35 g NaCl kg-1). Podłoże przygotowane z trocin zawierało najwięcej manganu (56,5 mg kg-1) i miedzi (7,4 mg kg-1) oraz najmniej wapnia (83 mg 100 g-1), natomiast było najbardziej zasolone (0,87 g NaCl kg-1) i miało najniższy odczyn (3,8). Krzewy odmiany Sierra posadzone w łusce kakaowej zawierały najwięcej azotu (23,6), potasu (6,9 g kg-1) i manganu (104,5 mg kg-1) w liściach oraz azotu (16,0) i potasu (6.5 g kg-1) w owocach. Natomiast rośliny posadzone w trocinach zawierały najwięcej wapnia (1,75 g kg-1), miedzi (3,2) i cynku (12,4 mg kg-1) w liściach oraz siarki (1,7) i miedzi (3,5 mg kg-1) w owocach.
Krzysztof Pakuła, Dorota Kalembasa ROZMIESZCZENIE FRAKCJI NIKLU W LESNYCH GLEBACH PŁOWYCH NA NIZINIE POŁUDNIOWOPODLASKIEJ Słowa kluczowe: ekstrakcja sekwencyjna, frakcje niklu, gleby płowe, las. Metody ekstrakcji sekwencyjnej umożliwiają identyfikację frakcji chemicznych metali ciężkich w środowisku glebowym, a także ocenę ich dostępności i potencjalnej toksyczności dla biotycznych elementów łańcucha troficznego. Celem pracy było wydzielenie frakcji niklu w poszczególnych poziomach genetycznych leśnych gleb płowych trzema metodami ekstrakcji sekwencyjnej (zmodyfikowanej metody Tessiera, metody Zeiena i Brümmera oraz metody Hedleya w modyfikacji Tiessena i Moira), a także porównanie zawartości tego metalu w czterech frakcjach: łatwo rozpuszczalnej, wymiennej, organicznej i rezydualnej oraz ocena ich rozmieszczenia w profilu badanych gleb. Zawartość niklu w badanych frakcjach była zróżnicowana. Najwięcej tego metalu, niezależnie od zastosowanej procedury analitycznej, stwierdzono we frakcji rezydualnej – Fresid (poziomy mineralne) oraz organicznej – Forg (poziomy ściółki leśnej – Ol), a najmniej we frakcji łatwo rozpuszczalnej – F1 (wszystkie poziomy genetyczne). Obliczenia statystyczne wykazały, że badane cztery frakcje niklu były wysoko istotnie zależne między sobą oraz wybranymi właściwościami analizowanych gleb (z wyjątkiem pH gleby i zawartości ogólnej Nit).
Mirosław Pięta, Krzysztof Patkowski ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH U JAGNIĄT DWÓCH GENOTYPÓW W ZALEŻNOŚCI OD SYSTEMU UTRZYMANIA Słowa kluczowe: owce, system utrzymania, jagnięta, genotyp, makroelementy, mikroelementy. W pracy przedstawiono wyniki badań dotyczących określenia zawartości makroelementów i mikroelementów w surowicy krwi oraz mięśniu najdłuższym grzbietu (Musculus longissimus dorsi – Mld) jagniąt w zależności od systemu utrzymania ich przy matkach, genotypu i roku badań. Jagnięta odchowywano z matkami w dwu systemach utrzymania: alkierzowym w owczarni oraz pastwiskowym, na wolnym powietrzu, z nieograniczonym dostępem do pastwiska. Były to jagnięta dwóch genotypów – PLS – polska owca nizinna odmiany uhruskiej i BCP – jagnięta syntetycznej linii plenno-mięsnej. Zawartość pierwiastków w surowicy krwi oceniono w drugim i trzecim miesiącu życia jagniąt, zaś w Mld – po uboju tryczków o masie ciała 25-28 kg. Stwierdzono, że skład mineralny krwi zmienia się wraz z wiekiem jagniąt i związanym z tym sposobem żywienia. System utrzymania wpływał modyfikująco na zawartość wapnia, miedzi i cynku w surowicy krwi jagniąt, zwłaszcza w trzecim miesiącu życia. Stwierdzono wyższą zawartość miedzi w mięśniu najdłuższym grzbietu u jagniąt utrzymywanych z matkami na pastwisku, w porównaniu z jagniętami utrzymywanymi w alkierzu. Zaobserwowano podobną tendencję w zawartości składników mineralnych w surowicy krwi jagniąt a ich zawartością w mięśniu najdłuższym grzbietu (Mld) w przypadku genotypu i systemu utrzymania. Stężenie pierwiastków (oprócz sodu) w surowicy krwi jagniąt mieściło się w granicach norm referencyjnych dla owiec dorosłych.
Janusz F. Pomianowski, Teresa Majewska, Jerzy Borowski, Wacław Mozolewski WPŁYW ZRÓŻNICOWANEGO UDZIAŁU OWSA W PASZY NA ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH PIERWIASTKÓW W MIĘSIE INDYCZYM Słowa kluczowe: mięso indycze, składniki mineralne, pasza. Mięso indycze ze względu na dużą zawartość białka i małą ilość tłuszczu uznaje się za dietetyczne. Ponadto ma ono korzystny skład aminokwasowy i mineralny. W pracy analizowano zawartość wybranych pierwiastków: cynku, magnezu, wapnia, sodu, potasu i fosforu w mięśniach piersiowych indorów BIG 6 żywionych paszą o różnym udziale śruty owsianej (0%; 5% i 10%). Zawartość wybranych pierwiastków oznaczano w uprzednio zmineralizowanych próbkach: cynk, magnez i wapń – metodą ASA, stosując spektrofotometr płomieniowej absorpcji atomowej UNICAM 939AAA Solar; sód i potas – metodą fotometrii płomieniowej z użyciem fotometru płomieniowego FLAPHO 4 firmy Carl Zeiss Jena, fosfor – metodą kolorymetryczną z zastosowaniem odczynnika hydrochinonowego przy długości fali 610 nm. Wyniki poddano jednoczynnikowej analizie wariancji stosując program komputerowy Statistica 8 pl, a istotność różnic oceniono testem Duncana. Wykazano, że stosowanie śruty owsianej w skarmianiu indyków w ocenianych dawkach wpływa na obniżenie ilości badanych pierwiastków w mięsie indyczym. Nie wykazano, by różnice te były istotne statystycznie (PŁ 0.05) dla analizowanych pierwiastków, z wyjątkiem sodu, którego ilość w odróżnieniu od innych pierwiastków wzrastała wraz ze wzrostem ilości stosowanej śruty owsianej w paszy.
Małgorzata Stanosz, Stanisław Stanosz, Andrzej Puchalski OCENA WPŁYWU FLUORU, ZMODYFIKOWANEJ PRZEZSKÓRNEJ HORMONOTERAPII ZASTĘPCZEJ I DOUSTNEJ HORMONOTERAPII WSPOMAGANEJ W LECZENIU OSTEOPOROZY OPORNEJ U KOBIET W OKRESIE POMENOPAUZALNYM Słowa kluczowe: osteoporoza, fluor, osteokalcyna, zmodyfikowana hormonalna terapia zastępcza, hormonalna terapia wspomagana. Badaniem objęto 40 kobiet we wczesnym okresie pomenopauzalnym, w wieku 52,3±3,1 lat, podzielonych wg listy randomizowanej na dwie grupy: grupę I. (n-20) otrzymującą doustnie fluor w dawce 0,25 mg kg-1 24 h-1 oraz zmodyfikowaną przezskórną hormonoterapię zastępczą (HTZ), grupę II (n-20) otrzymującą doustnie fluor w dawce 0,25 mg kg-1 24 h-1 i hormonoterapię wspomaganą (HTW) w postaci tabletek. Cykle terapeutyczne w obu grupach trwały 21 dni w miesiącu z następową przerwą 7 dni w celu wystąpienia krwawienia z odstawienia przez okres jednego roku. W surowicy oceniano stężenia osteokalcyny (OC), prokolagenu (PICP), insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1), podstawową prolaktynę (PRL) i po teście z metoklopramidem (PRL/MCP) radioimmunologicznie czterokrotnie: przed leczeniem oraz po 1. 3. i 12. miesiącu leczenia. Gęstość mineralną trzonów kręgów lędźwiowych L2 –L4 badano przed leczeniem i po 12 miesiącach leczenia densytometrem, firmy Luna (DPX-1Q), metodą DEXA. U kobiet z grupy I otrzymującej doustnie fluor i przezskórnie HTZ wystąpił znamienny wzrost stężenia IGF-1, znamienne obniżenie OC, PLCP po 3 i 12 miesiącach leczenia oraz brak statystycznych zmian w stężeniu prolaktyny. Natomiast u kobiet z grupy II otrzymującej w postaci tabletek doustnie fluor i hormonoterapię wspomaganą HTW wystąpiło znamienne obniżenie stężeń IGF-1, OC po 3 i 12 miesiącach leczenia oraz znamienny wzrost stężenia prolaktyny podstawowej i po teście z metoklopramidem po 1. 3. i 12. miesiącu leczenia w porównaniu z wartościami wstępnymi. Stężenia prokolagenu w czasie stosowania doustnie fluoru i HTW nie wykazywały znamiennych różnic. Gęstość mineralna L2-L4 wykazywała znamienne przyrosty u kobiet z grupy I. Natomiast u kobiet z grupy II gęstość mineralna L1, L2 nie wykazywała przyrostu znamiennego, a w kręgu L3, L4 występował znamienny przyrost w porównaniu z wartościami wyjściowymi (p < 0,01).
Adam Szewczuk, Andrzej Komosa, Ewelina Gudarowska1 WPŁYW RÓŻNYCH POZIOMÓW POTASU I RODZAJU NAWOZÓW POTASOWYCH NA STAN ODŻYWIENIA JABŁONI MIKROELEMENTAMIPO WEJŚCIU DRZEW W OKRES OWOCOWANIA Słowa kluczowe: jabłoń, potas, nawozy potasowe, chlorki, siarczany, azotany, mikroelementy. Doświadczenie założono wiosną 1999 r. na glebie płowej wytworzonej z glin lekkich zwałowych. Drzewa odmiany Golden Delicious na podkładce M.26 posadzono w rozstawie 3,5 x 1,2 m (2381 drzew ha-1). Pierwszym czynnikiem badań był zróżnicowany poziom zawartości potasu: 120, 160 i 200 mg K kg-1 w ornej warstwie gleby, oznaczonego metodą uniwersalną, drugim rodzaj zastosowanego nawozu potasowego: chlorek potasu (sól potasowa 60%), siarczan potasu i saletra potasowa. Corocznie wykonywano analizy gleb i liści na zawartość mikroelementów. Wzrost zawartości przyswajalnych form potasu w zakresie 120-200 mg K kg-1 gleby nie miał istotnego wpływu na zawartość przyswajalnych form żelaza, manganu, cynku, miedzi i boru w pasach herbicydowych gleby, zarówno w warstwie 0-20, jak i 20-40 cm. Stosowanie siarczanu potasu istotnie zwiększało zawartość cynku w pasach herbicydowych zarówno w warstwie 0-20, jak i 20-40 cm gleby w stosunku do chlorku potasu (sól potasowa 60%) i azotanu potasu (saletra potasowa). Nie stwierdzono wpływu form nawozów potasowych na zawartość przyswajalnych form żelaza, manganu, miedzi i boru w glebie. Wzrost zawartości przyswajalnych form potasu w glebie w zakresie 120-200 mg K kg-1 gleby istotnie zmniejszał zawartość manganu w liściach jabłoni. Nie wykazano natomiast wpływu wzrastających poziomów potasu w glebie na zawartość w liściach jabłoni żelaza, manganu, miedzi i boru.
Monika Szewczyk, Kazimierz Pasternak, Andrzej Andrzejwski, Andrzej Dąbrowski, Grzegorz Wallner STĘŻENIE MAGNEZU W OSOCZU I TKANKACH PACJENTÓW LECZONYCH OPERACYJNIE Z POWODU RAKA ŻOŁĄDKA I JELITA GRUBEGO Słowa kluczowe: magnez, rak żołądka, rak jelita grubego, hipomagnezemia, leczenie operacyjne. Nowotwory przewodu pokarmowego stanowią istotny problem zdrowotny zarówno w Polsce, jak i na całym świecie. Przyczyny nowotworów często upatruje się w zaburzeniach homeostazy organizmu. Rozwój nowotworów może wiązać się z zaburzeniem stężenia pierwiastków, w tym również magnezu będącego najważniejszym kationem wewnątrzkomórkowym. Celem pracy była ocena stężenia magnezu w osoczu i wycinkach tkanek nowotworowych chorych na raka żołądka i raka jelita grubego. Badania wykonano u 35 pacjentów, w tym u 20 chorych na raka żołądka, oraz 15 chorych na raka jelita grubego. Badani byli w przedziale wiekowym od 36 do 77 lat. Materiał do badań stanowiła krew chorych pobierana przed zabiegiem operacyjnym oraz w 7 dobie po zabiegu, a także wycinki tkanek zmienionych nowotworowo i zdrowych. Stężenie magnezu oznaczano metodą kolorymetryczną z użyciem spektrofotometru firmy Genesis. U chorych na raka żołądka wykazano istotną statystycznie różnicę w stężeniu magnezu w osoczu w porównaniu z normą. Zaobserwowano również wyższe stężenie magnezu w 7 dobie po zabiegu w porównaniu ze stężeniem przed operacją, jednak różnica ta była nieistotna statystycznie. Natomiast w przypadku raka jelita grubego nie wykazano różnic istotnych statystycznie zarówno w stężeniu magnezu przed i po zabiegu, jak i przy porównaniu wyników stężeń magnezu z normą. Badając stężenie magnezu w tkankach, stwierdzono wyższe stężenie magnezu w tkance nowotworowej w porównaniu z tkanką zdrową. Wyniki wskazują na istnienie zaburzeń homeostazy magnezu u chorych, co może mieć znaczenie w patogenezie nowotworów przewodu pokarmowego.
Anna Winiarska-Mieczan OCENA STOPNIA NARAŻENIA NIEMOWLĄT NA POBIERANIE OŁOWIU I KADMU W PREPARATACH MLEKA W PROSZKU Słowa kluczowe: niemowlęta, preparaty mleko zastępcze, kadm, ołów. Niemowlęta oraz małe dzieci to grupa populacji o najwyższym ryzyku narażenia na toksyczne działanie metali. U noworodków zaraz po urodzeniu brak jest sprawnie działających mechanizmów regulacyjnych, a wchłanianie składników mineralnych, w tym także pierwiastków toksycznych, jest większe niż u dzieci starszych i osób dorosłych. Ustalono odrębne, bardziej rygorystyczne wymagania dla produktów spożywczych przeznaczonych do żywienia niemowląt. Szczególnej uwagi wymagają metale szkodliwe, do których zalicza się m.in. ołów i kadm, uznawane za szczególnie niebezpieczne dla organizmu. Celem pracy było ustalenie zawartości ołowiu i kadmu w mleku w proszku stosowanym w żywieniu niemowląt w pierwszych miesiącach życia. Ponadto na podstawie badań ankietowych określono popularność stosowania preparatów mlekozastępczych oraz czynniki wpływające na ten stan. Materiał do badań stanowiły preparaty uznanych marek, przeznaczone do żywienia niemowląt w pierwszych miesiącach życia. Wszystkie badane preparaty miały adnotację „produkt specjalnego przeznaczenia żywieniowego”. Produkty zakupiono w sklepach spożywczych na terenie Lublina w październiku 2007 r., w okresie ich przydatności do spożycia. W pobranych próbach oznaczono zawartość Pb i Cd. Jedynie dwa preparaty nie spełniały wymagań odnośnie do zawartości kadmu, w pozostałych wartość dopuszczalna nie została przekroczona. Ponadto stwierdzono, że analizowane preparaty nie są bezpieczne dla niemowląt pod względem zawartości ołowiu. Jednocześnie stwierdzono, że aż 87% dzieci było karmionych piersią, co jest zjawiskiem pozytywnym, przy czym 40% kobiet stosowało żywienie mieszane (karmienie piersią naprzemiennie z mlekiem w proszku). Największy wpływ na zakup danego preparatu miała porada lekarza, następnie upodobania dziecka oraz opinia znajomych.
Anna Winiarska-Mieczan, Marta Tupaj OCENA SKŁADU MINERALNEGO MLEKA W PROSZKU Słowa kluczowe: niemowlęta, preparaty mleko zastępcze, składniki mineralne. Skład mleka modyfikowanego przeznaczonego dla niemowląt oparty jest na wzorcu pokarmu kobiecego. Preparaty mleko zastępcze są produkowane na bazie mleka krowiego, i dlatego konieczna jest modyfikacja wszystkich składników pokarmowych, aby je maksymalnie upodobnić do wzorca. Stężenie składników mineralnych w pokarmie kobiecym jest niskie, całkowita zawartość popiołu wynosi 0,2 g dl-1. Zawartość sodu, potasu i chloru jest trzykrotnie niższa niż w mleku krowim (są to pierwiastki odpowiedzialne za osmotyczne obciążenie nerek). Źródłem poszczególnych pierwiastków dla niemowląt jest pożywienie, niektórych dostarczają woda pitna i suplementy mineralne lub witaminowo-mineralne. Zwykle składniki mineralne są wchłaniane efektywniej w okresach intensywnego wzrostu. Należy pamiętać, że składniki mineralne występujące w mleku matki charakteryzują się znacznie wyższą biodostępnością niż znajdujące się w mleku modyfikowanym. Głównym warunkiem rejestracji mleka modyfikowanego i dopuszczenia do obrotu w Polsce jest zgodność składu mineralnego i witaminowego z zaleceniami międzynarodowymi. Celem pracy było ustalenie zawartości składników w mleku w proszku stosowanym w żywieniu niemowląt w pierwszych miesiącach życia. Materiał do badań stanowiły preparaty uznanych marek przeznaczone do żywienia niemowląt w pierwszych miesiącach życia. Wszystkie badane preparaty miały adnotację, że jest to „produkt specjalnego przeznaczenia żywieniowego”. Mleka w proszku zakupiono w sklepach spożywczych na terenie Lublina w październiku 2007 r., w okresie jego przydatności do spożycia. W pobranych próbach oznaczono zawartość Mg, Zn, Cu, Ca, Mn, Na, Fe oraz K. Wykazano, że badane próby mleka zawierały znacznie więcej Ca i Cu w porównaniu z normami, natomiast były niedoborowe pod względem zawartości Mg i Mn.
Czesław Wołoszyk, Anna Iżewska, Ewa Krzywy-Gawrońska ZAWARTOŚĆ, POBRANIE I WYKORZYSTANIE PRZEZ ROŚLINY TESTOWE MIEDZI, MANGANU I CYNKU Z KOMUNALNEGO OSADU ŚCIEKOWEGO I SŁOMY PSZENNEJ Słowa kluczowe: osad ściekowy, słoma pszenna, rośliny testowe, miedź, mangan, cynk. W dwuczynnikowym doświadczeniu wazonowym, przeprowadzonym w latach 2004-2005, oceniano wpływ bezpośredni i następczy łącznego stosowania zróżnicowanych dawek komunalnego osadu ściekowego (0,5, 1,0, 1,5 i 2,0% s.m. osadu w stosunku do 6 kg s.m. gleby w wazonie) i stałej dawki słomy pszennej (30 g s.m. na wazon), bez i z dodatkowym nawożeniem mineralnym azotem i NPK, na zawartość, pobranie i wykorzystanie miedzi, manganu i cynku przez rośliny testowe. Podłoże w doświadczeniu stanowiła gleba brunatna kwaśna, niecałkowita (kompleks żytni dobry), a rośliną testową w pierwszym roku badań była trawa – Festulolium, którą zebrano czterokrotnie, a w drugim roku słonecznik zwyczajny i facelia błękitna. W średnich próbkach obiektowych Festulolium, słonecznika i facelii oznaczono, po mineralizacji w mieszaninie kwasu azotowego(V) i chlorowego(VII), zawartość miedzi, manganu i cynku metodą ASA. Wzrastające dawki komunalnego osadu ściekowego z dodatkiem stałej dawki słomy pszennej zarówno w działaniu bezpośrednim, jak i następczym, zwiększyły zawartość miedzi, manganu i cynku w roślinach testowych. Wzrost średniej ważonej (z czterech pokosów) zawartości miedzi w Festulolium, w porównaniu z obiektem kontrolnym, wahał się od 8,04 do 59,8%, manganu od 21,8 do 68,8%, a cynku od 19,4 do 59,1%. W drugim roku badań, w słoneczniku zebranym z gleby nawożonej osadem i słomą, średni wzrost zawartości miedzi wahał się od 8,7 do 30,3%, a w facelii od 6,1 do 12,6%, manganu odpowiednio od 23,3 do 59,5% i od 5,9 do 33,1%, a cynku od 33,2 do 50,3% i od 15,9 do 37,9%. Nawożenie mineralne N i NPK, w stosunku do obiektu bez tego nawożenia, w obu latach badań zwiększyło średnią zawartość wszystkich analizowanych mikroelementów w roślinach testowych, z tym, że NPK w większym stopniu niż N. Pobranie mikroelementów przez rośliny z osadu i słomy, w większości przypadków, zwiększało się wraz ze wzrostem dawek osadu ściekowego. W całkowitym pobraniu poszczególnych mikroelementów udział Festulolium stanowił ok. 2/3, a słonecznika i facelii ok. 1/3. Wykorzystanie poszczególnych mikroelementów z osadu i słomy było znacznie zróżnicowane. W okresie dwóch lat w największym stopniu rośliny testowe wykorzystały mangan (średnio 58,2%), w mniejszym cynk (średnio 5,54%), a w najmniejszym miedź (średnio 3,03%).
Jadwiga Wyszkowska, Mirosław Kucharski, Jan Kucharski, Agata Borowik AKTYWNOŚĆ DEHYDROGENAZ, KATALAZY I UREAZY W GLEBACH ZANIECZYSZCZONYCH MIEDZIĄ Słowa kluczowe: miedź, aktywność enzymów, indeks oporności, indeks wrażliwości, zanieczyszczenie gleby miedzią. Miedź jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania wszystkich organizmów, jednakże jej nadmiar w środowisku może działać destrukcyjnie na metabolizm komórek drobnoustrojów, roślin i zwierząt oraz ludzi. Zatem poznanie wszystkich uwarunkowań oddziaływania miedzi na środowisko przyrodnicze jest ze wszech miar uzasadnione. Celem badań było określenie wpływu zanieczyszczenia gleby miedzią na aktywność dehydrogenaz, katalazy i ureazy oraz określenie oporności tych enzymów na nadmiar miedzi w glebie. W doświadczeniu czynnikami zmiennymi były: 1) gatunek gleby: piasek gliniasty i glina piaszczysta; 2) stopień zanieczyszczenia miedzią w mg kg-1 s.m. gleby: 0, 150 , 450; 3) sposób użytkowania gleby: gleba nieobsiana i obsiana roślinami; 4) gatunek uprawianej rośliny: owies, rzepak jary i łubin żółty; 5) termin analiz enzymatycznych: 25. dzień i 50. dzień. W wyniku badań stwierdzono, że zanieczyszczenie miedzią, w zakresie od 150 mg do 450 mg·kg-1 gleby, hamuje istotnie aktywność dehydrogenaz, ureazy i katalazy. Przy czym najbardziej odporna na nadmiar miedzi jest katalaza, a najmniej dehydrogenazy. Pośrednie miejsce zajmuje ureaza. Dehydrogenazy, ureaza i katalaza są najbardziej oporne na inhibicyjne działanie miedzi w glebie pod uprawą rzepaku jarego, a najmniej pod uprawą owsa. Miedź silniej hamuje aktywność enzymów w glebie nieobsianej roślinami niż w glebie obsianej. Negatywne działanie nadmiaru tego pierwiastka w glebie ma charakter trwały i zamiast ustępować nasila się wraz z czasem jego zalegania w glebie. Dehydrogenazy i katalaza są bardziej oporne na działanie miedzi w glinie piaszczystej niż w piasku gliniastym, a ureaza odwrotnie – bardziej oporna w piasku gliniastym niż w glinie piaszczystej. Wrażliwość roślin na zanieczyszczenie miedzią jest cechą gatunkową. Spośród badanych roślin najbardziej wrażliwy jest łubin żółty, a najmniej rzepak jary.
Elżbieta Sacała ROLA KRZEMU W ODPORNOŚCI ROŚLIN NA STRES WODNY Słowa kluczowe: kwas ortokrzemowy, pobieranie Si, stres wodny, susza, zasolenie, odporność. Produktywność roślin uprawnych jest w znacznym stopniu ograniczana przez różne abiotyczne czynniki stresowe, wśród których stres wodny jest jednym z głównych problemów, na który narażone są rośliny. Stres wodny najczęściej jest spowodowany suszą glebową lub nadmiernym zasoleniem gleb. Ponieważ te czynniki powodują liczne fizjologiczne i biochemiczne zmiany w roślinach oraz prowadzą do poważnych strat plonów, konieczne jest znalezienie skutecznych sposobów zwiększenia odporności roślin na stresy. Jednym ze sposobów pozwalających na złagodzenie ujemnych skutków stresu wodnego może być zasilanie roślin krzemem (w formie oprysku lub dodatku do podłoża). Wiele roślin, szczególnie jednoliściennych, zawiera duże ilości krzemu (do 10% s.m.). Pomimo że procentowa zawartość krzemu w roślinach może dorównywać zawartości makroelementów, to nie jest on uznawany za pierwiastek niezbędny do prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin. Wyniki wielu badań wskazują jednak na ważną rolę krzemu w podnoszeniu odporności roślin na różne niekorzystne czynniki środowiska. Dlatego krzem jest uważany za pierwiastek wpływający korzystnie na rośliny, szczególnie poddane działaniu abiotycznych i biotycznych czynników stresowych. Główną formą krzemu dostępną dla roślin i łatwo przez niepobieraną jest kwas ortokrzemowy (H4SiO4). Może on być pobierany z roztworu glebowego w sposób pasywny lub aktywny. Niektóre rośliny (głównie motylkowate) wykluczają krzem ze swoich tkanek (ang. rejective uptake). Rośliny te nie mają zdolności akumulowania tego pierwiastka, i w związku z tym nie mogą doświadczać jego korzystnego działania. W warunkach stresu wodnego krzem może zwiększać odporność roślin oraz poprawiać ich wzrost. Ten pozytywny wpływ może wynikać z: lepszej i bardziej sprawnej osmoregulacji, lepszego statusu wodnego, ograniczenia strat wody w procesie transpiracji, odpowiedniego zaopatrzenia w składniki mineralne, ograniczenia pobierania toksycznych jonów oraz sprawnego funkcjonowania mechanizmów antyoksydacyjnych. Opierając się na obecnym stanie wiedzy i przedstawionych danych, można stwierdzić, że rola krzemu nie ogranicza się jedynie do tworzenia mechanicznej lub fizycznej bariery (w postaci amorficznej krzemionki) w ścianach komórkowych, przestrzeniach międzykomórkowych oraz wewnątrz komórek. Pierwiastek ten może wpływać na metaboliczną i fizjologiczną aktywność roślin, szczególnie tych, które narażone są na niekorzystne wpływy środowiskowa. Jednakże w przypadku niektórych roślin nie stwierdzono pozytywnego wpływu krzemu na ich wzrost. Dlatego zrozumienie interakcji między zastosowaniem krzemu a reakcją roślin na ten pierwiastek przyczyni się do bardziej efektywnego nawożenia roślin, szczególnie w warunkach stresowych.
|
||
Wiesław Bednarek, Hanna
Bednarek, Sławomir Dresler
ZAWARTOŚĆ RÓŻNYCH FORM AZOTU ORAZ POBRANIE TEGO SKŁADNIKA PRZEZ
KUPKÓWKĘ POSPOLITĄ W ZALEŻNOŚCI OD PRZEBIEGU
WARUNKÓW
METEOROLOGICZNYCH
Słowa kluczowe: formy
azotu, pobranie N, kupkówka pospolita, warunki meteorologiczne. Na podstawie wyników ze ścisłego doświadczenia
polowego określono zależność zawartości różnych form azotu oraz
pobranie N przez kupkówkę pospolitą od przebiegu warunków
meteorologicznych. Rozpatrywano korelacje między zawartością
azotu ogółem, azotu białkowego, N-NH4 i N-NO3
w runi i korzeniach kupkówki a niektórymi elementami
meteorologicznymi: temperaturą powietrza maksymalną, minimalną,
średnią dobową mierzoną na wysokości 5 i 200 cm, wilgotnością
względną powietrza, zachmurzeniem, sumą opadu atmosferycznego,
sumą parowania i temperaturą gleby mierzoną na głębokości 2, 5,
10, 20 cm. Obliczono współczynniki korelacji między formami
azotu w roślinie a przebiegiem wymienionych elementów
meteorologicznych oraz równania regresji wielokrotnej,
współczynniki korelacji wielokrotnej i determinacji.Nie
stwierdzono jednoznacznie, że istniała istotna zależność
zawartości form azotu (Nog., Nbiał., N-NH4,
N-NO3) w runi i korzeniach kupkówki pospolitej od
przebiegu warunków meteorologicznych. Zależność, która wystąpiła
między zawartością N-NH4 w runi oraz Nog. i N-NO3
w korzeniach a niektórymi elementami meteorologicznymi, jest
stosunkowo niewielka i można ją scharakteryzować wielkością
współczynników determinacji, kolejno: 0,166; 0,106 i 0,151.
Pobranie azotu przez kupkówkę pospolitą zależało w stosunkowo
niewielkim, lecz istotnym, stopniu (R2=0,249) od
przebiegu niektórych elementów meteorologicznych. Wskazują na to
rezultaty obliczeń statystycznych; nieodzowne jest kontynuowanie
prac dotyczących omawianych zagadnień.
Magdalena Budzyń, Maria
Iskra, Tomasz Wielkoszyński, Maria Małecka, Bogna Gryszczyńska
WPŁYW EKSTRAKTU Z PESTEK
PORZECZKI CZARNEJ (RIBUS NIGRUM) NA SKUTECZNOŚĆ LUDZKIEJ
CERULOPLAZMINY W ELIMINOWANIU Fe(II)
Słowa kluczowe: ekstrakt z pestek porzeczki czarnej (Ribus
nigrum), polifenole, ceruloplazmaktywność ferroksydazowa,
jony żelazawe. Jony żelaza, szczególnie jony żelazawe Fe(II),
ze względu na wysoki potencjał oksydoredukcyjny mają zdolność
generowania wolnych rodników, takich jak O2•- i •OH.
W pewnych stanach patologicznych, którym towarzyszy
przeładowanie organizmu żelazem, ryzyko pojawienia się wolnych
jonów Fe(II) inicjujących wiele procesów wolnorodnikowych jest
bardzo prawdopodobne. W tym celu dąży się do opracowania
terapii, które w chorobach żelazozależnych wspomogą naturalne
mechanizmy usuwania reaktywnych jonów żelaza z organizmu.
Ostatnio dużą uwagę poświęca się aktywnym substancjom obecnym w
roślinach, szczególnie związkom polifenolowym, ze względu na ich
silne właściwości chelatujące. Ten nowy kierunek badań wymaga
jednak wnikliwej analizy, która wyjaśni mechanizm współdziałania
substancji roślinnych z innymi biomolekułami zaangażowanymi w
prawidłowy metabolizm żelaza w organizmie oraz rozstrzygnie o
bezpieczeństwie ich stosowania. Celem badań było ustalenie
wpływu ekstraktu z pestek porzeczki czarnej (Ribus nigrum),
bogatego w związki polifenolowe, na aktywność ludzkiej
ceruloplazminy, enzymu uczestniczącego w usuwaniu Fe(II) w
organizmie ludzkim. Ubytek Fe(II) obserwowany w obecności
ceruloplazminy porównywano z jego ubytkiem w mieszaninie
ceruloplazmina-ekstrakt. Stwierdzono, że dodatek ekstraktu
podnosi skuteczność ceruloplazminy w eliminowaniu Fe(II) ze
środowiska.
Istnieje, więc przypuszczenie, że związki pochodzenia roślinnego
takie jak polifenole mogą wspomagać naturalne mechanizmy
eliminowania Fe(II) w organizmie.
Maria Długaszek,
Mirosława Szopa, Monika Mularczyk-Oliwa
BADANIA NAD ZAWARTOŚCIĄ NIKLU WE WŁOSACH LUDZKICH
Słowa kluczowe: nikiel,
biopierwiastki, metale toksyczne, włosy, spektrometria absorpcji
atomowej (AAS). Oddziaływanie niklu (Ni) na organizm człowieka
nadal jest przedmiotem badań, jednak liczba opublikowanych prac
poświęconych tej tematyce jest niewielka. Rozpatrywany jest
udział tego pierwiastka w procesie kancerogenezy oraz jako
czynnika wywołującego alergię. Główne drogi wchłaniania Ni to
przewód pokarmowy, płuca i skóra. Stężenie tego pierwiastka we
krwi i moczu jest niskie i wynosi ok. 1 µg L-1.
Większe jego ilości oznaczono w tkankach (wątrobie, płucach,
tkance kostnej). Celem pracy była ocena zawartości Ni we włosach
(n=220, 110 kobiet i 110 mężczyzn) oraz korelacji między jego
stężeniem a stężeniem innych pierwiastków: wapniem (Ca),
magnezem (Mg), cynkiem (Zn), żelazem (Fe), ołowiem (Pb) i kadmem
(Cd). Włosy umyte w acetonie i wodzie mineralizowano na mokro w
mieszaninie kwasów HNO3 i HClO4. Zawartość pierwiastków
oznaczano metodą spektrometrii absorpcji atomowej (AAS).
Stężenie Ca, Mg, Zn, Cu i Fe wykonano techniką płomieniową
(FAAS), natomiast Pb, Cd i Ni techniką bezpłomieniową w piecu
grafitowym (GFAAS). Otrzymane dane poddano analizie
statystycznej. Zawartość pierwiastków podano w zależności od
płci i wieku. Średnia zawartość Ni w badanych próbkach włosów
wynosiła 0,24 µg g-1 (mediana 0,17 µg g-1,
rozrzut 0,01-1,77 µg g-1), nieco wiecej tego
pierwiastka stwierdzono we włosach kobiet (0,25 µg g-1)
niż u mężczyzn
(0,22 µg g-1) i statystycznie więcej we włosach
mężczyzn powyżej 20 lat w porównaniu z grupą wiekową poniżej 20.
roku życia (p<0,05). Istotne statystycznie dodatnie korelacje (z
wyjątkiem Zn) wyznaczono między zawartością Ni oraz Cd, Pb i Cu.
Włosy są tkanką dostępną w sposób łatwy i nieinwazyjny, a ze
względu na znacznie wyższą zawartość Ni w porównaniu z płynami
ustrojowymi stanowią dobry materiał badań, co umożliwia
zmniejszenie błędów pomiarowych podczas analizy.
Janina Gospodarek
NAWOŻENIE MAGNEZOWE GLEBY SKAŻONEJ METALAMI CIĘŻKIMI A
ŻEROWANIE WYBRANYCH SZKODNIKÓW GRYZĄCYCH Słowa kluczowe: metale ciężkie, magnez, Sitona sp. Bruchus rufimanus Boh. Nawożenie magnezowe gleby jest polecane, jako
jeden ze sposobów na ograniczenie niekorzystnego oddziaływania
metali ciężkich na rośliny. Może się to wiązać ze zmniejszeniem
pobierania metali ciężkich przez rośliny i zmianami w zawartości
makroskładników. Tym samym zabieg ten może również zmieniać
przydatność rośliny żywicielskiej dla ewentualnych
roślinożerców. W pracy zestawiono wyniki badań nad wpływem
nawożenia magnezowego w warunkach gleby zanieczyszczonej
pojedynczymi metalami ciężkimi na poziomie III stopnia
zanieczyszczenia wg klasyfikacji IUNG na żerowanie strąkowca
bobowego (Bruchus rufimanus Boh.) oraz chrząszczy oprzędzików
(Sitona sp.) na bobie (Vicia
faba L., ssp. maior).
Stwierdzono, że zastosowany poziom nawożenia magnezowego gleby
skażonej pojedynczymi metalami ciężkimi nie wpływa istotnie na
plon nasion bobu, stopień ich uszkodzenia przez strąkowca
bobowego ani też ich zdolność kiełkowania. Nawożenie magnezowe
może nieco zwiększać energię kiełkowania nasion bobu
pochodzących z roślin rosnących w glebie zanieczyszczonej
kadmem. Wpływ nawożenia magnezowego w warunkach skażenia gleby
metalami ciężkimi na szkodliwość chrząszczy oprzędzików dla bobu
może być modyfikowany przez warunki atmosferyczne w danym
sezonie. Nawożenie magnezowe gleby zanieczyszczonej miedzią,
ołowiem, niklem i cynkiem na poziomie III stopnia
zanieczyszczenia wg klasyfikacji IUNG nie powoduje wzrostu
stopnia uszkodzenia liści bobu przez chrząszcze oprzędzików.
Nawożenie magnezowe gleby zanieczyszczonej kadmem na poziomie
III stopnia zanieczyszczenia wg klasyfikacji IUNG może natomiast
przyczyniać się do wzrostu atrakcyjności roślin bobu dla
oprzędzików.
Marek Gugała, Krystyna
Zarzecka
WPŁYW
ZABIEGÓW AGROTECHNICZNYCH NA ZAWARTOŚĆ I POBRANIE MAGNEZU Z
PLONEM BULW ZIEMNIAKA
Słowa kluczowe: bulwy
ziemniaka, magnez, zawartość, pobranie. Badania wykonano na próbach pochodzących z
doświadczenia polowego przeprowadzonego w latach 2002-2004 na
glebie o składzie piasku gliniastego lekkiego. Eksperyment
założono metodą losowanych podbloków w trzech powtórzeniach.
Porównywano dwa sposoby uprawy roli – tradycyjną i uproszczoną
oraz siedem sposobów odchwaszczania z udziałem herbicydów i ich
mieszanin: Plateen 41,5 WG, Plateen 41,5 WG + Fusilade Forte 150
EC, Plateen 41,5 WG + Fusilade Forte 150 EC + adiuwant Atpolan
80 EC, Barox 460 SL, Barox 460 SL + Fusilade Forte 150 EC, Barox
460 SL + Fusilade Forte 150 EC + adiuwant Atpolan 80 EC, obiekt
kontrolny pielęgnowany mechanicznie. Zawartość magnezu i jego
pobranie z plonem bulw ziemniaka zależały istotnie od sposobów
uprawy roli, sposobów odchwaszczania i warunków atmosferycznych
w okresie wegetacji. Więcej magnezu zawierały bulwy ziemniaka
zebrane z obiektów uprawy uproszczonej – średnio 1,771 g kg-1
w porównaniu z tradycyjną – średnio 1,762 g kg-1.
Herbicydy i ich mieszaniny zastosowane do odchwaszczania
plantacji ziemniaka podwyższały istotnie zawartość magnezu w
bulwach – średnio o 2,7% i jego pobranie z plonem bulw – średnio
o 11,0% w porównaniu z obiektem kontrolnym pielęgnowanym
mechanicznie.
Magdalena Jaworska,
Janina Gospodarek
WPŁYW
MAGNEZU NA WYBRANE ORGANIZMY POŻYTECZNE Słowa kluczowe: magnez, fauna naziemna, grzyby
entomopatogenicze, nicienie entomo-patogeniczne. W pracy zestawiono wyniki badań nad wpływem
magnezu na pożyteczne grzyby i nicienie owadobójcze oraz wybrane
stawonogi drapieżne. Nawożenie magnezowe gleby skażonej metalami
ciężkimi nie wpływa istotnie na liczebność większości grup
bezkręgowców naziemnych, może jednak wpływać na liczebność
pojedynczych gatunków, sprzyjając występowaniu jednych (Bembidion
sp.), a ograniczając występowanie innych (Harpalus
rufipes De Geer). Stwierdzono synergizm magnezu z jonami
metali ciężkich w podnoszeniu infekcyjności i patogeniczności
grzybów owadobójczych. Magnez obecny w pożywce, w dawce 160 mg
dm-3, istotnie podwyższał patogeniczność takich
grzybów, jak: Beauveria bassiana, Paecilomyces farinosus,
Paecilomyces fumoso-roseus, Metarhizium ansopliae. Zaobserwowano
również zwiększenie patogeniczności nicieni owadobójczych
Steinernema carpocapsae i Heterorhabditis bacteriophora wobec
owadów testowych po dodaniu jonów magnezu do roztworu, w którym
przechowywaneo te nicienie. Efektywna dawka magnezu była
zróżnicowana, zależnie od tego, czy nicienie stosowano
samodzielnie wobec owadów testowych (450 mg dm-3),
czy też wraz z grzybami owadobójczymi (320 mg dm-3).
Obserwowano także protekcyjny wpływ jonów magnezu na pożyteczne
mikroorganizmy w warunkach gleby zanieczyszczonej metalami
ciężkimi. Dodanie magnezu do roztworu, w którym przechowywano
nicienie owadobójcze (160 mg dm-3), i do pożywki, na
której hodowano grzyby (320 mg dm-3), zwiększało
zdolności patogeniczne tych organizmów w warunkach gleby
skażonej metalami ciężkimi nawet w bardzo wysokim stopniu
(10-300-krotnie wyższa zawartość metali ciężkich w glebie ponad
zwartość naturalną).
Jacek Kiepul, Krzysztof
Gediga WPŁYW SYSTEMATYCZNEGO ZAKWASZANIA GLEBY PŁOWEJ NA ZAWARTOŚĆ CYNKU W ROŚLINACH ORAZ JEGO PRZEMIESZCZANIE W PROFILU GLEBOWYM
Słowa kluczowe: Zn,
formy, pH gleby, rośliny, lizymetry. W Polsce 11% gleb charakteryzuje się
podwyższoną zawartością lub słabym zanieczyszczeniem cynkiem.
Celem pracy było określenie wpływu systematycznego zakwaszania
gleby słabo zanieczyszczonej cynkiem na zawartość tego
pierwiastka w roślinach i jego przemieszczanie w głąb profilu
glebowego. Badania prowadzono w trakcie dwuletniego
doświadczenia lizymetrycznego na glebie płowej. Do warstwy gleby
0-20 cm dodano cynk w ilości odpowiadającej słabemu
zanieczyszczeniu tym pierwiastkiem. W czasie badań glebę
systematycznie zakwaszano, stosując roztwór kwasu siarkowego.
Stwierdzono, że zawartość cynku w roślinach (jęczmień-słoma i
kukurydza) istotnie wzrosła tylko na najbardziej zakwaszanych
obiektach. Odczyn gleby nie wpływał istotnie na zawartość
całkowitych i oznaczanych w HCl form cynku w glebie. Natomiast
zawartość łatwo rozpuszczalnych form cynku (w roztworze CaCl2)
istotnie wzrosła w najbardziej zakwaszonych glebach. Rosnące
zakwaszenie gleby nie wpłynęło w trakcie badań na zawartość
cynku w poziomach Bbr i C profilu glebowego (poniżej 30 cm).
Hanna Klikocka
WPŁYW
WZBOGACENIA NAWOŻENIA NPK DODATKIEM S, Mg I MIKROELEMENTÓW
ZAWARTYCH W PŁYNNYM NAWOZIE INSOL 7 NA PLON I PORAŻENIE BULW
ZIEMNIAKA (SOLANUM
TUBEROSUM L.) PRZEZ
STREPTOMYCES SCABIES I
RHIZOCTONIA SOLANI
Słowa kluczowe: bulwy
ziemniaka, poziom nawożenia mineralnego, Streptomyces scabies,
Rhizoctonia solani. Nawożenie ziemniaka siarką elementarną i
kizerytem podwyższa plon bulw, poprawia ich, jakość i odporność
na porażenie przez Streptomyces scabies. Obniżenie odczynu gleby
(pH) wskutek nawożenia S-elementarną może ograniczać wpływ
chorób grzybowych. Jednakże brak jest szerszych informacji o
bezpośrednim wpływie łącznego nawożenia S i Mg na wzrost
odporności na porażenie bulw ziemniaka przez choroby bakteryjne
i grzybowe. Eksperyment polowy na glebie brunatnej wyługowanej
przeprowadzono w latach 2004-2006 w płd.-wsch. rejonie Polski
(k. Zamościa). Pod 3 odmiany ziemniaka zastosowano następująco
zróżnicowane nawożenie mineralne: NPK oraz NPK z dodatkiem S, Mg
i mikroelementów: B, Zn, Mn, Cu. Wzbogacenie NPK w S i Mg oraz
mikroelementy spowodowało zmniejszenie porażenia bulw przez
Streptomyces scabies
i Rhizoctonia solani
oraz zwiększenie plonu bulw ziemniaka. Generalnie zdrowotność i
plon bulw były najsilniej zależne od odmiany, następnie od
nawożenia mineralnego oraz jego współdziałania z odmianami.
Ireneusz M. Kowalski, Miguel A. T. Torres, Wojciech Kiebzak, Roman Paśniczek, Józef Szarek WPŁYW BOCZNEJ ELEKTRYCZNEJ POWIERZCHNIOWEJ ELEKTROSTYMULACJI (LESS) NA DEFORMACJĘ KRĘGOSŁUPA W SKOLIOZIE IDIOPATYCZNEJ Słowa kluczowe: elektrostymulacja, LESS, rehabilitacja, skolioza idiopatyczna. Badania kliniczne prowadzono w latach 2003-2008, w Wojewódzkim Szpitalu Rehabilitacyjnym dla Dzieci w Ameryce k. Olsztyna, w grupie dzieci i młodzieży wykazującej progresję skrzywienia w skoliozie idiopatycznej (SI) powyżej 5o wg Cobba w skali rocznej. Badaniami objęto 450 pacjentów, w wieku od 4 do 15 lat, podzielonych na 3 grupy (n = 150). W grupie I stosowano 2-godzinną terapię, metodą Bocznej Elektrycznej Powierzchniowej Elektrostymulacji (Lateral Electrical Surface Electrostimulation – LESS), w grupie II – 9-godzinną, a w grupie III (kontrolnej) – tylko leczenie za pomocą ćwiczeń korekcyjnych wykonywanych 2 razy po 30 min. dziennie. Elektrostymulację typu LESS stosowano, 24-miesięcznym leczeniu za pomocą bateryjnego stymulatora SCOL-2, wytwarzanego w zakładach elektromechaniki medycznej Elmech w Warszawie. Efektywność tej metody oceniano podczas leczenia SI kręgosłupa u dzieci i młodzieży, zwłaszcza w przypadkach, gdy początkowe skrzywienie kręgosłupa nie przekraczało 20o wg metody Cobba. Elektrostymulacja LESS skrócona do 2-godzinnej terapii dziennie wywoływała podobnie korzystne rezultaty do osiąganych podczas elektrostymulacji całonocnej – 9-godzinnej. Także wykonana analiza współczynnika prognostycznego F Harringtona potwierdziła pozytywne efekty oddziaływania metody LESS w obydwu grupach pacjentów (I i II).
Monika Kozłowska, Anna
Jóźwiak, Barbara Szpakowska, Piotr Goliński
BIOLOGICZNE ASPEKTY POBORU KADMU I OŁOWIU PRZEZ
PHRAGMITES AUSTRALIS
(CAV. TRIN EX STEUDEL) W NATURALNYCH ZBIORNIKACH WODNYCH
Słowa kluczowe: kadm,
ołów, enzymy antyoksydacyjne, zbiorniki wodne, osady denne, trzcina pospolita (Phragmites australis). W środowisku naturalnym rośliny są narażone na
działanie metali ciężkich. Nadmierne ich stężenia w roślinach
powodują stres oksydacyjny, wywoływany powstawaniem reaktywnych
form tlenu (ROS). W celach obronnych organizmy roślinne
wykształciły wiele systemów antyoksydacyjnych, w tym
enzymatyczne umożliwiające usuwanie ROS. Praca dotyczy
akumulacji dwóch metali ciężkich – kadmu (Cd) i ołowiu (Pb) oraz
zjawiska stresu oksydacyjnego w roślinach powodowanego przez
nadmierne stężenia jonów metali ciężkich w środowisku oraz w
organach trzciny pospolitej (Phragmites australis) – gatunku
występującego i dominującego w strefie litoralnej wielu
zbiorników. Materiał roślinny pochodził z czterech zbiorników
wodnych zlokalizowanych w obrębie miasta Poznania: Jeziora
Kierskiego, jeziora Rusałka, Jeziora Strzeszyńskiego i Stawu
Sołackiego. Celem badań było określenie zależności między
zawartością metali ciężkich a aktywnością enzymów
antyoksydacyjnych w kłączach, łodydze i liściach trzciny na
przestrzeni okresu wegetacyjnego. Analizowano aktywność trzech
enzymów antyoksydacyjnych: peroksydazy askorbinianowej (APX) i
gwajakolowej (GPX) oraz dysmutazy ponadtlenkowej (SOD).
Przeprowadzono analizy statystyczne celem określenia wpływu
czynników stresu oksydacyjnego wywołanego przez metale ciężkie
na aktywność enzymów antyoksydacyjnych, które są zaangażowane w
ograniczanie i usuwanie skutków tego zjawiska. Metale ciężkie
akumulowane w roślinach we wszystkich ocenianych zbiornikach
wodnych wykazywały tendencję wzrostową, natomiast aktywność
enzymów w roślinach była silnie zróżnicowana w całym okresie
obserwacji. Analizy statystyczne sugerują wprawdzie istnienie
pewnych korelacji między stężeniem metali w roślinach a
aktywnością enzymów antyoksydacyjnych, jednakże nie pozwala to
na jednoznaczne określenie wpływu badanych metali na zmienność w
aktywności tych enzymów. Podsumowując, stwierdzone skażenie
ekosystemów wodnych metalami ciężkimi było na tyle niskie, że
nie wpływało modyfikująco na aktywność badanych enzymów.
Wacława Marcoin, Beata
Szulc-Musioł
OCENA
WCHŁANIANIA NIKOTYNIANU MAGNEZOWEGO I JEGO POCHODNYCH Z
WYBRANYMI AMINOKWASAMI
Słowa kluczowe:
nikotynian magnezu, ligandy: glicyna, arginina, stałe
rozproszenia, współczynnik podziawchłanianie. Wytwarzanie stałych dyspersji jest popularną
metodą technologiczną stosowaną w celu poprawy rozpuszczalności
i wchłaniania leków. Właściwości solubilizujące oraz zwilżające
nośników mają wpływ na proces rozpuszczania substancji
leczniczych. W pracy przedstawiono badania wpływu modyfikacji
struktury nikotynianu magnezowego Mg(Nik) aminokwasami (argininą
lub glicyną) na proces wchłaniania jonów Mg2+in
vitro. Powierzchnię absorpcji stanowiło jelito cienkie szczura.
Stwierdzono, że dodatkowy ligand argininy lub
glicyny w strukturze nikotynanu magnezu wpływa na zmianę
parametrów procesu wchłaniania jonów Mg2+. Ponadto
badano wpływ nośników hydrofilowych na współczynnik podziału o/w
układu n-oktanol/bufor fosforanowy wybranych soli magnezowych
stałych rozproszeń. Do sporządzenia stałych rozproszeń z
badanymi solami magnezowymi zastosowano fosfatydylocholinę 45%
(PC-45) i polivinylopirolidon (PVP K-30). Stwierdzono, że
zastosowanie substancji pomocniczych PC-45, PVP znacząco
(p<0.05) wpływa na zmianę wartości log P, a zatem wzrasta
hydrofobowość stałych rozproszeń badanych soli. Wykazano, że
modyfikacja struktury nikotynianu magnezu argininą lub glicyną
wpływa na poprawę absorpcji jonów magnezowych. Badania
właściwości stałych rozproszeń zawierających sole magnezowe –
fosfatydylocholinę (PC-45) lub sole magnezowe –
poliwinylopirolidon (PVP K-30) wykazały pozytywny wpływ
zastosowanych substancji pomocniczych.
Zbigniew Mazur, Stanisław
Sienkiewicz
DZIAŁANIE MOCZNIKA STOSOWANEGO ŁĄCZNIE Z KOMPOSTAMI NA ZAWARTOŚĆ
Cu, Zn I Mn W ZIELONEJ MASIE KUKURYDZY
Słowa kluczowe:
kukurydza, komposty, mocznik, Cu, Zn, Mn. W doświadczeniu wazonowym uprawiano kukurydzę
na zieloną masę, którą nawożono kompostami lub kompostami z
dodatkiem 3 g N na wazon (mocznik). Komposty założono w
skrzyniach z desek o wymiarach 50×60×60 cm. Okres kompostowania
wynosił 3,5 miesiąca, do ustabilizowania temperatury równej
otoczeniu. Dawki kompostów były zrównoważone ilością
wprowadzonego azotu, tj. 6,0 g N na wazon. Doświadczenie
jednoczynnikowe przeprowadzono w hali wegetacyjnej UWM w
Olsztynie, w wazonach typu Kick-Brauckmanna. Po zbiorze
kukurydzy określono świeżą masę łodyg i liści oraz kolb, po
wysuszeniu – zawartość suchej masy, po mineralizacji próbek
oznaczono koncentrację Cu, Zn i Mn metodą absorpcyjnej
spektrometrii atomowej. Komposty istotnie ograniczały
koncentrację cynku i manganu w wegetatywnym plonie kukurydzy
(łodygi + liście). Mocznik zastosowany łącznie z kompostami
bardzo silnie zwiększał koncentrację manganu oraz w mniejszym
stopniu cynku i miedzi w organach wegetatywnych. Pod wpływem
mocznika w kolbach zwiększyła się jedynie zawartość manganu.
Mocznik silniej zwiększał masę kolb niż masę wegetatywną
kukurydzy. O pobraniu Cu, Zn i Mn w większym stopniu decydowało
ich nagromadzenie w suchej masie niż całkowita masa kukurydzy.
Siłę zależności pobrania Cu, Zn i Mn od ich zawartości w
biomasie kukurydzy określają współczynniki korelacji,
odpowiednio: 0,66, 0,65 i 0,68.
Edward Niedźwiecki,
Mikołaj Protasowicki, Edward Meller, Ryszard Malinowski, Adam
Sammel
ZAWARTOŚĆ POTASU I MAGNEZU W GLEBACH ORGANICZNYCH I ROŚLINNOŚCI
ŁĄKOWEJ POMORZA SZCZECIŃSKIEGO
Słowa kluczowe: gleby
organiczne, potas i magnez w glebach, potas i magnez w runi
łąkowej.
Barbara Pliszka, Jadwiga
Waźbińska, Grażyna Huszcza-Ciołkowska
ZWIĄZKI POLIFENOLOWE I BIOPIERWIASTKI W OWOCACH GOLTERII
ROZESŁANEJ (GAULTHERIA
PROCUMBENS L.) ZBIERANEJ W RÓŻNYCH TERMINACH DOJRZAŁOŚCI
Słowa kluczowe:
antocyjany, aktywność antyoksydacyjna, biopierwiastki, fenole,
golteria rozesłana, owoce. Golteria rozesłana jest rośliną znaną z
zawartości w owocach i liściach olejków eterycznych, które są
wykorzystywane w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym i
perfumeryjnym. W ostatnich latach owoce golterii rozesłanej
wzbudzają też zainteresowanie ze względu na zawartość związków
polifenolowych. Celem pracy było oznaczenie zawartości związków
polifenolowych (antocyjanów i fenoli ogółem) i ich właściwości
antyoksydacyjnych oraz zawartości biopierwiastków (Ca, Mg, Fe,
Zn) w ekstraktach z owoców golterii rozesłanej zbieranej w
trzech terminach dojrzałości. Zawartość związków polifenolowych
w ekstraktach z owoców golterii rozesłanej zależała od terminu
zbioru owoców. Najwięcej związków polifenolowych zawierały
ekstrakty z owoców zbieranych w okresie pełnej dojrzałości.
Niezależnie od terminu zbioru, ekstrakty z owoców golterii
rozesłanej wykazywały bardzo dużą zdolność antyoksydacyjną.
Spośród badanych biopierwiastków, ekstrakty z owoców golterii
rozesłanej zawierały więcej wapnia niż magnezu oraz więcej
żelaza niż cynku. Zawartość takich biopierwiastków, jak Mg, Fe,
Zn (wyjątek Ca), w ekstraktach z owoców golterii rozesłanej nie
zależała od terminu zbioru owoców.
Beata Rutkowska, Wiesław
Szulc, Jan Łabętowicz
WPŁYW
NAWOŻENIA NA STĘŻENIE MIKROELEMENTÓW W ROZTWORZE GLEBOWYM GLEBY
LEKKIEJ
Słowa kluczowe: roztwór
glebowy, nawożenie mineralne, obornik, wapnowanie,
mikroelementy. Celem pracy była ocena wpływu nawożenia
mineralnego oraz stosowania obornika i wapnowania na zmiany
stężenia mikroelementów (B, Cu, Fe, Mn i Zn) w roztworze
glebowym gleby lekkiej. Próbki glebowe pobrano z trwałego
doświadczenia nawozowego prowadzonego na glebie płowej o
składzie granulometrycznym piasku gliniastego lekkiego. Roztwór
glebowy pozyskiwano metodą podciśnieniową. W roztworze glebowym
mikroelementy oznaczono metodą ICP. Stwierdzono, że w warunkach
nawożenia azotem obserwuje się zwiększenie stężenia żelaza,
manganu, cynku i miedzi oraz zmniejszenie stężenia boru i
molibdenu w roztworze glebowym. Nawożenie fosforem i potasem nie
wpływa istotnie na stężenie mikroelementów w roztworze glebowym.
Wapnowanie przyczynia się do zmniejszenia stężenia żelaza,
manganu, miedzi i cynku oraz zwiększenia stężenia boru i
molibdenu w roztworze glebowym, a pod wpływem stosowania
obornika obserwuje się istotne zwiększenie stężenia
mikroelementów w roztworze glebowym.
Ewa Stanisławska-Glubiak,
Jolanta Korzeniowska
ZAWARTOŚĆ MIKROELEMENTÓW W GROCHU I ŁUBINIE W ZALEŻNOŚCI OD
SYSTEMU UPRAWY ROLI
Słowa kluczowe: uprawa
zerowa, groch, łubin, zawartość mikroelementów w roślinach.
W 2-letnich badaniach polowych obserwowano
zmiany koncentracji Cu, Mn, Zn i B w nadziemnej części łubinu i
grochu uprawianych w tradycyjnym i zerowym systemie uprawy roli.
W każdym roku pobierano próbki roślinne w 4 terminach, co 10
dni, w okresie od 30 dnia po siewie do fazy kwitnienia. W
roślinach jednego gatunku, lecz rosnących w warunkach różnych
systemów uprawy, wystąpiły różnice w poziomie zawartości
mikroelementów w początkowym okresie wegetacji. Różnice te
zanikały w fazie początku kwitnienia. Zawartość mikroelementów
na ogół była wyższa w roślinach z uprawy tradycyjnej, natomiast
w warunkach suszy – w roślinach z uprawy zerowej. W miarę upływu
okresu wegetacji obserwowano pewne zmiany koncentracji
mikroelemntów niezależnie od systemu uprawy roli. Zawartość Cu w
częściach nadziemnych roślin wyraźnie malała w miarę zbliżania
się do fazy kwitnienia. Zmiany zawartości Zn, Mn i B nie były
tak jednoznacznie ukierunkowane i zależały od pierwiastka i
gatunku rośliny.
Małgorzata Stanosz,
Stanisław Stanosz, Andrzej Puchalski
WPŁYW
ZMODYFIKOWANEJ PRZEZSKÓRNEJ HORMONOTERAPII ZASTĘPCZEJ I MAGNEZU
NA STĘŻENIA MARKERÓW TWORZENIA KOŚCI U KOBIET ZE ZMIANAMI
ZWYRODNIENIOWYMI KRĘGOSŁUPA
Słowa kluczowe:
osteonrtroza, gęstość mineralna, markery tworzenia kości,
hiperprolaktynemia, Badaniem objęto 50 kobiet w wieku 51,7±2,8 lat
z pierwotną osteoartrozą (OA), podzielonych na 2 grupy wg listy
randomizowanej, zatrudnionych w przemyśle włókienniczym, w
systemie pracy akordowo-potokowej, w pozycji wymuszonej, które
od 5 lat uskarżały się na bóle w okolicy kręgosłupa lędźwiowego.
Gęstość mineralną trzonów kręgów lędźwiowych oceniono 2-krotnie
densytometrem, firmy Lunar Corporation, metodą DEXA, natomiast
zmiany strukturalne kręgosłupa L1/S tomografem firmy CT Siemens
Sonata Plus 4 techniką pojedynczej energii (SEQCT). Stężenia
markerów tworzenia kości określono 3-krotnie: przed leczeniem,
po 3 i 12 miesiącach leczenia. Stężenie kostnej fosfatazy
zasadowej oznaczono enzymatycznie, osteo-kalcyny i prokolagenu
radioimmunologicznie zestawami firmy DRG. Podstawową prolaktynę
(PRL) oznaczono przed leczeniem radioimmunologicznie zestawem
bioMerieux. Kobiety z grupy I w pierwszym etapie leczenia przez
3 miesiące otrzymywały placebo, a w grupie II doustnie Slow Mag
B6 w dawce 160 mg/24 h. Natomiast w drugim etapie kobiety z obu
grup otrzymywały w 21-dniowym cyklu terapeutycznym
zmodyfikowaną, przezskórną hormonoterapię zastępczą,
bromokryptynę doustnie w dawce 2,5 mg/24 h i Slow Mag B6 w dawce
160 mg/24 h z przerwą 7-dniową w celu wystąpienia krwawienia.
Analizy statystyczne z uzyskanych wyników przeprowadzono za
pomocą pakietu Statistica PL, wersja 5. Stężenie prolaktyny
podstawowej u 60% kobiet z OA wynosiło powyżej normy 25 ng/ml, u
25% kobiet górna granica normy, a u 15% kobiet poniżej dolnej
granicy normy. Zastosowanie skojarzonego leczenia u kobiet z OA
wywarło pobudzający wpływ nie tylko na stężenia markerów
tworzenia kości, ale również na wzrost aktywności osteoklastów
pobudzających proces resorpcji nadmiernej mineralizacji trzonów
kręgowych, która w 12-miesięcznej obserwacji ulegała
zmniejszeniu w stosunku do wartości wyjściowych ze znamiennością
w kręgu L3 i L4 (p<0,05).
Dorota Wichrowska,
Tadeusz Wojdyła, Ilona Rogozińska
ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH MAKROELEMENTÓW W BULWACH ZIEMNIAKA
PRZECHOWYWANYCH W TEMPERATURZE 4 I 8ºC
Słowa kluczowe: ziemniak,
białko, fosfor, potas, herbicydy, przechowywanie. Celem badań było określenie zmian zawartości
białka ogólnego (azot x 6,25), fosforu i potasu w bulwach
ziemniaka odmian Rywal i Saturna w zależności od zastosowanych
herbicydów (Afalon 50 WP, Azogard 50 WP, Sencor 70 WG, Apyros 75
WG), po zbiorze i po 3 i 6 miesiącach przechowywania. Zawartość
białka ogólnego, fosforu i potasu w bulwach ziemniaka
różnicowały istotnie uwarunkowania genetyczne odmian. Bulwy
zebrane z obiektów opryskiwanych herbicydami w okresie wegetacji
roślin zawierały o 3,7% więcej białka, o 8,1% fosforu, o 3,5%
potasu niż bulwy roślin pielęgnowanych wyłącznie mechanicznie,
dla których wartości te wynosiły odpowiednio (średnio dla
obiektów opryskiwanych herbicydami): 24,4 g kg-1,
660,5 mg kg-1 i 5351,3 mg kg-1. Po 3 i po
6 miesiącach przechowywania w temp. 8°C zawartość azotu istotnie
się zmniejszała. Również w bulwach przechowywanych w temp. 4°C
poziom azotu istotnie się zmniejszył, lecz dopiero po 6
miesiącach. Natomiast zawartość fosforu i potasu nie zmieniała
się istotnie podczas przechowywania w bulwach składowanych w
komorach o niższej temperaturze (4°C).
Stanisław Wróbel
EFEKTYWNOŚĆ NAWOŻENIA ZBÓŻ JARYCH BOREM W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU
APLIKACJI
Słowa kluczowe: deficyt
boru, nawożenie doglebowe lub dolistne borem, zawartość boru,
plony. W badaniach porównywano efekty nawożenia borem
jęczmienia jarego i owsa, uprawianych na glebie lekkiej o
niskiej zawartości boru przyswajalnego, w zależności od sposobu
stosowania (przedsiewnie, doglebowo pogłównie, dolistnie) oraz
dawki. Badania przeprowadzono w jednorocznych dwuczynnikowych
doświadczeniach polowych ścisłych (metodą split-plot),
powtarzanych przez trzy lata. Wykazano istotne działanie
plonotwórcze nawożenia doglebowego pogłównego borem, stosowanego
w stadium krzewienia oraz dolistnego w stadium strzelania w
źdźbło. Ziarno obu zbóż z obiektów kontrolnych wykazywało
niedostateczne zaopatrzenie w ten składnik, które ulegało
poprawie pod wpływem stosowania boru, w najwyższym stopniu –
pogłównie doglebowo. Nawożenie przedsiewne nie wpływało na
poziom plonowania, poprawiało jednak zaopatrzenie ziarna w
badany mikroelement. Stwierdzono różnice międzygatunkowe w
zawartości boru w częściach wegetatywnych zbóż oraz wrażliwość
na zwiększoną dostępność tego składnika. Zawartość boru w
częściach wskaźnikowych owsa była istotnie wyższa w porównaniu z
jęczmieniem jarym i zwiększała się w większym stopniu wraz ze
wzrostem tego składnika w glebie.
Stanisław Wróbel
REAKCJA PSZENICY JAREJ NA NAWOŻENIE DOLISTNE BOREM W WARUNKACH
OGRANICZONEJ DOSTĘPNOŚCI TEGO SKŁADNIKA
Słowa kluczowe: susza,
wapnowanie gleby, nawożenie borem, zawartość B, plony. W badaniach określano efekty nawożenia
dolistnego borem pszenicy jarej uprawianej na glebie lekkiej o
niskiej zawartości boru dostępnego, w warunkach symulacyjnego
stresu suszy i zmiany odczynu gleby wskutek wapnowania. Badania
przeprowadzono w doświadczeniach wazonowych, w hali
wegetacyjnej. Jednostkę doświadczalną stanowiły wazony Wagnera
mieszczące 6 kg gleby lekkiej. Wykazano skuteczność dolistnej
aplikacji boru w łagodzeniu niesprzyjających warunków rozwoju
pszenicy i pobierania składników (susza i zmiana odczynu gleby).
Zastosowane nawożenie łagodziło skutki ograniczonej dostępności
składnika, zwiększając istotnie masę plonów ziarna i słomy
pszenicy jarej oraz wzbogacając je w bor. Najwyższe z
zastosowanych w dolistnej aplikacji dawki boru (7 i 9 cm3
0,3% H3BO3×wazon-1) zwiększały
zawartość tego składnika w ziarnie pszenicy do poziomu
zbliżonego do porównawczego.
Mirosław Wyszkowski,
Agnieszka Ziółkowska
WPŁYW
KOMPOSTU, BENTONITU I TLENKU WAPNIA NA ZAWARTOŚĆ NIEKTÓRYCH
MAKROSKŁADNIKÓW W ROŚLINACH Z GLEBY ZANIECZYSZCZONEJ BENZYNĄ I
OLEJEM NAPĘDOWYM
Słowa kluczowe:
zanieczyszczenie benzyną i olejem napędowym, kompost, bentonit,
tlenek wapnia,
rzepak jary, owies, zawartość makroskładników. Celem badań było określenie, w jaki sposób
zanieczyszczenie gleby benzyną i olejem napędowym wpływa na
zawartość niektórych makroskładników w rzepaku jarym (Brassica
napus var. oleifera)
i owsie
(Avena sativa L.)
oraz czy stosowanie kompostu, bentonitu i tlenku wapnia mogłoby
zmniejszyć oddziaływanie substancji ropopochodnych na badane
cechy roślin. Doświadczenia przeprowadzono na glebie wytworzonej
z piasku gliniastego zanieczyszczonej rosnącymi dawkami benzyny
i oleju napędowego: 2,5, 5,0 i 10 cm3 kg-1
gleby. W wyniku badań wykazano, że zanieczyszczenie gleby olejem
napędowym w dawkach od 2,5 do 10 cm3 kg-1
gleby modyfikuje skład chemiczny roślin. Najwyższe dawki benzyny
i oleju napędowego, niezależnie od aplikacji kompostu, bentonitu
i tlenku wapnia, zmniejszały zawartość większości
makroskładników w rzepaku jarym, i w mniejszym stopniu w owsie.
Wzbogacenie gleby w kompost, bentonit i tlenek wapnia
modyfikowało zawartość makroskładników w roślinach, głównie
sodu, po zastosowaniu bentonitu. Istotne korelacje stwierdzono
głównie między zawartością niektórych makroskładników w rzepaku
jarym i owsie oraz plonem roślin i zawartością innych składników
w roślinach, a także niektórymi właściwościami gleby.
|
||
Ryszard Baryła, Jolanta Sawicka, Mariusz Kulik, Halina Lipieńska\ ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW W WYBRANYCH GATUNKACH TRAW NAWADNIANYCH ŚCIEKAMI OCZYSZCZONYMI Słowa kluczowe: makro- i mikroelementy, metale ciężkie, nawadnianie, ścieki oczyszczone. Gleba jest specyficznym laboratorium przemian i przepływu energii, zwłaszcza biologicznej sorpcji i syntezy składników mineralnych, które mogą pochodzić z różnych źródeł. Wprowadzenie do gleby biomasy lub ścieków powoduje jej wzbogacenie w składniki pokarmowe. Może to być przyczyną okresowego nadmiaru tych pierwiastków w glebie i powodować ich przemieszczanie poza układ glebowy – do wód gruntowych, a w końcowym etapie do wód otwartych. Do grupy roślin doskonale wykorzystujących składniki pokarmowe z gleby oraz spełniających ważną rolę w doczyszczaniu ścieków po mechanicznym ich oczyszczeniu należą zbiorowiska trawiaste. Trawy wykazują odporność na obecność w ściekach dużych ilości związków szkodliwych, kumulują je i neutralizują na drodze fizjologicznej, zapobiegając ich rozprzestrzenianiu. Celem badań była ocena zawartości niektórych makro- i mikroskładników oraz metali ciężkich w wybranych gatunkach traw nawadnianych ściekami oczyszczonymi. W latach 1997-2000 prowadzono badania z wykorzystaniem wód pościekowych (ścieków po mechaniczno-biologicznym oczyszczeniu) z oczyszczalni ścieków miasta Lublina do nawadniania zbiorowisk trawiastych. W badaniach uwzględniono 3 dawki nawodnień (a – kontrola bez nawadniania; b – nawodnienie w ilości 600 mm, c – nawodnienie w ilości 1200 mm) oraz dwie mieszanki trawiaste. Dominujące gatunki w runi (Alopecurus pratensis, Phalaris arundinacea, Festuca arundinacea, Festuca pratensis i Phleum pratense) poddano analizom chemicznym na zawartość podstawowych makroelementów (N, P, K, Ca, Mg), mikroelementów (Cu, Zn, Mn) oraz metali ciężkich (Cd, Pb). Zawartość makro- i mikroelementów oraz metali ciężkich w biomasie była zróżnicowana w zależności od gatunków w analizowanych mieszankach oraz stosowanych nawodnień. Największą zdolność do pobierania wapnia i magnezu miały Festuca pratensis i Festuca arundinacea, fosforu i cynku – Phalaris arundinacea, a kadmu i ołowiu – Alopecurus pratensis. Najniższą zawartość większości oznaczonych pierwiastków, zwłaszcza azotu, fosforu, wapnia i magnezu, stwierdzono w biomasie Alopecurus pratensis. Stosowane nawadniania, głównie dawka 1200 mm, wpłynęły istotnie na wzrost zawartości potasu oraz obniżenie zawartości manganu w biomasie analizowanych gatunków. Gatunkami najbardziej przydatnymi do mieszanek łąkowych nawadnianych ściekami oczyszczonymi są Phalaris arundinacea, Festuca arundinacea i Festuca pratensis.
Maciej Bosiacki, Wojciech Tyksiński ZAWARTOŚĆ MIEDZI, CYNKU, ŻELAZA I MANGANU W CZĘŚCIACH JADALNYCH WARZYW SPRZEDAWANYCH NA RYNKACH MIASTA POZNANIA Słowa kluczowe: miedź, cynk, żelazo, mangan, metale ciężkie, warzywa. W częściach jadalnych warzyw sprzedawanych na terenie miasta Poznania oznaczono zawartość miedzi, cynku, żelaza, manganu oraz porównano te zawartości z zawartościami w warzywach, które uzyskano w analogicznych badaniach przeprowadzonych w Katedrze Nawożenia Roślin Ogrodniczych w Poznaniu 15 lat temu. Próby warzyw pobierano w okresie od marca do lipca, w odstępach miesięcznych, z 6 punktów rozmieszczonych na terenie miasta Poznania. Do badań wybrano warzywa, których częścią jadalną są liście (sałata, kapusta, pietruszka, por); korzenie (marchew, seler, pietruszka) i owoce (pomidor, ogórek). Stężenie miedzi, cynku, żelaza i manganu określono metodą płomieniowej absorpcji atomowej z użyciem aparatu Zeiss AAS 3. Największą zawartość miedzi stwierdzono w korzeniach selera, natomiast najmniejszą w liściach kapusty. Największą średnią zawartość cynku stwierdzono w liściach sałaty, natomiast najmniejszą w owocach pomidora. Średnia zawartość miedzi w badanych gatunkach warzyw była niższa w 2005 r. w porównaniu z zawartością w 1993 r. Większą zawartość cynku w 1993 r. stwierdzono w warzywach, których częścią jadalną są owoce, w stosunku do warzyw badanych w 2005 r. Warzywa, których częścią jadalną są liście i korzenie, zawierały więcej cynku w 2005 r. Największą zawartość żelaza stwierdzono w liściach pora, natomiast najmniejszą w owocach pomidora i ogórka. Największą średnią zawartość manganu stwierdzono w liściach sałaty, natomiast najmniejszą w korzeniach marchwi. Zawartość żelaza w warzywach, których częścią jadalną są liście i owoce, była niższa w 2005 r. w porównaniu z zawartością w 1993 r., natomiast warzywa korzeniowe zawierały więcej Fe w 2005 r. Większą zawartość manganu w badanych gatunkach warzyw stwierdzono w 1993 r. w porównaniu z zawartością tego pierwiastka w 2005 r.
Teresa Bowszys, Jadwiga Wierzbowska, Justyna Bowszys ZAWARTOŚĆ I WYNOS CU I ZN Z PLONEM ROŚLIN UPRAWIANYCH NA GLEBIE UŻYŹNIANEJ KOMPOSTAMI Z KOMUNALNYCH OSADÓW ŚCIEKOWYCH Słowa kluczowe: miedź, cynk, rośliny uprawne, osady ściekowe, kompostowane komunalne osady ściekowe. Celem badań było określenie bezpośredniego i następczego wpływu obornika oraz kompostów z osadów ściekowych na zawartość oraz pobranie miedzi i cynku przez rośliny uprawiane w czteropolowym zmianowaniu. W latach 2004-2007 na glebie płowej typowej, wytworzonej z gliny lekkiej zwałowej, o wysokiej zawartości przyswajalnego P, średniej K, niskiej Mg i pH=5,04, przeprowadzono doświadczenie z czteropolowym płodozmianem: ziemniak, jęczmień jary, rzepak ozimy, pszenica ozima. Schemat doświadczenia założonego metodą losowanych bloków obejmował 8 obiektów (2x4): 1) obornik, 2) osad ściekowy kompostowany, 3) kompost (osad ściekowy+słoma), 4) osad ściekowy suszony i granulowany. Komposty i obornik zastosowano 1 raz w zmianowaniu (pod ziemniak) w dawce 10 t s.m. ha-1 lub 2 razy po 5 t s.m. ha-1 (pod ziemniak i rzepak ozimy). Na obiektach z nawozami organicznymi i obornikiem azot został zbilansowany do 150 kg ha-1 (pod ziemniak) i do 120 kg ha-1 (pod rzepak), w zależności od zawartości w nich N-ogółem. Pod jęczmień jary i pszenicę ozimą stosowano tylko nawożenie mineralne. Przed założeniem doświadczenia pobrano do analizy próbki gleby, obornika i kompostów, i oznaczono w nich zawartość Cu, Zn w 1 mol HCl dm-3 metodą ASA. Zawartość cynku i miedzi w roślinach uprawnych była w większym stopniu modyfikowana formą osadów ściekowych i kompostów produkowanych z ich udziałem, niż sposobem stosowania w zmianowaniu. Użyźnianie gleby osadem ściekowym suszonym i granulowanym lub tylko kompostowanym zwiększało zawartość i wynos miedzi z plonem ziemniaka i rzepaku ozimego, a wartości te były wyższe, gdy rośliny zbożowe uprawiano na obiektach nawożonych obornikiem. Największy wpływ na zawartość i wynos cynku z plonem roślin miało nawożenie gleby osadem ściekowym suszonym i granulowanym. Indeks zbioru miedzi i cynku w większym stopniu zależał od gatunku rośliny niż od rodzaju i sposobu użyźniania gleby. Komunalne osady ściekowe, zwłaszcza komposty z ich udziałem, mogą być stosowane jako substytut obornika w gospodarstwach bezinwentarzowych.
Teresa Bowszys, Jadwiga Wierzbowska, Justyna Bowszys, Arkadiusz Bieniek ZMIANY ZAWARTOŚCI PRZYSWAJANYCH FORM CYNKU I MIEDZI W GLEBIE UŻYŹNIANEJ KOMPOSTAMI Z BIOODPADÓW Słowa kluczowe: osad ściekowy, cynk, miedź, gleba. Celem badań było określenie bezpośredniego i następczego wpływu obornika i kompostów z osadów ściekowych, pochodzących z Polski północno-wschodniej, na zawartość w glebie form cynku i miedzi rozpuszczalnych w 1 mol HCl dm-3. W latach 2004-2007, w Zakładzie Produkcyjno-Doświadczalnym Bałcyny k. Ostródy, na glebie płowej typowej wytworzonej z gliny lekkiej zwałowej, o wysokiej zawartości P, średniej K i niskiej Mg, przeprowadzono doświadczenie z 4-polowym płodozmianem (ziemniak, jęczmień jary, rzepak ozimy, pszenica ozima). Schemat doświadczenia, założonego metodą losowanych bloków, obejmował 8 obiektów (2x4): 1) obornik, 2) kompost (osad ściekowy+słoma), 3) osad ściekowy suszony i granulowany, 4) osad ściekowy kompostowany. Komposty i obornik zastosowano jednorazowo (2004 r.) w dawce 10 t s.m. ha-1 lub 2 × 5 t s.m. ha-1 (pod ziemniak i rzepak ozimy). W 2004 r. na obiektach z nawozami organicznymi i obornikiem azot został zbilansowany do 150 kg ha-1, w zależności od zawartości w nich N-ogółem. W 2005 r. pod jęczmień jary zastosowano tylko nawożenie mineralne, a pod rzepak ozimy – drugą dawkę nawozów organicznych (w serii 2 × 5 t s.m. ha-1) i zbilansowano azot do 120 kg ha-1. W 2006 r. pod pszenicę ozimą stosowano tylko nawożenie mineralne. Przed założeniem doświadczenia pobrano próbki gleby, obornika i kompostów. W próbkach, po uśrednieniu, oznaczono zawartość Cu, Zn w 1 mol HCl dm-3. Gleba o pH=5,04 w 1 mol HCl dm-3 charakteryzowała się średnią zasobnością w przyswajalny cynk i niską w miedź. Po czterech latach badań wzrosła zawartość przyswajalnych form miedzi i cynku w glebie użyźnianej kompostami z osadów ściekowych, w porównaniu z glebą nawożoną obornikiem. W pierwszym i czwartym roku istotny wzrost zawartości tych pierwiastków stwierdzono na obiektach z osadem suszonym i granulowanym oraz kompostowanym. Osad kompostowany z dodatkiem słomy istotnie zwiększał zawartość Zn i Cu w drugim oraz trzecim roku badań. Użyźnianie gleby płowej osadami ściekowymi nie zmieniało jednak klasy zasobności w przyswajalne formy miedzi i cynku.
Maria Długaszek, Piotr Karbowiak, Mirosława Szopa ANALIZA PORÓWNAWCZA STĘŻEŃ PIERWIASTKÓW ŚLADOWYCH W PŁYNACH DIALIZACYJNYCH PRZED I ZA DIALIZATOREM Słowa kluczowe: płyny dializacyjne, pierwiastki śladowe, spektrometria absorpcji atomowej (GFAAS). Zaburzenia w gospodarce mineralnej to jedno z wielu powikłań obserwowanych u pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek. Płyny stosowane w dializoterapii mogą do organizmu dostarczać pierwiastki, ale mogą je także z niego usuwać. W składzie płynów dializacyjnych znajdują się chlorki Ca, Mg Na i K. Mogą one także zawierać inne metale będące ich zanieczyszczeniami. W pierwszym etapie pracy oznaczono stężenie Ca, Mg, Zn i Fe w 38 próbkach płynów dializacyjnych przed i za dializatorem. Stężenie tych pierwiastków nie zmieniło się w sposób istotny statystycznie, ale stężenie Zn było o ok. 7% wyższe w płynie po zabiegu, a w kilku z nich stwierdzono podwyższone stężenie Fe. Celem pracy było oznaczenie w tych samych dializatach stężeń pierwiastków śladowych istotnie wpływających na funkcje organizmu. Porównawcze oznaczenia stężenia miedzi (Cu), glinu (Al), ołowiu (Pb), kadmu (Cd) i chromu (Cr) wykonano metodą spektrometrii absorpcji atomowej z atomizacją w piecu grafitowym (GFAAS). Zastosowane procedury analityczne zapewniają dobrą czułość i precyzję metody. Średnie stężenie Cu w płynach przed i za dializatorem wynosiło 13,51 i 10,51 µg dm-3, Al – 8,27 i 7,88 µg dm-3, Pb – 24,03 i 22,81 µg dm-3, Cd – 1,09 i 1,07 µg dm-3, Cr – 5,91 i 6,28 µg dm-3. Z wyjątkiem Cr (p<0,05), stężenie pierwiastków w płynach przed i za dializatorem nie różniło w sposób statystycznie istotny. Dodatnie istotne korelacje między zawartością pierwiastków przed i za dializatorem wyznaczono dla Al (r = 0,3303) i Cd (r = 0,7496). W próbkach płynów dializacyjnych pacjentów dializowanych w czasie krótszym niż rok stwierdzono, z wyjątkiem Pb, ujemny bilans pierwiastków, a powyżej roku – dodatni. Stwierdzono ujemną istotną korelację między czasem trwania dializoterapii a stężeniem Al. Badane płyny dializacyjne, uwzględniając ocenę statystyczną, nie zwiększają ekspozycji pacjentów dializowanych na oznaczane metale ciężkie. Z analizy danych indywidualnych wynika jednak, że płyny te, ze względu na systematyczne stosowanie w ciągu wielu lat, mogą wywierać wpływ na status mineralny pacjenta, i dlatego też pod tym kątem powinny być kontrolowane.
Jolanta Domańska ROZPUSZCZALNE FORMY CYNKU W PROFILACH WYBRANYCH TYPÓW GLEB UŻYTKOWANYCH ROLNICZO Słowa kluczowe: cynk, zawartość ogólna, formy przyswajalne, rędzina, czarnoziem, gleba brunatna, gleba płowa, gleba rdzawa, gleba bielicowa, gleba torfowa. Badania przeprowadzono na glebach użytków rolnych Lubelszczyzny. Celem badań było określenie zawartości cynku przyswajalnego (po ekstrakcji próbek 1 mol HCl dm-3) w profilach wybranych typów gleb oraz jego zawartości ogólnej w próbkach z poziomu akumulacyjnego 0-20 cm (po ekstrakcji w wodzie królewskiej). Badaniami objęto 8 typów gleb, takich jak: rędzina właściwa, rędzina czarnoziemna, czarnoziem zdegradowany, gleba brunatna, gleba płowa, gleba rdzawa właściwa, gleba bielicowa właściwa oraz gleba torfowa. Stężenie cynku w przesączach glebowych oznaczono za pomocą spektrofotometru absorpcji atomowej (ASA). W glebach mineralnych najwyższą zawartość Zn ogółem stwierdzono w rędzinach (48,0-55,8 mg kg-1 s.m.), najniższą zaś w glebie rdzawej i bielicowej – ok. 13 mg Zn kg-1, średnio 24,5 mg kg-1. Średnia zawartość cynku przyswajalnego wynosiła 5,2 mg Zn kg-1. Zawartość tego składnika wahała się od 2,0 mg Zn kg-1 w poziomie Cca rędziny właściwej do 17,0 mg Zn kg-1 w poziomie akumulacyjnym gleby torfowej. W większości profili zawartość rozpuszczalnej formy Zn jest na ogół zdecydowanie wyższa w poziomie orno-próchnicznym i maleje wraz z głębokością. Takie rozmieszczenie cynku w profilach zostało spowodowane głównie akumulacją biologiczną w poziomie próchnicznym oraz naturalnymi procesami biogeochemicznymi.
Elżbieta Dusza, Zdzisław Zabłocki, Bożena Mieszczerykowska-Wójcikowska ZAWARTOŚĆ MAGNEZU I INNYCH SKŁADNIKÓW NAWOZOWYCH W USTABILIZOWANYCH I ODWODNIONYCH OSADACH ŚCIEKOWYCH Z MIEJSKIEJ OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW W RECZU Słowa kluczowe: magnez, składniki pokarmowe, osad ściekowy, ściek pogalwaniczny, wykorzystanie. Celem pracy było określenie zawartości magnezu i innych składników nawozowych (Ca, K, Na, P, N i S) w ustabilizowanych i odwodnionych osadach ściekowych zgromadzonych w latach 1994-2003 na kwaterach odwadniających Miejskiej Oczyszczalni Ścieków w Reczu, do której dopływa ok. 10% ścieków galwanicznych. Ponadto zdefiniowano wartość nawozową tych osadów oraz możliwości ich wykorzystania. Oceniając przydatność badanych osadów ściekowych do celów nawozowych, stwierdzono, że w przebadanych próbkach koncentracja Mg była niższa niż zawartość tego pierwiastka podawana w literaturze i wynosiła 0,2-0,5% średnio 0,3%. Zawartość tego pierwiastka w osadach ściekowych zależy od rodzaju oczyszczalni ścieków, sposobu oczyszczania, a także ilości ścieków przemysłowych, i może wynosić od 0,02 do 7,6% s.m. W osadach ściekowych wykorzystywanych w rolnictwie jako nawóz jest zazwyczaj wysoka (ok. 6% s.m.) zawartość magnezu. Badane osady charakteryzowały się bardzo dobrymi właściwościami fizycznymi były, bowiem sypkie, ziemiste i prawie zupełnie bezzapachowe, o uwilgotnieniu od 40 do 80%, miały odpowiedni odczyn i dużą zawartość Ca, P i S. Ich odczyn – od lekko kwaśnego do obojętnego (pH od 5,6 do 7,0) – był typowy dla osadów ściekowych powstających podczas biologicznego oczyszczania ścieków komunalnych. Średnia zawartość podstawowych składników pokarmowych w osadach (N – 2,7%, P – 4,7% K – 0,18%) pozwala na zaklasyfikowanie ich do grupy osadów ściekowych nadających się do stosowania w rolnictwie. Biorąc pod uwagę zawartość wszystkich makroskładników oraz ich cechy fizyczne, osady z miejskiej oczyszczalni ścieków w Reczu mogą być wykorzystywane na cele rolne i rekultywacyjne, pod warunkiem jednak, że każdą partię tych osadów należy przebadać pod kątem zawartości metali ciężkich ze względu na dopływ do oczyszczalni ścieków pogalwanicznych.
Ryszard Stanisław Górecki, Wiesław Danielski-Busch WPŁYW NAWOZÓW KRZEMOWYCH NA PLON OGÓRKA SZKLARNIOWEGO W UPRAWIE WAZONOWEJ Słowa kluczowe: krzemiany, nawożenie, ogórek, podłoże uprawowe, plon. Krzem jest zaliczany do pierwiastków dobroczynnych dla roślin, zwierząt i ludzi. Pomimo jego obfitości w przyrodzie pobierany jest jednak niejednokrotnie w zbyt małych ilościach, co zależy również od systematycznej przynależności poszczególnych gatunków. Ogórek należy do gatunków korzystnie reagujących na nawożenie krzemem i kumulujących jego większe ilości. Uważa się, że zwiększenie zawartości krzemu w roślinach przyczynia się również do wzrostu odporności roślin na niektóre choroby oraz stresy abiotyczne. Stwierdzono korzystne działanie krzemu w uprawie glebowej oraz na pożywkach płynnych. Celem badań było określenie wpływu kilku krzemianów na plonowanie ogórka Milenium F1 i zawartość pierwiastków w substratach torfowych i roślinach. W latach 2005-2007 przeprowadzono badania wazonowe w szklarni nieogrzewanej. Rośliny ogórka uprawiano w wazonach zawierających po 12 dm3 substratu torfowego uzupełnianego krzemianami sodu, potasu, wapnia lub amonu w ilości 2 lub 4 g w 1dm3 substratu. Stwierdzono korzystne oddziaływanie spowolnionych krzemianów wapnia i amonu na plonowanie roślin oraz wzrost zawartości krzemu w liściach i owocach ogórka. Działanie pozostałych krzemianów nie było jednoznaczne i zależało także od stężeń nawozów. Rozpuszczalne krzemiany sodu i potasu powodowały wzrost zawartości tych pierwiastków oraz odczynu substratu. Wykazano, że zwyżka plonów ogórka wiązała się raczej ze wzrostem liczby owoców, a nie z ich masą. Krzemiany wapnia i amonu mogą w uprawie ogórka na substratach organicznych stanowić cenne nawozy o spowolnionym (długotrwałym) działaniu. Nawet w znacznych ilościach (4 g w 1 dm3 substratu) nie powodują drastycznych zmian odczynu pH i zasolenia oraz są źródłem krzemu przyswajalnego przez rośliny.
Czesława Jasiewicz, Agnieszka Baran, Jacek Antonkiewicz OCENA SKŁADU CHEMICZNEGO I STANU SANITARNEGO PIASKU W WYBRANYCH PIASKOWNICACH NA TERENIE KRAKOWA Słowa kluczowe: metale ciężkie, stan sanitarny, piaskownice, dzieci, narażenie środo-wiskowe. Celem badań była ocena składu chemicznego i stanu sanitarnego piasku w wybranych piaskownicach na terenie Krakowa. Próbki piasku pobrano z 41 piaskownic znajdujących się na osiedlowych placach zabaw oraz w miejskich parkach. Oznaczono: odczyn, materię organiczną oraz zawartość form całkowitych i rozpuszczalnych w 1 mol HCl dm-3 wybranych pierwiastków. Analizowane piaskownice zawierały najwięcej cynku, a poziom metali malał w następującej kolejności > Pb > Cr > Ni > Cu > Cd (formy całkowite) oraz Zn > Pb > Cu > Ni > Cr > Cd (formy rozpuszczalne). Największe potencjalne pobranie metali ciężkich w wyniku przypadkowego spożycia piasku wykazano dla Zn, a następnie Pb > Cu > Ni > Cr > Cd. Grupą bardziej narażoną na szkodliwe działanie metali ciężkich są dzieci niż dorośli. W żadnym przypadku nie stwierdzono przekroczenia zawartości dopuszczalnych metali ciężkich dla terenów zurbanizowanych i zabudowanych (grupa B), biorąc pod uwagę rozporządzenie Ministra Środowiska dotyczące standardów jakości gleby i jakości ziemi oraz granicznych wartości dla gleb zawierających zanieczyszczenia pochodzenia antropogenicznego. Ogólnie stwierdzono zły stan mikrobiologiczny badanych piaskownic.
Mariusz Kulik WPŁYW RÓŻNYCH CZYNNIKÓW NA SKŁAD CHEMICZNY RUNI TRAWIASTO-MOTYLKOWATEJ Słowa kluczowe: ADF, białko ogólne, makroelementy, sposób użytkowania, gleba. Wartość biologiczną paszy oceniana się na podstawie zawartości poszczególnych składników pokarmowych, zwłaszcza makroelementów (N, P, K, Ca, Mg). Koncentracja tych składników w paszy zależy od wielu czynników, takich jak warunki glebowe, sposób użytkowania, faza rozwojowa roślin. Celem badań była ocena wpływu warunków glebowych, sposobu użytkowania i składu gatunkowego mieszanki na zawartość makroelementów, białka ogólnego i kwaśnego włókna detergentowego w runi trawiasto-motylkowatej. Badania przeprowadzono w latach 2002-2005 w Sosnowicy (rejon Kanału Wieprz-Krzna) na glebie mineralnej i organicznej. Ponadto uwzględniono pastwiskowe użytkowanie runi (naturalny wypas zwierząt) oraz symulowane, czyli częste, koszenie, proporcjonalne do ilości wypasów. W doświadczeniu wysiano 6 mieszanek trawiasto-motylkowatych z gatunkami testowanymi (Poa pratensis, Festulolium braunii, Festulolium loliaceum – 2 rody, Lolium perenne i Festuca pratensis). Tetraploidalne mieszańce Festulolium loliaceum [Festuca pratensis (4x) x Lolium perenne (4x)] wyhodowano w Instytucie Genetyki Roślin PAN w Poznaniu. Ruń wypasano bydłem rasy mięsnej Limousine 5-6 razy w ciągu sezonu pastwiskowego, natomiast ruń w użytkowaniu symulowanym koszono w tym samym czasie. W badaniach określono skład chemiczny paszy: białko ogólne, ADF (kwaśne włókno detergentowe), P, K, Ca i Mg. Ruń na glebie organicznej zawierała istotnie więcej białka ogólnego, fosforu, wapnia i magnezu oraz istotnie mniej potasu, w porównaniu z runią na glebie mineralnej. W warunkach użytkowania pastwiskowego zanotowano istotnie wyższą zawartość potasu, natomiast w użytkowaniu symulowanym – istotnie wyższą zawartość magnezu. Ruń odznaczała się doskonałą jakością (zawartość ADF) oraz optymalną zawartością podstawowych makroskładników. Nie zaobserwowano wpływu gatunku testowanego w mieszance na jakość paszy, w związku z tym, na tle innych gatunków, mieszańce Festulolium loliaceum potwierdzają swoją przydatność do mieszanek pastwiskowych w siedlisku pobagiennym.
Halina Lipińska, Wojciech Lipiński POCZĄTKOWY WZROST I ROZWÓJ PHLEUM PRATENSE W WARUNKACH ODDZIAŁYWANIA WYCIĄGÓW WODNYCH Z LIŚCI WYBRANYCH GATUNKÓW TRAW ORAZ TYCH SAMYCH WYCIĄGÓW WZBOGACONYCH MgSO4×7H2O Słowa kluczowe: allelopatia, trawy, siarczan magnezu, Phleum pratense. W wielogatunkowych zbiorowiskach roślinnych użytków zielonych wzrost i rozwój roślin jest modyfikowany zarówno przez wiele czynników siedliskowych, jak i procesy fizyczne i chemiczne wynikłe z sąsiedztwa innych gatunków. Wzajemne oddziaływania roślin za pośrednictwem substancji chemicznych są utożsamiane z allelopatią. Polega ona na wydzielaniu przez rośliny (lub mikroorganizmy) aktywnych biologicznie substancji chemicznych, które hamują lub stymulują procesy życiowe roślin sąsiadujących. Substancje allelopatyczne mogą ujemnie wpływać na wschody, początkowy rozwój i instalację siewek (Emeterio i in. 2003). Ważne jest, zatem ograniczenie allelopatycznych wpływów starej darni na wsiewane rośliny, a także wzajemnych oddziaływań roślin wsiewanych. Uważa się, że m.in. składniki nawozowe mogą częściowo niwelować efekty zahamowania na skutek oddziaływań allelopatycznych. W badaniach podjęto próbę wykazania różnic w zahamowaniu wzrostu siewek Ph. pratense w warunkach oddziaływania wyciągów wodnych z liści badanych gatunków traw oraz tych samych wyciągów wzbogaconych o wybrane składniki pożywki. Biotesty wykonano na płytkach Petriego w warunkach laboratoryjnych. Za kryterium obecności oraz aktywności substancji allelopatycznych występujących w wyciągach z liści przyjęto stopień hamowania kiełkowania nasion, wysokości siewek i długości korzeni w stosunku do obiektów kontrolnych (woda destylowana). Efekty niwelowania ujemnych skutków allelopatii przez składniki pożywki oceniano na tle odpowiedniej kontroli w porównaniu z obiektami, gdzie bibułę zwilżano tylko wyciągami z liści. W badaniach potwierdzono ochronne oddziaływanie MgSO4×7H2O przed allelozwiązkami testowanych gatunków traw oddziałujących na początkowy wzrost i rozwój Phleum pratense. Wykazano możliwość eliminowania ujemnych skutków oddziaływania allelopatycznego roślin poprzez zastosowanie odpowiedniego nawożenia.
Zenia Michałojć, Halina Buczkowska ZAWARTOŚĆ MAKROELEMENTÓW W OWOCACH OBERŻYNY W ZALEŻNOŚCI OD ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA POTASEM Słowa kluczowe: owoce oberżyny, nawozy potasowe, dawki potasu, makroelementy. Owoce oberżyny należą do warzyw zasobnych w potas. Jego zawartość w zależności od odmiany wynosi od 200 do 600 mg K 100 g-1 świeżej masy. Są również źródłem fosforu, magnezu, wapnia i żelaza. Ze względu na brak informacji o zaleceniach nawozowych do uprawy oberżyny pod folią, podjęto badania nad określeniem potrzeb nawożenia tego warzywa. Celem pracy było określenie wpływu rodzaju nawozu potasowego oraz dawki na zawartość azotu, fosforu, potasu, wapnia i magnezu w owocach oberżyny. Badania oberżyny odmiany Epic F1 wykonano w latach 2004-2005 w nieogrzewanym tunelu foliowym w latach 2004-2005. Oberżynę uprawiano w cylindrach z folii sztywnej o pojemności 10 dm3, w torfie ogrodniczym. Doświadczenie przeprowadzono w układzie kompletnej randomizacji. Badano wpływ 2 czynników: I – nawozów potasowych (KCl, K2SO4, KNO3), II – dawek potasu (8, 16, 24 g K roślina-1). Próby owoców do badań laboratoryjnych pobrano w 2 dekadzie sierpnia, w połowie okresu owocowania. Owoce zbierano w fazie dojrzałości użytkowej i oznaczono w nich N-og., P, K, Ca, Mg. Wyniki opracowano metodą analizy wariancji. Wykazano istotnie większą zawartość azotu ogółem i potasu w owocach roślin nawożonych saletrą potasową w porównaniu z roślinami nawożonymi dwoma pozostałymi nawozami. Wzrastające dawki potasu – niezależnie od zastosowanych nawozów potasowych – istotnie zwiększały zawartość tego składnika w owocach oberżyny oraz rozszerzały stosunek K: Ca. Zróżnicowane nawożenie potasem nie miało istotnego wpływu na zawartość fosforu i magnezu w owocach oberżyny. Nie wykazano znaczących zmian w zawartości wapnia w owocach po zastosowaniu siarczanu i azotanu potasu, w przypadku zaś większych dawek chlorku potasu zawartość tego składnika była istotnie mniejsza.
Krystian Obolewski, Katarzyna Glińska-Lewczuk, Szymon Kobus PRÓBA OCENY WPŁYWU JAKOŚCI WÓD NA STRUKTURĘ JAKOŚCIOWO-ILOŚCIOWĄ EPIFAUNY ZASIEDLAJĄCEJ STRATIOTES ALOIDES L. NA PRZYKŁADZIE STARORZECZA ŁYNY Słowa kluczowe: epifauna, chemizm wody, starorzecze, rzeka Łyna. W pracy przedstawiono wyniki badań nad próbą określenia zależności struktury jakościowo-ilościowej makrofauny fitofilnej zasiedlającej Stratiotes aloides L. od jakości wód w lentycznym starorzeczu rzeki Łyny. Badania prowadzono w okresie wegetacyjnym (IV-VI) 2006 r. przy wysokich i średnich stanach wód. W czasie badań zidentyfikowano łącznie 18 taksonów bezkręgowców zasiedlających ten gatunek roślinny, przy czym ilości te podlegały zmienności czasowej: w kwietniu i maju zanotowano 11 taksonów, a w czerwcu 13. Spośród badanych parametrów hydrochemicznych wód starorzecza zagęszczenie makrofauny epifitycznej było niższe w przypadku wysokich wartości przewodnictwa właściwego i makroskładników, azotu amonowego i ChZT, natomiast wzrastało w przypadku wysokich stężeń siarczanów. Wysokie stężenia azotu amonowego i składników nieorganicznych towarzyszyły spadkowi biomasy zwierząt epifitycznych zamieszkujących osokę. Ponadto stwierdzono negatywny wpływ podwyższonych stężeń jonów potasu na biomasę zwierząt naroślinnych (z wyjątkiem Erpobdella sp.).
Leszek Rachoń, Grzegorz Szumiło PORÓWNANIE SKŁADU CHEMICZNEGO ZIARNA WYBRANYCH GATUNKÓW PSZENICY Słowa kluczowe: pszenica twarda, orkisz, jakość ziarna, skład chemiczny, makroelementy, mikroelementy. Badano skład chemiczny ziarna pszenicy zwyczajnej – Triticum aestivum ssp. vulgare Vill. Host., pszenicy twardej – Triticum durum Desf. i orkiszu pszennego – Triticum aestivum ssp. spelta (L.) Thell. Określono zawartość białka ogólnego, glutenu mokrego, włókna, tłuszczu, popiołu, węglowodanów, liczby opadania, makroelementów (fosforu, potasu, wapnia, magnezu) i mikroelementów (miedzi, żelaza, manganu, cynku). Obliczono także odchylenie standardowe, współczynniki zmienności oraz współczynniki korelacji. U badanych linii pszenicy twardej i orkiszu pszennego wykazano znacznie wyższą zawartość białka ogólnego, glutenu mokrego oraz wyższą liczbę opadania niż u odmiany pszenicy zwyczajnej, przy czym najwyższą zawartość białka i liczbę opadania stwierdzono w ziarnie pszenicy twardej. Pszenica zwyczajna wyróżniała się niską zawartością popiołu i największym udziałem węglowodanów. Wyższy udział makro- i mikroelementów w ziarnie orkiszu pszennego i pszenicy twardej, w porównaniu z pszenicą zwyczajną, potwierdza dużą przydatność tych gatunków w produkcji żywności. Spośród badanych cech jakościowych zawartość węglowodanów okazała się cechą najmniej zmienną (cv = 2,2%). Największą z kolei zmiennością (cv = 31,1%) charakteryzowała się zawartość tłuszczu. Wykazano istotne korelacje dla następujących par cech: białko–gluten, białko–węglowodany, tłuszcz–popiół, tłuszcz–liczba opadania, węglowodany–gluten i popiół–liczba opadania.
Magdalena Senze, Monika Kowalska-Góralska, Przemysław Pokorny METALE W ROŚLINACH WODNYCH ZE ZBIORNIKA ZAPOROWEGO NA TERENIE NIZINNYM Słowa kluczowe: rośliny wodne, zbiorniki zaporowe, rzeki, woda, metale. Badania prowadzono na terenie Zbiornika Zaporowego Słup, który jest rezerwuarem wody pitnej oraz stanowi rezerwę przeciwpowodziową. Materiałem badawczym były rośliny wodne oraz woda pobierane w strefie litoralu zbiornika, w których określono zawartość miedzi, niklu, kadmu, ołowiu i cynku. Ceratophyllum demersum L. najsilniej spośród badanych roślin kumulował nikiel, kadm i cynk, Potamogeton crispus L. – miedź, a Phragmites communis Trin – ołów. Obecność roślin w rejonie tzw. cofki zbiornika zaporowego z pewnością wpływa na poprawę jakości wody nie tylko wskutek kumulacji metali, ale także działania filtracyjnego w stosunku do zawiesin wnoszonych z wodą dopływu.
Maja Słupczyńska, Stefania Kinal, Monika Hadryś, Barbara Król WYKORZYSTANIE ZWIĄZKÓW SELENU W ŻYWIENIU JAGNIĄT Słowa kluczowe: biodostępność, selen, kumulacja w tkankach, peroksydaza glutationowa. Stopień wykorzystania składników mineralnych z paszy zależy od wielu czynników związanych zarówno ze zwierzęciem, jak i z formą chemiczną stosowanych związków. W badaniach wskazano, że związki nieorganiczne są najczęściej gorzej wykorzystywane niż ich organiczne odpowiedniki. Dlatego podjęto próbę oceny przyswajalności przez jagnięta różnych związków selenu, uwzględniając także poziom dodatku tego pierwiastka w mieszankach. W badaniach na 48 rosnących jagniętach czynnikiem różnicującym poszczególne grupy były różne poziomy i formy połączeń chemicznych selenu w mieszankach treściwych. W grupie I (kontrolnej) jagnięta otrzymywały mieszankę bez dodatku selenu. W grupach (II) doświadczalnych mieszanki uzupełniano seleninem sodu w ilości 0.2 mg Se kg-1 s.m. paszy, a w grupach III i IV – drożdżami wzbogaconymi w selen (drożdże-Se), odpowiednio w ilości: 0.1 i 0.2 mg Se kg-1 s.m. paszy. Na końcu doświadczenia, po osiągnięciu przez zwierzęta masy ciała ok. 35 kg, pobrano od nich krew. Następnie w pełnej heparynizowanej krwi oznaczono aktywność peroksydazy glutationowej (GSH-Px). Z każdej grupy wybrano losowo po 8 jagniąt, zwierzęta ubito i pobrano tkanki miękkie (wątroba, nerki, mózg, mięsień przywodziciel uda). W zliofilizowanym materiale biologicznym oznaczono zawartość selenu. Podane jagniętom w mieszankach treściwych zarówno nieorganiczne (selenin sodu), jak i organiczne (drożdże-Se) formy połączeń selenu zwiększyły zawartość tego pierwiastka w tkankach miękkich jagniąt. Najwięcej selenu znajdowało się w wątrobie i nerkach, odpowiednio 4.65 i 4.90 oraz 2.10 i 2.30 mg kg-1 świeżej tkanki jagniąt otrzymujących w paszy selenin sodu i drożdże–Se w ilości 0.2 mg Se kg-1 s.m. paszy (gr. II i IV). Stosowane w paszy jagniąt związki selenu wyraźnie (PŁ0.01) zwiększyły aktywności GSH-Px we krwi owiec, zwłaszcza u zwierząt, które w mieszance otrzymywały drożdże wzbogacone w selen. U owiec otrzymujących w paszy drożdże-Se w ilości 0.2 mg Se kg-1 s.m. paszy (grupa IV) wykazano wyższą o 129.71 U gHb-1 aktywność peroksydazy glutationowej, a u zwierząt, którym w paszy podawano drożdże-Se w ilości 0.1 mg Se kg-1 s.m. paszy lub selenin sodu, aktywność tego enzymu we krwi była wyższa odpowiednio o 86.33 i 86.35 U gHb-1 w porównaniu z grupą kontrolną. Zastosowanie w dawkach dla jagniąt dodatku Se, zarówno w formie seleninu, jak i wzbogacanych drożdży, spowodowało wzrost jego zawartości w tkankach miękkich oraz wzrost aktywności peroksydazy glutationowej w porównaniu ze zwierzętami z grupy kontrolnej. Większy wpływ na dostępność Se miał jego poziom w dawce niż stosowana forma.
Ewa Stanisławska-Glubiak, Jolanta Korzeniowska, Urszula Sienkiewicz-Cholewa ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH MIKROELEMENTÓW W GLEBIE LEKKIEJ W WARUNKACH WIELOLETNIEGO STOSOWANIA SIEWU BEZPOŚREDNIEGO Słowa kluczowe: metody uprawy roli, metoda zerowa, mikroelementy, Cu, Zn, Mn. Gleba pozostająca przez wiele lat w systemie uprawy zerowej (siew bezpośredni w niezaoraną glebę) charakteryzuje się, w stosunku do uprawianej tradycyjnie, zmienionymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi, zwłaszcza warunkami powietrzno-wodnymi oraz zawartością węgla organicznego i makroelementów. Celem trzyletnich badań polowych było porównanie zawartości niektórych mikroelementów w glebie lekkiej uprawianej metodą tradycyjną oraz utrzymywanej w systemie siewu bezpośredniego. Różnice w zawartości mikroelementów w glebie w różnych systemach uprawy mogą wpływać na kształtowanie wielkości i jakości plonów. Wykorzystano ogółem 7 pól o 4-5-letnim lub 11-letnim okresie zróżnicowanej uprawy roli. Na początku czerwca pobierano próbki z trzech losowo wybranych punktów na każdym polu. Pobierano je z dwóch warstw, 0-10 i 10-20 cm, próbnikiem glebowym (firmy Eijkelkamp) o średnicy 2,5 cm. Oznaczano w nich zawartość Cu, Mn i Zn (ekstrakcja 1 mol HCl dm-3) metodą ASA. Wyniki opracowano statystycznie. Stwierdzono istotne różnice wyłącznie w zawartości Cu. Nie można jednak wskazać jednoznacznie, która z metod uprawowych determinowała większą jej zawartość w glebie. Różnice te były uzależnione od roku uprawy oraz głębokości warstwy gleby. Nie wykazano również wpływu uprawy zerowej na zmiany w zawartości Mn i Zn w porównaniu z uprawą tradycyjną. Ogólny poziom zawartości wszystkich badanych mikroelementów, a także różnice wynikające z metody uprawy roli były podobne w obu warstwach glebowych.
Anna Stolarska, Jacek Wróbel, Krystyna Przybulewska, Joanna Błaszczyk, Michalina Okurowska WPŁYW NIEDOBORU POTASU NA REAKCJĘ FIZJOLOGICZNĄ SIEWEK NOWYCH LINII ŻYTA Słowa kluczowe: linie żyta, barwniki asymilacyjne, prolina, świeża masa, sucha masa. Celem doświadczenia było zbadanie reakcji fizjologicznej i biochemicznej 4 nowych linii żyta: S120, S76, OT1-3, 541, wyhodowanych w Katedrze Genetyki i Hodowli Roślin Akademii Rolniczej w Szczecinie. Nasiona wysiano do gleby i umieszczono w fitotronie z kontrolowaną atmosferą i fotoperiodem. Wilgotność względna wynosiła 80%, temperatura 20ºC, a natężenie promieniowania fotosyntetycznie czynnego Phar – 700 µmol m-2 s-1. Kiełkowanie nasion nastąpiło po ok. 5 dniach. Nasiona charakteryzowały się różną zdolnością kiełkowania: S120 – 80%, S76 – 100% OT1 – 82%, 541 – 50%. W hydroponikach umieszczono siewki żyta w fazie 2-3 liści i założono doświadczenie dwuczynnikowe. Pierwszym czynnikiem był niedobór potasu, drugim – linie żyta. Obiektami kontrolnymi były siewki umieszczone w pożywce pełnej Hoaglanda oraz głodzone potasem (pożywka z 50% niedoborem tego pierwiastka). Po 7 dniach oznaczono świeżą masę (wagowo), zawartość proliny metodą Batesa (1973), zawartość barwników asymilacyjnych metodą Arnona i in. (1956). Wyniki opracowano statystycznie wykonując dwuczynnikową analizę wariancji, a istotność czynników testowano testem Tukeya na poziomie a = 0,05. Wykazano, że niedobór potasu w pożywce spowodował wzrost zawartości barwników asymilacyjnych w świeżej masie liści żyta linii S120. Stwierdzono zależność między zawartością proliny a zawartością barwników asymilacyjnych. Największą ilość proliny (27,2 µg g-1 ś.m.) stwierdzono w siewkach linii 541, jednak jej zawartość malała wraz z plonem świeżej masy. Zawartość chlorofilu całkowitego była wprost proporcjonalna do zawartości proliny (S120, S76, OT1-3), natomiast pozostałych barwników tylko w przypadku linii S 120 i S76.
Paweł Wójcik, Wioletta Popińska REAKCJA GRUSZY ODMIANY LUKASÓWKA NA DOKARMIANIE DOLISTNE CYNKIEM Słowa kluczowe: gruszka, cynk, dokarmianie dolistne. Celem badań była ocena skuteczności dokarmiania dolistnego cynkiem (Zn) w uprawie gruszy. Doświadczenie przeprowadzono w latach 2005-2007 w prywatnym sadzie w centralnej Polsce. Obiektem doświadczalnym były 6-8-letnie grusze odmiany Lukasówka/pigwa S1, rosnące na glebie o składzie mechanicznym piasku gliniastego lekkiego, umiarkowanej zawartości materii organicznej, lekko kwaśnym odczynie oraz o średniej zawartości Zn. Grusze opryskiwano Zn w formie EDTA w trzech okresach: (1) przed kwitnieniem: w fazie pękania pąków oraz zielonego i białego pąka, w dawce 80 g Zn ha-1 w każdym zabiegu; (2) po kwitnieniu: w fazie opadania płatków kwiatowych oraz 14 i 21 dni później, w dawce 50 g Zn ha-1 w każdym zabiegu lub (3) po zbiorze owoców, 3-4 tygodnie przed naturalnym opadaniem liści, w dawce 200 g Zn ha-1. Drzewa nieopryskiwane Zn stanowiły kontrolę. Wykazano, że opryskiwanie Zn przed kwitnieniem zwiększyło zawartość tego mikroskładnika w kwiatach, a opryskiwanie po kwitnieniu – w liściach i owocach. Dokarmianie dolistne Zn nie miało jednak wpływu na wigor drzew, zawiązywanie kwiatów i owoców, plonowanie, średnią masę owocu, ordzawienie owoców oraz zawartość kwasów i ekstraktu w miąższu owoców. Wnioskuje się, że dokarmianie dolistne Zn grusz o optymalnej zawartości tego mikroskładnika w liściach (wg obowiązujących liczb granicznych) nie polepsza wzrostu i plonowania roślin oraz jakości owoców.
Krystyna Zarzecka, Marek Gugała, Bogumiła Zadrożniak ODDZIAŁYWANIE INSEKTYCYDÓW NA ZAWARTOŚĆ MAGNEZU I WAPNIA W BULWACH ZIEMNIAKA Słowa kluczowe: ziemniak, stonka ziemniaczana, insektycydy, magnez, wapń. Badania oparto na doświadczeniu polowym założonym na glebie kompleksu żytniego bardzo dobrego metodą losowanych podbloków w trzech powtórzeniach. Czynnikami eksperymentu były: 3 odmiany ziemniaka jadalnego: Wiking, Mors, Żagiel i 6 sposobów zwalczania stonki ziemniaczanej z udziałem insektycydów – Actara 25 WG w dawce 80 g ha-1, Regent 200 SC w dawce 0,1 dm3 ha-1, Calypso 480 SC w dawkach 0,05; 0,075 i 0,1 dm3 ha-1 oraz obiekt kontrolny bez ochrony chemicznej. Zawartość magnezu i wapnia w bulwach ziemniaka oznaczono metodą ASA. Zawartość pierwiastków zależała istotnie od uprawianych odmian, sposobów zwalczania stonki ziemniaczanej i warunków pogodowych w okresie wegetacji. Aplikowane insektycydy wpłynęły na wzrost zawartości magnezu i wapnia, w porównaniu z bulwami pochodzącymi z obiektu kontrolnego, na którym nie stosowano ochrony chemicznej. W bulwach odmiany Żagiel stwierdzono największą zawartość magnezu, a w bulwach odmiany Wiking największą zawartość wapnia.
|
||
TOM 13 - NUMER 4 -GRUDZIEŃ 2008
|
||
Jean B. Diatta WZAJEMNA KONTROLA ROZPUSZCZALNOŚCI Cu, Fe I Mn W WARUNKACH ZRÓŻNICOWANEGO UWILGOTNIENIA GLEBY Słowa kluczowe: miedź, żelazo, mangan, rozpuszczalność, aktywność metali, uwilgotnienie gleby. W pracy przedstawiono wpływ trzech różnych stanów uwilgotnienia gleby, tzn. 150, 200 i 300% PPW (polowej pojemności wodnej), na dynamikę rozpuszczalności oraz aktywność miedzi (Cu), żelaza (Fe) i manganu (Mn) w glebach o zróżnicowanym stopniu zanieczyszczenia miedzią. Próbki gleb o masie 200 g umieszczono w polietylenowych pojemnikach (500 cm3), do których dodano odpowiednią ilość wody podwójnie destylowanej w celu zapewnienia właściwej wilgotności, tj. 150, 200 i 300% PPW. Zawartość pojemników inkubowano w warunkach laboratoryjnych w temp. 19-20ºC przez okres 30 dni. W wyznaczonych odstępach czasu pobrano roztwory znad gleby (10 cm3), przesączono i oznaczono w nich pH (potencjometrycznie) oraz Cu, Fe i Mn (spektrofotometrycznie). Wykazano, że aktywność jonów Cu2+ malała stopniowo wraz ze wzrostem pH roztworów, niezależnie od stanu uwilgotnienia, z tym, że ten proces zaznaczył się bardziej w przypadku 150 i 200% PPW w porównaniu z 300% PPW. Aktywność, Fe wahała się w wąskim przedziale, tzn. –5.0 i –6.0 molcdm-3, i zależała od zmian pH między 4,0 a 7,5. Ponadto, należy zaznaczyć, że wzrost uwilgotnienia na jego rozpuszczalność był słabo zaznaczony. Dalsze badania powinny być przeprowadzone w celu wyjaśnienia takiego zachowania żelaza. Aktywność manganu w roztworze wahała się między – 4,0 a –7,0 molcdm-3 i była mniej wrażliwa na zmiany pH. Należy podkreślić, że wpływ wysokiego pH na wzrost aktywności Mn był ograniczony, co oznacza tym samym zależność aktywności jonów Mn2+ od uwilgotnienia gleby. Należy ostrożnie postępować z glebami zanieczyszczonymi lub skażonymi pierwiastkami śladowymi w celu uniknięcia ich zatapiania, gdyż nadmiar stojącej wody (warunki beztlenowe) prowadzi do wzrostu rozpuszczalności i jednocześnie aktywności tych metali w roztworze. Ten proces jest zdecydowanie silniejszy w warunkach występowania znacznych ilości Fe i materii organicznej.
Renata Dobromilska, Małgorzata Mikiciuk, Kamila Gubarewicz OCENA PLONOWANIA I SKŁADU MINERALNEGO OWOCÓW POMIDORA DROBNOOWOCOWEGO PO ZASTOSOWANIU PREPARATU BIO-ALGEEN S-90 Słowa kluczowe: warzywa, algi morskie, zawartość biopierwiastków, wskaźnik wykorzy-stania wody. Celem badań prowadzonych w wysokim tunelu foliowym, w latach 2004-2006, było określenie wpływu stosowania preparatu z alg morskich Bio-algeen S-90 na plon, skład mineralny owoców, zawartość barwników asymilacyjnych, intensywność asymilacji i transpiracji oraz wskaźnik efektywności wykorzystania wody w procesie fotosyntezy roślin pomidora drobnoowocowego odmiany Conchita F1. Wykazano istotne różnice w plonie ogółem i handlowym pod wpływem traktowania roślin preparatem Bio-algeen S-90. Największy plon ogółem i handlowy owoców uzyskano w przypadku 3-krotnego oprysku preparatem. Preparat Bio-algeen wpłynął również na zwiększenie zawartości składników mineralnych w owocach pomidora drobnoowocowego. Opryskiwanie 3- i 4-krotne roślin zwiększyło poziom azotu ogólnego, fosforu, potasu, wapnia, cynku, żelaza oraz azotanów. Traktowanie roślin preparatem zwiększyło zawartość barwników asymilacyjnych u pomidora. Zwiększanie liczby oprysków preparatem Bio-algeen wpłynęło na wyższą zawartość chlorofilu a, b i całkowitego oraz karotenoidów w liściach. Intensywność asymilacji i transpiracji roślin oraz wskaźnik efektywności wykorzystania wody zależał od liczby oprysków preparatem Bio-algeen. U roślin, które opryskiwano 2- i 3-krotnie, stwierdzono większą intensywność transpiracji i asymilacji, ale mniejszy wskaźnik efektywności wykorzystania wody.
Krzysztof Gondek, Michał Kopeć ZAWARTOŚĆ POTASU W KUKURYDZY I GLEBACH NAWOŻONYCH MATERIAŁAMI ORGANICZNYMI Słowa kluczowe: potas, osady ściekowe, kukurydza. Biorąc pod uwagę niezbędność potasu w żywieniu roślin, deficytowa zawartość tego składnika w osadach ściekowych wykorzystywanych do nawożenia roślin wymaga jego uzupełnienia w formie mineralnej. Celem badań była ocena wpływu nawożenia materiałami organicznymi na plon części nadziemnych i korzeni kukurydzy, zawartości w nim potasu oraz zawartości form przyswajalnych tego składnika w glebach o różnym składzie granulometrycznym. Ocenę wpływu nawożenia na zawartość potasu w kukurydzy przeprowadzono w 3-letnim dwuczynnikowym doświadczeniu wazonowym (czynniki: gleba, nawożenie). Do badań użyto materiału glebowego o składzie granulometrycznym piasku słabo gliniastego (psg), gliny piaszczystej pylastej (gpp) i gliny średniej pylastej (gśp). Osady ściekowe pochodziły z dwóch różnych komunalnych oczyszczalni mechaniczno-biologicznych. Mieszaniny osadów ściekowych z torfem sporządzono w stosunku wagowym 1:1, w przeliczeniu na suchą masę materiałów. W celu oznaczenia potasu materiał roślinny mineralizowano w piecu muflowym (temp. 450ºC, 5 h), pozostałość roztworzono w rozcieńczonym kwasie azotowym. W materiale glebowym wysuszonym i przesianym przez sito o średnicy oczek 1 mm potas przyswajalny oznaczono metodą Egnera-Riehma. W uzyskanych roztworach materiału roślinnego oraz ekstraktach glebowych potas oznaczono metodą fotometrii płomieniowej. Nawożenie osadami ściekowymi i mieszaninami osadów z torfem działało korzystniej na plony kukurydzy niż nawożenie solami mineralnymi. W porównaniu z zastosowanymi doglebowo materiałami organicznymi, nawożenie solami mineralnymi istotnie zwiększyło zawartość potasu w biomasie kukurydzy. Zrównoważenie solami mineralnymi ilości potasu wprowadzanego z materiałami organicznymi i jego zbilansowanie nie zwiększyło zasobności gleby w potas przyswajalny, w porównaniu z zasobnością wyjściową, chociaż zaobserwowano różne zmiany w glebach po zastosowanym nawożeniu.
Barbara Hawrylak-Nowak WPŁYW SELENU NA ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH MAKROELEMENTÓW W ROŚLINACH KUKURYDZY Słowa kluczowe: selen, kukurydza, skład chemiczny. Selen jest pierwiastkiem niezbędnym dla ludzi, zwierząt oraz niektórych mikroorganizmów, jednak jego rola w roślinach wyższych nie jest w pełni poznana. Ponieważ wzbogacenie podłoża w selen może wpływać na równowagę mineralną roślin, przeprowadzono badania dotyczące wpływu selenu w formie seleninu (Na2SeO3 5H2O) na zawartość wybranych makroelementów w siewkach kukurydzy (Zea mays L. var. saccharata Kcke. cv. Złota Karłowa). Rośliny rosły przez 14 dni w pożywce Hoaglanda I (pH 6,2) wzbogaconej w selen, który stosowano w następujących stężeniach: 0 (kontrola), 5, 25, 50 i 100 µmol dm-3. Po tym czasie w suchej masie organów nadziemnych analizowano zawartość fosforu (P), magnezu (Mg), potasu (K) i wapnia (Ca). Stwierdzono, że wraz ze wzrostem stężenia selenu w pożywce, w organach nadziemnych roślin wzrastała zawartość fosforu i wapnia, malała zaś zawartość potasu. Nie wykazano istotnych różnic w zawartości magnezu. Wprowadzenie do podłoża selenu wpływało również na wzrost roślin. Stwierdzono, że selen w niskim stężeniu (5 µmol dm-3) stymulował wzrost siewek oraz elongację systemu korzeniowego, ale w jego wyższych stężeniach tego pierwiastka (50 i 100 µmol dm-3) akumulacja biomasy oraz indeks tolerancji korzenia drastycznie malały. Z przeprowadzonych badań wynika, że zaburzenia wzrostu oraz redukcja biomasy roślin w obecności wysokich stężeń selenu w podłożu może być związana z zakłóceniem równowagi mineralnej roślin, a zwłaszcza z gromadzeniem w tkankach pędów znacznej ilości wapnia i fosforu.
Krzysztof Jankowski, Wojciech Budzyński, Andrzej Szymanowski SIARKA A JAKOŚĆ NASION RZEPAKU OZIMEGO Słowa kluczowe: rzepak ozimy, nawożenie siarką, tłuszcz surowy, białko ogółem, glukozynolany. W pracy przedstawiono 3-letnie (2000-2003) wyniki badań nad wpływem terminu aplikacji siarki (jesień + wiosna lub tylko wiosna) i poziomu dawki (0, 30, 60, 90 kg ha-1) na wartość użytkową nasion rzepaku ozimego.Siarka aplikowana przedsiewnie i wiosną oraz wyłącznie wiosną nie różnicowała istotnie zawartości tłuszczu surowego, powodując jednak wyraźną tendencję do wzrostu zawartości białka ogółem w nasionach. Przyrost ten był jednokierunkowy do dawki 60 kg S ha-1. Zastosowanie siarki (niezależnie od terminu zabiegu) aż do dawki 90 kg na 1 ha powodowało w nasionach odmiany Lisek przyrost zawartości głównych glukozynolanów alkenowych – glukonapiny i progoitryny, a w mniejszym stopniu indolowych, tj. 4-hydroksyglukobrassicyny. Warto podkreślić, iż podział dawki siarki na cześć jesienną i wiosenną w większym stopniu wpływał na zwiększenie zawartości progoitryny, glukonapiny oraz 4-hydroksygluko-brassicyny niż jednokrotna wiosenna aplikacja tego składnika.
Stefania Jezierska-Tys, Magdalena Frąc WPŁYW NAWOŻENIA OSADEM ŚCIEKÓW MLECZARSKICH HIGIENIZOWANYM POPIOŁEM WĘGLA BRUNATNEGO NA AKTYWNOŚĆ MIKROBIOLOGICZNĄ I ZAWARTOŚĆ METALI CIĘŻKICH W GLEBIE PŁOWEJ Słowa kluczowe: osad ścieków mleczarskich, aktywność mikrobiologiczna, mikroorganizmy, gleba. Celem badań było określenie wpływu osadu ścieków mleczarskich higienizowanego popiołem węgla brunatnego na właściwości mikrobiologiczne i zawartość metali ciężkich w glebie. Badania przeprowadzono w warunkach laboratoryjnych, w doświadczeniu wazonowym. Doświadczenie założono na glebie płowej, wytworzonej z piasku gliniastego mocnego, o odczynie kwaśnym. W wazonach umieszczono po 4 kg gleby. Badania prowadzono w trzech powtórzeniach. W badaniach zastosowano dwie dawki osadu ścieków mleczarskich: 1 i 2,5% osadu kg-1 gleby. Glebę w wazonach nawodniono do poziomu 60% całkowitej pojemności wodnej i inkubowano przez 4 miesiące. Analizy obejmowały oznaczenie: ogólnej liczebności bakterii i grzybów, liczebności bakterii celulolitycznych oraz aktywności respiracyjnej i dehydrogenaz, a także poziomu metali ciężkich. Stwierdzono, że osad ścieków mleczarskich istotnie wpływał na właściwości gleby. Korzystnie oddziaływał na mikrobiologiczne właściwości gleby. Zastosowane dawki (1; 2,5% kg-1) osadu higienizowanego popiołem węglowym stymulowały rozwój bakterii i grzybów w glebie. Osad ścieków mleczarskich spowodował zahamowanie aktywności dehydrogenaz i stymulację aktywności respiracyjnej gleby. Wprowadzenie osadu spowodowało nieistotny wzrost zawartości metali ciężkich w badanej glebie, który był znacznie niższy niż przewidują dopuszczalne normy.
Jolanta Joniec, Jadwiga Furczak LICZEBNOŚĆ I AKTYWNOŚĆ MIKROORGANIZMÓW CZYNNYCH W PRZEMIANACH AZOTU W GLEBIE, W CZWARTYM ROKU OD WZBOGACENIA JEJ OSADEM ŚCIEKOWYM Słowa kluczowe: osad ścieków komunalno-przemysłowych, gleba bielicowa, mikrobiologiczne przemiany azotu, zawartość N-NH4 i N-NO3. Celem pracy było określenie kierunku, natężenia i czasu utrzymywania się zmian w liczebności i aktywności niektórych grup mikroorganizmów czynnych w przemianach azotu, w glebie poddanej 4-letniemu oddziaływaniu osadu ścieków komunalno-przemysłowych. Badaniami objęto glebę bielicową, której poziom akumulacyjny nawieziono w 1998 r. przefermentowanym osadem ściekowym w ilości: 30 Mg ha-1(1%), 75 Mg ha-1(2,5%), 150 Mg ha-1 (5%), 300 Mg ha-1(10%) i 600 Mg ha-1(20%). Następnie glebę obsadzono wierzbą (Salix viminalis L.) i w 4-tym roku od wprowadzenia osadu wykonano w dwu jej warstwach (0-20 cm i 20-40 cm) analizy mikrobiologiczne i biochemiczne. Stwierdzono, że w glebie z głębokości 0-20 cm utrzymywało się nadal istotne pobudzenie rozwoju bakterii i grzybów proteolitycznych, ale tylko pod wpływem najwyższej dawki osadu. Ponadto występowała wyraźna stymulacja aktywności proteazy i procesu nitryfikacji oraz niewielkie hamowanie amonifikacji. W glebie z warstwy 20-40 cm odnotowano również stymulację rozwoju grzybów rozkładających białko, aktywności proteolitycznej i nitryfikacyjnej gleby oraz hamowanie amonifikacji. Jednak oddziaływanie osadu było w tych warunkach na ogół słabsze niż w wierzchniej warstwie gleby.
Józef Koc, Małgorzata Rafałowska, Andrzej Skwierawski DYNAMIKA STĘŻEŃ I ŁADUNKU MAGNEZU W WODACH ODPŁYWAJĄCYCH Z OBSZARÓW SZCZEGÓLNIE ZAGROŻONYCH SPŁYWAMI AZOTU ZE ŹRÓDEŁ ROLNICZYCH Słowa kluczowe: magnez, stężenie, ładunek, obszar szczególnie zagrożony, źródła rolnicze. Celem pracy była analiza stężeń i ładunków magnezu oraz określenie ich sezonowych zmian w wodach odpływających ze zlewni zakwalifikowanych do obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia wód azotanami ze źródeł rolniczych. Uzyskane wyniki świadczą o tym, że średnie stężenie 12,2 mg Mg dm-3, z wahaniami od 3,3 do 26,1 mg dm-3, i średni roczny ładunek 14,3 kg Mg ha-1 rok-1, z wahaniami od 4,8 do 41,6 kg Mg ha-1 rok-1, w wodach odpływających urządzeniami melioracyjnymi z obszarów rolniczych zależą od warunków meteorologicznych (pora roku), rodzaju systemu melioracyjnego (rowy, dreny) oraz intensywności nawożenia. Intensywne użytkowanie zdrenowanych gruntów ornych, w porównaniu z glebami odwadniającymi siecią rowów, powoduje ponad 2,5-krotny wzrost wymycia magnezu z 10 kg z 1 ha obszaru o średnio intensywnym rolnictwie do 25 kg Mg ha-1 z obszaru intensywnego rolnictwa. Największy odpływ występował w okresie pozawegetacyjnym, ok. 46% ogólnej masy ładunku odpłynęło zimą. W okresie mroźnych zim oraz suszy letnich następuje minimalizacja odpływu magnezu (do ok. 1,2 kg Mg ha-1 rok-1) w wyniku okresowego zaniku odpływu wód.
Joanna Kostecka, Janina Kaniuczak WERMIKOMPOSTOWANIE BIOMASY RZĘSY DROBNEJ (LEMNA MINOR L.) Z UDZIAŁEM DŻDŻOWNICY EISENIA FETIDA (SAV.) Słowa kluczowe: Eisenia fetida (Sav.), rzęsa drobna Lemna minor L., wermikompost, skład chemiczny. W publikacji zaprezentowano stan populacji dżdżownic kompostowych E. fetida (Sav.) podczas wermikompotowania biomasy rzęsy drobnej Lemna minor L. Opisano także cechy wyprodukowanych wermikompostów. Doświadczenie prowadzono w warunkach laboratoryjnych (w ciemności, średnia temp. 25±5oC, wilgotność podłoża 70-75%). Wazony testowe (w 3 powtórzeniach dla każdej kombinacji z utylizowanej rzęsy) wypełniono ziemią ogrodową o objętości 1 dm3. Do tych podłoży wprowadzono po 100 osobników E. fetida o znanej biomasie. Do utylizacji podawano regularnie biomasę rzęsy, w dwóch kombinacjach: (1) rzęsa + obornik bydlęcy (1:1), (2) rzęsa. Liczebność i sumę biomasy testowanych populacji dżdżownic wyznaczono po 4 miesiącach wermikompostowania. W wazonach z rzęsą i obornikiem stwierdzono istotnie wyższą średnią liczebność E.fetida (121±5 os./wazon) i sumę biomasy (25.8±1.1 g), w porównaniu ze zredukowaną populacją w czystej rzęsie (57±6 os./wazon i 9.8±1 g biomasy). Podobne zależności stwierdzono w przypadku produkcji kokonów. Dżdżownice złożyły istotnie mniej kokonów, utylizując czystą rzęsę, bez dodatku obornika bydlęcego (odpowiednio 55±13 i 231±37 kokonów/wazon). Dodatek obornika bydlęcego różnicował także cechy wermikompostu z rzęsy drobnej. Wermikompost z rzęsy z dodatkiem obornika bydlęcego zawierał więcej popiołu, N, P, K, Mg, Zn, Cu, Ni, Cr, Cd oraz Pb.
Sławomir Krzebietke REAKCJA SAŁATY MASŁOWEJ (LACTUCA SATIVA L.) NA RÓŻNE FORMY AWOZÓW AZOTOWYCH Z UDZIAŁEM CHLORU I SIARCZANÓW Słowa kluczowe: Lactuca sativa L., makroelementy, N-NO3, nawozy azotowe. Celem pracy było określenie wpływu składników pokarmowych (zróżnicowanych dawek chloru oraz siarczanów i wapnia, a także różnych form nawozów azotowych: Ca(NO3)2 + NH4NO3, NH4NO3, NH4NO3 + CaCl2, NaNO3) na plon oraz zawartość N-NO3, Nog., P, K, Ca, Mg i Na w sałacie masłowej (Lactuca sativa L.) odmiany 'Vilmorin'. Doświadczenie wazonowe w 4 powtórzeniach prowadzono 3-krotnie w 2007 r. (od 30.01. i od 30.03) i 2008 r. (od 31.03) w „Rośliniarni" Katedry Chemii Rolnej i Ochrony Środowiska UWM w Olsztynie. Rozsadę sałaty wysadzono do wazonów o pojemności 2 dm3 podłoża. Azot aplikowano 3-krotnie, co 10 dni, w ilości 100 mg N dm-3 podłoża; fosfor, potas i magnez w jednakowych dawkach stosowano przed wysadzeniem sałaty. Długość naświetlania roślin wynosiła 12 h dziennie. Zbiór przeprowadzono po 6 tygodniach. Oznaczenia zawartości Nog. (metodą Kjeldahla), P (metodą wanadowo-molibdenową), K, Ca, Na, (metodą fotometrii płomieniowej – ESA), Mg (metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej – ASA) dokonano po mineralizacji „na mokro" w H2SO4. Koncentrację azotanów(V) oznaczono w świeżej masie (potencjometrycznie z użyciem elektrody jonoselektywnej), w wyciągu 0,03 mol dm-3 CH3COOH wg Nowosielskiego (1988). Najmniejszą masę główek sałaty (istotną statystycznie) otrzymano po nawożeniu NaNO3. Korzystne zmniejszenie ilości N-NO3 nastąpiło po zastosowaniu NaNO3, natomiast największe nagromadzenie azotanów(V) stwierdzono po aplikacji saletry wapniowej łącznie z saletrą amonową. Na zawartość składników mineralnych w sałacie masłowej odmiany 'Vilmorin', takich jak fosfor, potas, magnez i sód, korzystniej wpływało nawożenie związkami siarczanowymi (K2SO4 + MgSO4) niż chlorkowymi (KCl + MgCl2). Saletra sodowa znacząco wpłynęła na zmniejszenie zawartości magnezu i wapnia w roślinach, nie miała wpływu na koncentrację fosforu, jednocześnie zwiększała akumulację sodu i potasu.
Marzenna Olszewska, Stefan Grzegorczyk WPŁYW NIEDOBORU MANGANU NA WSKAŹNIKI WYMIANY GAZOWEJ, INDEKS ZIELONOŚCI LIŚCI (SPAD) ORAZ PLONOWANIE ŻYCICY TRWAŁEJ (LOLIUM PERENNE L). I KUPKÓWKI POSPOLITEJ (DACTYLIS GLOMERATA L.)
Słowa kluczowe: niedobór manganu, życica trwała,
kupkówka pospolita, fotosynteza, transpiracja, Celem pracy była ocena wpływu niedoboru manganu w glebie na intensywność fotosyntezy i transpiracji, współczynnik wykorzystania wody, indeks zieloności liści oraz plonowanie wybranych odmian życicy trwałej (Lolium perenne L.) i kupkówki pospolitej (Dactylis glomerata L.). W okresie wegetacji mierzono intensywność fotosyntezy i transpiracji za pomocą przenośnego analizatora gazowego LI-COR 6400 oraz indeks zieloności liści za pomocą optycznego chlorofilometru Minolta SPAD-502. Na podstawie chwilowych wartości fotosyntezy i transpiracji wyliczono współczynnik wykorzystania wody (WUE). Plon suchej masy określono przez wysuszenie zielonej masy w temperaturze 105ºC, do stałej wagi. Wykazano, że reakcja traw na niedobór manganu w glebie zależy od gatunku rośliny i odmiany. Większą reakcję na deficyt manganu, polegającą na ograniczeniu procesu fotosyntezy i transpiracji oraz zmniejszeniu zawartości chlorofilu w liściach, wykazywały odmiany życicy trwałej niż kupkówki pospolitej. Najbardziej wrażliwa na niedobór manganu w glebie była odmiana życicy trwałej Maja, u której stwierdzono w największym stopniu ograniczenie wszystkich badanych parametrów.
Marzenna Olszewska, Stefan Grzegorczyk, Jacek Alberski, Anna Bałuch-Małecka, Adam Kozikowski WPŁYW NIEDOBORU MIEDZI NA WSKAZNIKI WYMIANY GAZOWEJ, INDEKS ZIELONOŚCI LIŚCI (SPAD) ORAZ PLONOWANIE ŻYCICY TRWAŁEJ (LOLIUM PERENNE L). I KUPKÓWKI POSPOLITEJ (DACTYLIS GLOMERATA L.)
Słowa kluczowe: niedobór miedzi, życica trwała,
kupkówka pospolita, fotosynteza, transpiracja, WUE, Miedź jest mikroelementem niezbędnym do prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin. Wpływa na zawartość chlorofilu, proces fotosyntezy oraz gospodarkę wodną roślin. Celem pracy była ocena wpływu niedoboru miedzi w glebie na intensywność fotosyntezy i transpiracji, współczynnik wykorzystania wody, indeks zieloności liści oraz plonowanie wybranych odmian życicy trwałej (Lolium perenne L.) i kupkówki pospolitej (Dactylis glomerata L.). W okresie wegetacji mierzono intensywność fotosyntezy i transpiracji za pomocą przenośnego analizatora gazowego LI-COR 6400 i indeks zieloności liści za pomocą optycznego chlorofilometru Minolta SPAD-502. Na podstawie chwilowych wartości fotosyntezy i transpiracji wyliczono współczynnik wykorzystania wody (WUE). Plon suchej masy określono przez wysuszenie zielonej masy w temperaturze 105oC do stałej wagi. Wykazano, że niedobór miedzi istotnie ograniczył intensywność fotosyntezy, transpiracji, poziom chlorofilu w liściach oraz plonowanie wszystkich badanych odmian. Odmianą najbardziej odporną na niedobór miedzi była Maja, która odznaczała się wysoką intensywnością fotosyntezy i transpiracji oraz największą zawartością chlorofilu. W warunkach niedoboru miedzi plonowała ona na poziomie pozostałych odmian uprawianych w warunkach kontrolnych.
Wojciech Orzepowski, Krzysztof Pulikowski ZAWARTOŚĆ MAGNEZU, WAPNIA, POTASU I SODU W WODACH GRUNTOWYCH ORAZ POWIERZCHNIOWYCH NA UŻYTKACH ROLNYCH W GMINIE KĄTY WROCŁAWSKIE Słowa kluczowe: woda, magnez, wapń, potas, sód. W pracy przedstawiono wybrane elementy badań prowadzonych w latach hydrologicznych 2000/2001-2002/2003 na użytkach rolnych wokół kilku niewielkich zbiorników wodnych zlokalizowanych na obrzeżach wsi w gminie Kąty Wrocławskie. Celem pracy była ocena zawartości wybranych pierwiastków w wodach gruntowych i małych zbiornikach wodnych. Zbiorniki objęte badaniami powstały przed kilkudziesięciu laty w efekcie działalności człowieka – w Zybiszowie i Bliżu są to niewielkie zbiorniki kopane, natomiast w Smolcu i Rybnicy powstały w miejscach dawnych wyrobisk gliny. Ich powierzchnia jest zróżnicowana i wynosi od 0,05 do 2,2 ha, a średnia głębokość od 1,2 do 3,5 m. Nie dopływają do nich żadne cieki, a zasilanie następuje jedynie przez dopływ wód gruntowych oraz opadowych. W okresie badawczym położenie zwierciadła wody w tych zbiornikach zmieniało się w zakresie 3-40 cm, natomiast maksymalne zmiany położenia zwierciadła wody gruntowej przekraczały 1 m. Badane wody zawiarają duże ilości pierwiastków, co ma bezpośredni związek z rodzajem gleb i użytkowaniem ich jako pola orne. Na terenach użytkowanych rolniczo obserwuje się dodatnie skorelowanie stężenia magnezu, potasu i sodu w wodach gruntowych i powierzchniowych. Podwyższone zawartości tych pierwiastków na obiekcie w Rybnicy wskazują na zanieczyszczenie wód spływem z terenów zabudowanych. W analizowanych wodach gruntowych stosunek stężenia wapnia do magnezu wynosił od 2,7 do 6,9, natomiast w powierzchniowych od 1,2 do 5,1. Wartości mniejsze od 3, dla obu rodzajów wód, stwierdzono tylko na obiekcie w Rybnicy, co potwierdza hipotezę, że dopływają tam zanieczyszczenia z terenów zabudowanych.
Urszula Sienkiewicz-Cholewa WPŁYW DOLISTNEGO I DOGLEBOWEGO NAWOŻENIA MIEDZIĄ NA WIELKOŚĆ I JAKOŚĆ PLONÓW RZEPAKU OZIMEGO Słowa kluczowe: rzepak, miedź, nawożenie, plon nasion, zawartość tłuszczu. W kraju blisko 40% użytków rolnych cechuje pogłębiający się niedobór miedzi przyswajalnej dla roślin. Badania inwentaryzacyjne wykazały 25% plantacji rzepaku niedożywionych w ten składnik. Celem badań była ocena efektów plonotwórczych dolistnego i doglebowego nawożenia rzepaku ozimego miedzią, wskazanie optymalnej dawki Cu dla tego gatunku oraz porównanie wpływu obu sposobów aplikacji na cechy jakościowe nasion. Przeprowadzono 2 trzyletnie ścisłe doświadczenia polowe, w których zastosowano przedsiewnie nawożenie rzepaku miedzią dawką 4, 8 i 12 kg Cu ha-1 oraz oprysk dolistny o optymalnej dawce 250 Cu g ha-1 w fazie zwartego pąka Doświadczenia prowadzono na glebach lekkich o odczynie kwaśnym i lekko kwaśnym oraz niskiej bądź średniej zawartości przyswajalnej miedzi. Istotne zwyżki plonów nasion rzepaku w stosunku do obiektu kontrolnego (bez Cu) uzyskano na obiektach nawożonych doglebowo dawką 8 i 12 kg Cu ha-1 oraz pod wpływem dolistnej aplikacji. W roślinach z obiektów nienawożonych miedzią stwierdzono niedostateczne dla rzepaku zawartości tego składnika. Optymalne odżywienie roślin miedzią spowodowało istotny wzrost plonów nasion rzepaku. W poszczególnych doświadczeniach pojawiła się tendencja do korzystnego zwiększania się zawartości miedzi w nasionach szczególnie po zastosowaniu dolistnego nawożenia oraz wyższych dawek doglebowych. Odnotowano również przypadki zwiększenia zawartości tłuszczu w nasionach nawet o kilka procent w stosunku do obiektów bez nawożenia Cu. Wobec niedoborów miedzi w glebach kraju, nawożenie rzepaku tym składnikiem staje się niezbędne.
Mirosław Skorbiłowicz, Elżbieta Skorbiłowicz JAKOŚĆ WÓD STUDZIENNYCH W DOLINIE GÓRNEJ NARWI POD WZGLĘDEM STĘŻENIA ZWIĄZKÓW AZOTU I FOSFORANÓW Słowa kluczowe: studnia, azotany, fosforany.
Celem pracy było określenie stężenia oraz rozkładu
przestrzennego form azotu i fosforanów w studniach gospodarskich (kopanych)
z wybranych gospodarstw wiejskich doliny górnej Narwi. Dodatkowym celem
pracy było określenie wpływu wybranych elementów zagrody wiejskiej na jakość
wód studziennych. Badania prowadzono w 8 wsiach położonych w województwie
podlaskim. W każdej wsi do badań wybrano po 3 studnie. Wszystkie studnie
czerpią wodę z pierwszego poziomu wodonośnego. Badaniami objęto wody
studzienne na odcinku rzeki Narew od wsi Sobótka do wsi Złotoria. Miejsca
poboru próbek wody wyznaczono w miejscowościach: Sobótka, Narew, Ciełuszki,
Kaniuki, Zawyki, Uhowo, Topilec, Złotoria zlokalizowanych wzdłuż rzeki Narew
w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Próbki wody pobierano 3-krotnie: wiosną,
latem, jesienią 2006 r. W próbkach wody przefiltrowanych przez filtry
mikroporowate o średnicy porów 0,45 µm oznaczono metodą kolorymetryczną, na
spektrofotometrze HACH typu DR-2000, azot amonowy, azotynowy, azotanowy i
fosforany. Parametry metod analitycznych dostosowano do zaleceń
Rozporządzenia Ministra Środowiska (2004). Ogółem wykonano 288 oznaczeń w
trzech seriach badawczych. Obliczono średnią arytmetyczną zawartość badanych
parametrów w próbkach pobranych z 3 studni każdej wsi w trzech terminach.
Ocenę jakości wód podziemnych oparto na Rozporządzeniu Ministra Środowiska z
dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód
powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu
interpretacji i prezentacji stanu tych wód, z uwzględnieniem Rozporządzenia
Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. Wyniki porównywano ze stężenirm
form poszczególnych składników (N-NH4, Złotoria i Zawyki. W pracy określono również wpływ odległości studni od zabudowań inwentarskich na stężenie azotu amonowego w ich wodach.
Andrzej Skwierawski, Katarzyna Sobczyńska-Wójcik, Małgorzata Rafałowska STRATY FOSFORU Z MAŁYCH ZLEWNI ROLNICZYCH O RÓŻNEJ INTENSYWNOŚCI UŻYTKOWANIASłowa kluczowe: fosfor, migracja biogenów, odpływ wody, zlewnie rolnicze, bariery biogeochemiczne. Badania prowadzono w roku hydrologicznym 2006, w dwóch małych zlewniach rolniczych położonych w obrębie Pojezierza Mazurskiego. Badane zlewnie charakteryzowały się dużymi zdolnościami retencyjnymi (obecność stref buforowych i wód powierzchniowych w zlewni) oraz zróżnicowanym poziomem intensywności rolniczego użytkowania. Wykazano, że koncentracja fosforu w wodach odpływających z badanych zlewni rolniczych kształtowała się w zakresie 0,12÷0,43 mg dm-3. Zlewnie charakteryzowały się niskimi wskaźnikami odpływu wody (0,32÷1,67 dm3 s-1 km-2), co w największym stopniu wpłynęło na odpływ fosforu, kształtujący się na poziomie od 0,013 do 0,060 kg ha-1 rok-1. W porównawczej zlewni drenarskiej, o wskaźniku odpływu 3,54 dm3 s-1 km-2, wykazano wielokrotnie wyższy eksport fosforu z wodami – 0,39 kg ha-1 rok-1. Uzyskane wartości wskazują na rolę małej retencji krajobrazowej w badanych zlewniach oraz skuteczność stref buforowych na styku wód i pól uprawnych, ograniczających odpływ biogenów, zwłaszcza w warunkach intensywnej produkcji rolniczej na obszarze zlewni.
Ewa Stanisławska-Glubiak WPŁYW ODCZYNU GLEBY NA EFEKTY DOLISTNEGO NAWOŻENIA RZEPAKU MOLIBDENEMSłowa kluczowe: dawki Mo, terminy aplikacji, zwyżka plonu, pH gleby. Na glebach o różnej kwasowości (pH=4,1-7,1) przeprowadzono 33 doświadczenia polowe, w których badano efekt dolistnego nawożenia rzepaku molibdenem. Stosowano dawki 30, 60 i 120 g Mo ha-1 w 2 terminach: wiosną, kilka dni po ruszeniu wegetacji, oraz na początku formowania łodygi. W grupie doświadczeń z glebami bardzo kwaśnymi i kwaśnymi uzyskano zwyżki plonów nasion, średnio 0,08 t ha-1. Według równania regresji, względna zwyżka plonów wskutek nawożenia Mo zależała od zawartości manganu oraz procentowego udziału frakcji pyłu w glebie. W grupie doświadczeń z glebami lekko kwaśnymi i obojętnymi rzepak reagował zwyżką plonów – średnio 0,2 t ha-1. Wielkość dawki molibdenu miała istotny wpływ na plonowanie rzepaku tylko w grupie gleb lekko kwaśnych i obojętnych. Nie stwierdzono istotnej różnicy między dawkami 60 g i 120 g Mo ha-1. Obie były jednak skuteczniejsze niż dawka 30 g Mo ha-1. Nie udowodniono wpływu terminu oprysku molibdenem na plony nasion ani współdziałania wielkości dawki Mo z terminem jej stosowania w obu grupach doświadczeń.
Mariusz Stolarski ZAWARTOŚĆ WĘGLA, WODORU I SIARKI W BIOMASIE WYBRANYCH GATUNKÓW WIERZB KRZEWIASTYCHSłowa kluczowe: wierzba krzewiasta, produktywność, biomasa, węgiel, wodór, siarka. W biomasie pięciu gatunków wierzby krzewiastej: Salix viminalis, Salix dasyclados, Salix triandra, Salix purpurea oraz Salix alba, w pędach i korzeniach oznaczono zawartość węgla, wodoru i siarki. Pobrane ze ścisłego doświadczenia polowego próby biomasy wierzby wysuszono w temp. 105°C do uzyskania stałej masy. Zawartość węgla, wodoru i siarki w biomasie oznaczono w automatycznym analizatorze ELTRA CHS 500. Ponadto określono cechy morfologiczne oraz produktywność roślin Salix spp. w pierwszym roku uprawy. Wyniki badań opracowano statystycznie z użyciem arkusza kalkulacyjnego Excel oraz programu komputerowego Statistica PL. Zawartość węgla w biomasie badanych gatunków wierzby krzewiastej wynosiła średnio 496,33 g kg-1 s.m. Spośród badanych gatunków najwyższą zawartość węgla oznaczono w biomasie Salix purpurea, średnio 501,32 g kg-1 s.m. Zawartość węgla w pędach nadziemnych była średnio istotnie wyższa (507,95 g kg-1 s.m.) niż w korzeniach (465,88 g kg-1 s.m.). Zawartość wodoru u badanych gatunków wynosiła średnio 71,11 g kg-1 s.m. Istotnie najwyższą średnią zawartość wodoru w biomasie stwierdzono u gatunku Salix triandra (74,98 g kg-1 s.m.). Gatunek Salix triandra zawierał istotnie najmniej siarki w biomasie, średnio 0,43 g kg-1 s.m. Średnia zawartość siarki w pędach nadziemnych była istotnie niższa niż w korzeniach, odpowiednio 0,52 g kg-1 s.m. i 0,95 g kg-1 s.m. Zależność tę stwierdzono u wszystkich badanych gatunków wierzb. Plon suchej biomasy badanych gatunków wierzb uzyskany w roku założenia doświadczenia wyniósł średnio 5,81 Mg ha-1. Spośród badanych gatunków istotnie najwyższy plon suchej biomasy uzyskano u Salix viminalis – 7,22 Mg ha-1.
Agata Szymańska-Pulikowska SÓD I POTAS W WODACH PODZIEMNYCH NA TERENACH OTACZAJĄCYCH SKŁADOWISKO ODPADÓW KOMUNALNYCH „MAŚLICE” WE WROCŁAWIU Słowa kluczowe: składowisko odpadów komunalnych, wody podziemne, odcieki składowiskowe, sód, potas. Sód i potas są pospolicie występującymi w środowisku metalami alkalicznymi. W czystych wodach podziemnych ich zawartości najczęściej nie przekraczają 100 mg dm-3 (Na) i 90 mg dm-3 (K). Poważnym źródłem zanieczyszczenia środowiska wodnego mogą być odcieki z nieuszczelnionych lub nieprawidłowo uszczelnionych składowisk odpadów komunalnych. W początkowych latach składowania odpadów odcieki mogą zawierać do 2500 mg dm-3 sodu i do 3100 mg dm-3 potasu. Odcieki ze „starych” składowisk zawierają do 3700 mg dm-3 sodu i do 1580 mg dm-3 potasu. Celem pracy było wykazanie charakteru i dynamiki zmian stężeń sodu i potasu w odciekach ze składowiska odpadów komunalnych „Maślice” we Wrocławiu oraz w wodach podziemnych na przyległych terenach. Ponieważ w podłożu składowiska zalegają utwory piaszczysto-żwirowe, a poziom lustra wód podziemnych jest dość wysoki, następuje kontakt wód podziemnych ze składowanymi odpadami oraz transport zanieczyszczeń. Tylko część składowiska ma uszczelnienie i drenaż odprowadzający odcieki do zbiornika. Na przełomie lat 1999-2000 zakończono eksploatację składowiska i rozpoczęto rekultywację, której głównym zadaniem było ograniczenie dostępu wody do złoża odpadów. W pracy przedstawiono wyniki badań prowadzonych w latach 1995-2007 dotyczących zawartości sodu i potasu w wodach podziemnych dopływających do składowiska, odciekach składowiskowych oraz w wodach podziemnych wypływających za składowiskiem. Wykazano, że zarówno stężenia, jak i proporcje między zawartościami sodu i potasu w wodach podziemnych dopływających do składowiska mieściły się w naturalnych zakresach, przekroczonych jedynie w latach 2000-2001. W odciekach, pomimo zamknięcia i rekultywacji składowiska, nadal stwierdzano dość wysokie i wyrównane stężenia analizowanych składników. Również zawartości sodu i potasu w wodach podziemnych odpływających za składowiskiem były wysokie i wyrównane, co świadczy o utrzymującym się dopływie zanieczyszczeń przez nieuszczelnione podłoże obiektu.
Aleksandra Duda-Chodak, Urszula Błaszczyk WPŁYW NIKLU NA ZDROWIE CZŁOWIEKA Słowa kluczowe: nikiel, źródła niklu, ekspozycja, toksyczność, kancerogenność, człowiek. W 2008 nikiel zyskał niechlubne miano „alergenu roku”. Według dermatologów, wciąż rosnąca częstość alergii na nikiel nie może być tłumaczona jedynie modą na przekłuwanie ciała lub zwiększone zastosowanie w medycynie urządzeń zawierających nikiel (np. stenty naczyń wieńcowych). Wykazano, że kilka milionów robotników na całym świecie narażonych zawodowo na nikiel i jego związki, ma podwyższony poziom tego pierwiastka we krwi, moczu i tkankach organizmu. W tych przypadkach pracownicy są wystawieni na opary i pyły zawierające nikiel, a zatem głównym sposobem pobierania tego pierwiastka jest inhalacja. Dla większości populacji źródła niklu stanowią jednak woda pitna i żywność. Niedawno w testach czajników kuchennych z odsłoniętymi elementami grzewczymi, wykonanymi ze stopów niklu wykazano uwalnianie znacznych ilości niklu do wody pitnej. W pracy omówiono trzy główne typy szkodliwego dla zdrowia wpływu ekspozycji na nikiel. Ostre zatrucia, jako wynik krótkoterminowej ekspozycji na wysokie stężenia polutantów, chroniczne nienowotworowe efekty powstające na skutek długotrwałej ekspozycji na stosunkowo niskie dawki oraz nowotwory płuc, nosa i zatok spowodowane inhalacją powietrza zanieczyszczonego niklem. Również rak gardła i żołądka przypisuje się wdychaniu związków niklu. Dokładny mechanizm kancerogenezy wywołanej przez nikiel pozostaje niejasny i wymaga dalszych badań. W pracy omówiono najbardziej popularne hipotezy wyjaśniające to zjawisko.
|
||
Bożena Barczak ZAWARTOŚĆ I PROPORCJE SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W BIOMASIE JĘCZMIENIA OZIMEGO UPRAWIANEGO W WARUNKACH ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA AZOTEM Słowa kluczowe: jęczmień ozimy, fazy dojrzałości, azot, nawożenie, makroelementy. Materiał badawczy stanowiła biomasa jęczmienia ozimego, pochodząca z czteroletniego doświadczenia polowego, zbierana w następujących fazach wegetacji jęczmienia ozimego: krzewienie, strzelanie w źdźbło, kłoszenie, początek zawiązywania ziarna, dojrzałość mleczno-woskowa ziarna. W doświadczeniu zastosowano azot w formie saletry amonowej w dawkach (kg N×ha-1): 0, 60, 120, 180. Wykazano, że zawartość N, P, K, Ca, Mg i Na w masie wegetatywnej jęczmienia ozimego zmniejszała się w kolejnych fazach rozwoju roślin, począwszy od krzewienia aż do dojrzałości mleczno-woskowej ziarna. Największy spadek zawartości w kolejnych stadiach wegetacji dotyczył azotu i magnezu. W przypadku azotu, fosforu, wapnia i sodu zmniejszanie się zawartości ozimego biomasie jęczmienia ozimego podczas jego wegetacji było z reguły większe na obiektach nawożonych azotem, w porównaniu z obiektami bez azotu. Wykazano na ogół dodatni wpływ nawożenia azotem na zawartość badanych makroskładników w masie wegetatywnej jęczmienia ozimego we wszystkich jego fazach rozwojowych. Stwierdzono, że iloraz sumy zawartości kationów do azotu osiągał najwyższe wartości w późnych fazach rozwoju roślin na obiektach bez azotu lub nawożonych dawką 60 kg N ha-1.
Wiesław Bednarek, Renata Reszka WPŁYW WAPNOWANIA I NAWOŻENIA MINERALNEGO NA ZAWARTOŚĆ AZOTU MINERALNEGO W GLEBIE Słowa kluczowe: azot azotanowy, azot amonowy, wapnowanie, gleba. Azot ma decydujący wpływ na kształtowanie żyzności i urodzajności gleb. Istotnymi czynnikami modyfikującymi przemiany związków azotowych w glebie są wapnowanie i nawożenie mineralne. Celem badań było określenie wpływu wapnowania oraz nawożenia siarczanem amonu lub saletrą wapniową na ogólną zawartość azotu oraz jego mineralnych form w glebie. Badania oparto na analizie chemicznej materiału glebowego otrzymanego z dwuletniego doświadczenia wazonowego. Schemat doświadczenia obejmował 9 kombinacji w 4 powtórzeniach na glebie kwaśnej i wapnowanej. Czynnikami doświadczalnymi były: wapnowanie (gleba kwaśna, gleba wapnowana), nawożenie formą amonową lub azotanową azotu stosowane na dwóch poziomach (N1, N2) oraz nawożenie fosforem w dwóch dawkach (P1, P2). Wapnowanie zastosowano jednorazowo przed założeniem doświadczenia. Nawozy mineralne stosowano w każdym roku badań przed siewem roślin w postaci nawozów: siarczanu amonu, saletry wapniowej i superfosfatu potrójnego granulowanego. Rośliną testową był jęczmień jary, który zbierano w fazie pełnej dojrzałości. Wykazano, że największy wpływ na zawartość N-NH4 miało wapnowanie oraz nawożenie azotem. Zastosowanie węglanu wapnia, a także saletry wapniowej prowadziło do zmniejszenia ilości azotu amonowego w glebie. Zawartość azotu azotanowego w obiektach nawożonych saletrą wapniową była większa niż w kombinacjach z siarczanem amonu. Wapnowanie oraz zastosowana dawka azotu miały największy wpływ na kształtowanie zawartości azotu mineralnego w glebie. Wapnowanie przyczyniło się do zmniejszenia ilości azotu mineralnego w glebie. Odmienną sytuację zaobserwowano po zwiększeniu dawek analizowanego składnika. Zastosowanie węglanu wapnia oraz azotanowej formy azotu prowadziło do zmniejszenia ogólnej zawartości azotu w glebie, co można wyjaśnić zwiększeniem plonu jęczmienia jarego w obiektach wapnowanych i nawożonych saletrą wapniową w porównaniu z plonem rośliny testowej w obiektach nie wapnowanych i nawożonych siarczanem amonu.
Marek Gugała, Krystyna Zarzecka WPŁYW ZABIEGÓW PIELĘGNACYJNYCH I UPROSZCZENIA UPRAWY NA ZAWARTOŚĆ I POBRANIE ŻELAZA Z PLONEM BULW ZIEMNIAKA Słowa kluczowe: ziemniak, żelazo, zawartość, pobranie. Pracę oparto na próbach bulw z doświadczenia polowego przeprowadzonego w latach 2002-2004 na glebie o składzie piasku gliniastego lekkiego. Porównywano dwa sposoby uprawy roli – tradycyjną (orka+orka przedzimowa+bronowanie+kultywatorowanie+bronowanie) i uproszczoną (orka odwrotna+kultywatorowanie) i siedem sposobów pielęgnacji z udziałem herbicydów: Plateen 41,5 WG, Plateen 41,5 WG + Fusilade Forte 150 EC, Plateen 41,5 WG + Fusilade Forte 150 EC + Atpolan 80 EC, Barox 460 SL, Barox 460 SL + Fusilade Forte 150 EC, Barox 460 SL + Fusilade Forte 150 EC + Atpolan 80 EC. Zawartość żelaza i jego pobranie z plonem bulw zależały istotnie od sposobów uprawy i pielęgnacji oraz warunków pogodowych w okresie wegetacji. Więcej żelaza zawierały bulwy ziemniaka z uprawy tradycyjnej – średnio 65,80 g×kg-1 w porównaniu z uproszczoną – średnio 64,82 g×kg-1. Herbicydy zastosowane w pielęgnacji podwyższały istotnie zawartość żelaza – średnio o 4,2% i jego pobranie z plonem bulw – średnio o 13,8% w porównaniu z obiektem kontrolnym.
Józef Koc, Katarzyna Sobczyńska-Wójcik, Andrzej Skwierawski STĘŻENIA MAGNEZU W WODACH ZBIORNIKÓW ZRENATURYZOWANYCH NA OBSZARACH WIEJSKICH Słowa kluczowe: renaturyzacja zbiorników wodnych, stężenia magnezu, zbiorniki bezodpływowe. Celem pracy było określenie stężenia magnezu oraz jego sezonowych zmian w wodach zrenaturyzowanych zbiorników wodnych zlokalizowanych na terenach wiejskich, po 25 latach od ich odtworzenia. Badaniami objęto 3 małe bezodpływowe zbiorniki wodne, położone w sąsiedztwie miejscowości Sętal, w gminie Dywity. Próbki wody do analiz laboratoryjnych pobierano 1 raz w miesiącu w latach 2005-2006 i oznaczano w nich magnez oraz parametry fizykochemiczne: temperaturę, pH, nasycenie tlenem, tlen rozpuszczony, przewodnictwo elektrolityczne oraz głębokość wód. Wykazano, że środowisko występowania wód powierzchniowych na tym obszarze jest ubogie w magnez (średnio 5,2 mg×dm-3 - 6,6 mg×dm-3), co jest charakterystyczne dla terenów polodowcowych. Odtworzone zbiorniki wodne pod względem zawartości magnezu można zaliczyć do I klasy jakości wód. W wodzie niewielkich, odtworzonych jezior objętych badaniami stwierdzono dużą sezonową zmienność stężeń magnezu. Jednak wahania stężeń Mg+2 często były większe w obrębie poszczególnych obiektów niż między obiektami badań. Najwyższe średnie sezonowe stężenie magnezu – 6,6 mg×dm-3, z wahaniami od 3,9 mg×dm-3 do 10,0 mg×dm-3, odnotowano w wodach zbiornika, którego zlewnia w całości jest użytkowana rolniczo od wielu lat. Najniższe stężenia magnezu w wodach zbiorników występowały wiosną, niewielki ich wzrost obserwowano na początku lata, a następnie niewielki spadek. Wyraźny przyrost ilości magnezu stwierdzono dopiero jesienią, aż do osiągnięcia maksimum zimą. Taki przebieg był spowodowany maksymalną biosorpcją magnezu wiosną i uruchamianiem jesienią oraz zimą z zasobów wewnętrznych zbiorników (masa roślinna i osady denne). Spadek oraz wzrost stężenia jonów Mg+2 w wodach zbiorników odbywał się, więc w postaci dwóch „pulsów” odpowiednio wiosną i jesienią.
Roman Kolczarek, Grażyna Anna Ciepiela, Jolanta Jankowska, Joanna Jodełka WPŁYW FORMY NAWOŻENIA AZOTEM NA ZAWARTOŚĆ MAKROELEMENTÓW (K, Na) W RUNI Z ŁĄKI TRWAŁEJ
Słowa kluczowe:
ruń łąkowa, dawka azotu, forma azotu, dokarmianie dolistne, nawożenie
mineralne,
Celem pracy było
porównanie wpływu nawożenia azotem użytków zielonych na zawartość
makroelementów w runi łąkowej. Badania prowadzono w latach 1999-2001 na
łące trwałej. Każdego roku po ruszeniu wegetacji stosowano nawożenie
podstawowe pogłównie, wnosząc do gleby odpowiednio: N–60 kg×ha-1,
P–60 kg×ha-1,
Roman Kolczarek, Grażyna Anna Ciepiela, Jolanta Jankowska, Joanna Jodełka WPŁYW FORMY NAWOŻENIA AZOTEM NA ZAWARTOŚĆ MAKROELEMENTÓW (Ca, Mg) W RUNI Z ŁĄKI TRWAŁEJ
Słowa kluczowe:
ruń łąkowa, dawka azotu, forma azotu, dokarmianie dolistne, nawożenie
mineralne, Obecnie intensyfikacja produkcji roślinnej wymusza konieczność szukania rozwiązań ograniczających m.in. zanieczyszczenie środowiska. Są nimi np. nowe technologie nawożeniowe umożliwiające łączenie stosowanych składników, co wpływa na lepsze wykorzystanie azotu przez rośliny. Celem pracy było porównanie wpływu nawożenia użytków zielonych azotem na zawartość makroelementów w runi łąkowej. Badania prowadzono w latach 1999-2001 na łące trwałej. Każdego roku po ruszeniu wegetacji stosowano nawożenie podstawowe pogłównie, wnosząc do gleby odpowiednio: N–60 kg×ha-1, P–60 kg×ha-1, K–60 kg×ha-1. Zastosowano dwie formy nawozów: wieloskładnikowy (Polifoska 15) [P] i mieszaninę nawozów jednoskładnikowych [M] (saletra amonowa, superfosfat pojedynczy, sól potasowa). W drugim i trzecim odroście stosowano nawożenie azotem w formie dolistnej (20%, 30%, 40% roztwór mocznika) i dokorzeniowej (saletra amonowa). Dawki azotu wynosiły: 27,6 kg×ha-1 (N1); 41,4 kg×ha-1 (N2); 55,2 kg×ha-1 (N3). W każdym roku badań zebrano po trzy pokosy. W runi łąkowej określono zawartość wapnia i magnezu. Analizując zawartość wapnia w roślinach w zależności od zastosowanych dawek i rodzaju nawożenia uzupełniającego azotem, stwierdzono, że najwięcej tego składnika było w roślinach z poletek nawożonych dolistnie dawką 55,2 kg×ha-1 azotu (N3), natomiast najmniej po zastosowaniu dokorzeniowo dawki 41,4 kg×ha-1 (N2). Zawartość magnezu w badanej runi była wysoka i wynosiła średnio 3,0 g×kg-1 s.m. w przypadku nawożenia nawozem wieloskładnikowym i 3,1 g×kg-1 s.m. w przypadku nawozów jednoskładnikowych.
Jan Kucharski, Jadwiga Wyszkowska BIOLOGICZNE WŁAŚCIWOŚCI GLEBY ZANIECZYSZCZONEJ HERBICYDEM APYROS 75 WG Słowa kluczowe: Apyros 75 WG, herbicyd, aktywność enzymów, drobnoustroje glebowe. Celem badań było określenie wpływu herbicydu Apyros 75 WG na liczebność różnych grup drobnoustrojów tlenowych, aktywność enzymów glebowych oraz plonowanie pszenicy jarej. Badania przeprowadzono w wazonach w hali wegetacyjnej. W doświadczeniu wykorzystano próbki gleby o składzie granulometrycznym piasku gliniastego. Glebę po wymieszaniu z nawozami mineralnymi zanieczyszczono herbicydem i umieszczono w plastikowych wazonach. Najniższa dawka herbicydu była dawką optymalną, zalecaną do stosowania przez producenta, a kolejne były 10 i 100-krotnie wyższe. Badania prowadzono w dwóch seriach: I – gleba nieobsiana i II – gleba obsiana pszenicą jarą. Stwierdzono, że Apyros 75 WG narusza homeostazę gleby, gdyż nawet w dawce zalecanej przez producenta zakłóca namnażanie niektórych grup drobnoustrojów, hamuje aktywność enzymów glebowych oraz zmniejsza plon pszenicy jarej. Najmniej odpornymi enzymami na działanie herbicydu są dehydrogenazy oraz ureaza, a najbardziej odporna jest fosfataza alkaliczna. Wrażliwość drobnoustrojów na zanieczyszczenie gleby herbicydem Apyros 75 WG jest następująca: bakterie amonifikacyjne > Pseudomonas > bakterie kopiotroficzne > bakterie oligotroficzne > bakterie immobilizujące azot > bakterie oligotroficzne przetrwalnikujące > Arthrobacter > bakterie celulolityczne > promieniowce > grzyby. Na liczebność drobnoustrojów oraz aktywność enzymów korzystnie wpływa uprawa pszenicy jarej.
Ewa Makarska, Daniela Gruszeczka, Bogusław Makarski POZIOM Ca, Mg I FOSFORU FITYNOWEGO W WYBRANYCH MIESZAŃCACH PSZENŻYTA Z KOZIEŃCAMI I ICH PSZENŻYTNICH FORMACH RODZICIELSKICH
Słowa kluczowe:
pszenżyto, mieszańce pszenżyta z kozieńcami, fosfor fitynowy, kompleksy
fitynowe W badaniach określono zawartość fosforu ogólnego, fitynowego oraz poziom Ca i Mg związanego w kompleksach fitynowych w ziarniakach mieszańcowych form pszenżyta z kozieńcami oraz pszenżytnich komponentów rodzicielskich. Obiektem badań były ziarniaki 4 rodów, w tym 2, w których formą mateczną był kozieniec, a ojcowską pszenżyto: Ae. crassa 4x x (Panda x Dańkowskie Złote) i Ae. juvenalis 6x x [(Lanca x L 506/79)x CZR 142/79] oraz 2 rody otrzymane w wyniku krzyżowania odwrotnego: [(Jana x Tempo)x Jana]x Ae. juvenalis 6x. Największą zawartość fosforu ogólnego stwierdzono w ziarniakach pszenżyta (Jana x Tempo) x Jana i dwóch rodach mieszańcowych powstałych w oparciu o tę formę (rodach nr 6 i 7); wyższy poziom wykazano w rodzie wcześniejszej generacji. Udział fosforu fitynowego w całkowitym fosforze zawartym w badanych ziarniakach był zróżnicowany od 32,8 do 69,4%. Z porównywanych komponentów rodzicielskich pszenżyto (Lanca x L 506/79)x CZR 142/79 odznaczało się największym udziałem fosforu fitynowego w odniesieniu do całkowitego, co nie znalazło potwierdzenia w ziarniakach mieszańcowych. Udział Mg fitynowego w ziarniakach badanych rodów mieszańcowych był większy w porównaniu z komponentami rodzicielskimi, z wyjątkiem nr 5 kombinacji krzyżówkowej Ae. juvenalis 6x x [(Lanca x L 506/79)x CZR 142/79]. W ziarniakach badanych rodów, w porównaniu z formami rodzicielskimi, stwierdzono mniejszy udział Ca w kompleksach fitynowych. Spośród analizowanych rodów na uwagę zasługują nr 4 kombinacji krzyżówkowej Ae. crassa 4x x (Panda x Dańkowskie Złote) i nr 6 [(Jana x Tempo)x Jana]x Ae. juvenalis 6x], w których ziarnie stwierdzono większą zawartość Ca i Mg oraz mniejszy udział fosforu fitynowego, a także korzystniejsze wskaźniki Ca/P całkowitego i Mg/P całkowitego.
Wojciech Sądej, Wiera Sądej, Robert Rozmysłowicz ZAWARTOŚĆ C ORAZ N W GLEBIE UKSZTAŁTOWANA JEDNOSTRONNYM WIELOLETNIM NAWOŻENIEM A SZKODLIWA MAKROFAUNA GLEBOWA Słowa kluczowe: nawożenie, makrofauna glebowa, polifagi, Agrotinae, Elateridae, Scarabaeidae, Tipulidae. Jednostronne nawożenie stosowane przez wiele lat ma znaczący, nie zawsze pozytywny, wpływ na środowisko glebowe, a także przyrodnicze. W wyniku takiego systemu nawożenia mogą zachodzić w glebie procesy polegające na degradacji próchnicy, wymywaniu składników pokarmowych, głównie azotu, erozji oraz nagromadzaniu się nasion chwastów, patogenów i szkodników. W ostatnim dziesięcioleciu szczególnie uwidoczniły się w agrocenozach zagrożenia ze strony szkodliwej makrofauny glebowej, zwłaszcza polifagów reprezentujących Agrotinae, Elateridae, Scarabaeidae i Tipulidae. Wieloletnie jednostronne nawożenie organiczne i mineralne stosowane w doświadczeniu statycznym założonym w 1972 r. na glebie płowej spowodowało wzrost zawartości węgla organicznego i azotu ogólnego w glebie, najwyższy w przypadku stosowania obornika. Stwierdzono istotny dodatni wpływ zawartości węgla organicznego oraz dodatni wpływ azotu ogółem na zagęszczenie potencjalnie szkodliwej makrofauny glebowej.
Agata Szymańska-Pulikowska WAPŃ I MAGNEZ W WODACH PODZIEMNYCH NA TERENACH OTACZAJĄCYCH SKŁADOWISKO ODPADÓW KOMUNALNYCH
Słowa kluczowe:
składowisko odpadów komunalnych, wody podziemne, odcieki składowiskowe,
Zanieczyszczenia przenoszone przez odcieki ze składowisk odpadów komunalnych są poważnym zagrożeniem dla wód podziemnych. Mogą zawierać substancje rozpuszczone, wymywane przez opady atmosferyczne, a także substancje organiczne i mineralne powstające w trakcie beztlenowego rozkładu odpadów. Oprócz substancji uznawanych za szkodliwe dla środowiska (jak np. metale ciężkie), odcieki mogą zawierać duże ilości pierwiastków występujących powszechnie w przyrodzie, które w naturalnych stężeniach nie są uznawane za niebezpieczne. W odciekach z „młodych” składowisk, na których odpady podlegają głównie procesom fermentacji kwaśnej, stężenie wapnia może przekraczać 3000 mg×m-3, a magnezu dochodzić do 1500 mg×dm-3. Odcieki ze „starych” składowisk, z dominacją procesów fermentacji metanowej, najczęściej zawierają do 400 mg×dm-3 wapnia i do 200 mg×dm-3 magnezu. Celem pracy było wykazanie charakteru i dynamiki zmian stężeń badanych pierwiastków w odciekach ze składowiska odpadów komunalnych „Maślice” we Wrocławiu oraz w wodach podziemnych terenów przyległych. Deponowanie odpadów na tym terenie rozpoczęto pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku. Warunki gruntowe ułatwiają kontakt wód podziemnych ze składowanymi odpadami oraz transport wymywanych zanieczyszczeń. Tylko część składowiska ma uszczelnienie i drenaż odprowadzający odcieki do zbiornika, z którego pobierano próby do badań. Na przełomie lat 1999-2000 zakończono eksploatację składowiska i rozpoczęto jego rekultywację. W ramach tego procesu wzmocniono zbocza hałdy odpadów gruntem zbrojonym, czaszę uszczelniono materiałem syntetyczno-mineralnym, a od strony dopływu wód podziemnych (w 2002 r.) wykonano ekran sięgający do warstwy nieprzepuszczalnej, mający zatrzymywać dopływające wody podziemne. W 2004 r. zasypano zbiornik na odcieki. Analizując zawartości wapnia i magnezu w wodach podziemnych dopływających do składowiska, nie wykazano innego źródła zanieczyszczenia. W odciekach składowiskowych proporcje między stężeniami wapnia i magnezu utrzymywały się na zbliżonym poziomie. Podobnie jak na innych składowiskach, w pierwszych latach badań wykazano większe stężenia wapnia, odcieki z dłużej składowanych odpadów zawierały większe ilości magnezu. Podwyższone zawartości wapnia i magnezu w wodach podziemnych przepływających pod nie uszczelnioną częścią składowiska wskazywały na ciągły dopływ zanieczyszczeń, nie zahamowany przez zabiegi techniczne zastosowane w trakcie rekultywacji obiektu. Zmiany właściwości wód odpływających za składowiskiem zależały głównie od składu wód dopływających do obiektu (maksymalne stężenia wystąpiły w podobnym czasie) oraz ilości zanieczyszczeń emitowanych do podłoża ze złoża odpadów (proporcje między średnimi zawartościami wapnia i magnezu zmieniały się w nich podobnie jak w odciekach ze składowiska).
Arkadiusz Telesiński, Janina Nowak , Beata Smolik, Anna Dubowska, Natalia Skrzypiec WPŁYW ZASOLENIA GLEBY NA AKTYWNOŚĆ ENYZMÓW ANTYOKSYDACYJNYCH ORAZ ZAWARTOŚĆ KWASU ASKORBINOWEGO I FENOLI W ROŚLINACH FASOLI (PHASEOLUS VULGARIS L.) Słowa kluczowe: zasolenie, stres oksydacyjny, fasola, flawonoidy, fenole. Jednym z ważniejszych abiotycznych czynników wpływających na wzrost, rozwój i produktywność roślin jest zasolenie podłoża. Trudno jest jednak określić, w przypadku jakiego stężenia soli mówi się o zasoleniu podłoża. Graniczna jego wartość jest uzależniona od gatunku, a w nawet odmiany, etapu rozwoju rośliny oraz od wielu towarzyszących czynników środowiska. W pracy zaprezentowano wyniki doświadczeń mających na celu określenie, w jaki sposób dodatek do gleby NaCl o różnych stężeniach oddziałuje na wybrane parametry stresu oksydacyjnego: aktywność katalazy i peroksydazy oraz zawartość kwasu askorbinowego, fenoli i flawonoidów w roślinach fasoli. Doświadczenie wazonowe w warunkach laboratoryjnych przeprowadzono na próbkach gliny pylastej lekkiej o zawartości próchnicy 1,2%. Glebę podzielono na 1 kg naważki, którymi, po wcześniejszym dodaniu wodnych roztworów NaCl w dawkach 10, 30 i 50 mM kg-1, napełniono wazony. Do każdego wazonu wysiano po 7 nasion fasoli odmiany Aura. Próbę kontrolną stanowiły rośliny rosnące w glebie bez dodatku soli. W 14, 21 i 28 dniu doświadczenia pobrano zielone części roślin i oznaczono w nich kolorymetrycznie aktywność katalazy i peroksydazy oraz zawartość flawonoidów, fenoli i kwasu askorbinowego, a także zawartość chlorków miareczkową metodą Mohra. Stwierdzono, że zawartość chlorków w roślinach fasoli wzrastała wraz ze zwiększaniem stężenia NaCl w podłożu. Aktywność enzymów antyoksydacyjnych: katalazy i peroksydazy w roślinach fasoli, w poszczególnych terminach pomiarów, wzrastała wraz ze zwiększaniem się w nich ilości chlorków. Zawartość nieenzymatycznych antyutleniaczy w roślinach fasoli: kwasu askorbinowego, flawonoidów i fenoli wykazywała w trakcie trwania doświadczenia zmienne zależności w stosunku do ilości w nich chlorków, jednakże w całym doświadczeniu zawartość kwasu askorbinowego była istotnie dodatnio, a fenoli istotnie ujemnie skorelowana z ilością chlorków w tkankach roślinnych.
Jadwiga Wierzbowska, Teresa Bowszys WPŁYW REGULATORÓW WZROSTU STOSOWANYCH W WARUNKACH ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA FOSFOREM NA ZAWARTOŚĆ I AKUMULACJĘ POTASU, MAGNEZU I WAPNIA W PSZENICY JAREJ Słowa kluczowe: potas, wapń, magnez, nawożenie fosforem, regulatory wzrostu. Celem pracy było prześledzenie wpływu endogennych regulatorów wzrostu i zróżnicowanego nawożenia fosforem na zawartość i akumulację potasu, magnezu i wapnia w pszenicy jarej. Podstawą badań było doświadczenie wazonowe założone na glebie o składzie granulometrycznym piasku gliniastego lekkiego, na której uprawiano pszenicę jarą odmiany Jasna. Gleba charakteryzowała się lekko kwaśnym odczynem i średnią zasobnością w przyswajalny fosfor, potas i magnez. Na tle stałego nawożenia NKMg (1,5 g N, 1,5 g K i 0,25 g Mg) zastosowano wzrastające dawki fosforu (0,0-1,02 g P na wazon). W celu porównania działania regulatorów wzrostu, stosowanych w warunkach wzrastających dawek fosforu, wazony podzielono na 4 grupy, w zależności od stosowanych oprysków: woda destylowana (kontrola), kinetyna, giberelina i auksyna. Kinetyna i auksyna zwiększyły zawartość potasu w ziarnie pszenicy, natomiast giberelina stymulowała wynos tego pierwiastka. Wzrastające dawki P powodowały zmniejszenie koncentracji potasu w pszenicy, z wyjątkiem najstarszych liści. Najwyższe pobranie potasu uzyskano po zastosowaniu 0,68 g P na wazon. Giberelina zwiększyła zawartość Mg źdźble, plewach i najstarszych liściach oraz ziarnie, a kinetyna i auksyna zmniejszały jego koncentrację. Regulatory wzrostu zwiększyły też pobranie magnezu przez pszenicę nienawożoną fosforem. Najwyższe pobranie Mg uzyskano po zastosowaniu 0,68 g P na wazon. Regulatory wzrostu zwiększyły zawartość Ca w ziarnie pszenicy. Giberelina i auksyna zwiększyły pobranie wapnia przez pszenicę nienawożoną P. Nawożenie fosforem tylko w niewielkim stopniu wpłynęło na akumulację Ca w roślinach. Regulatory wzrostu nieznacznie rozszerzyły proporcje molowe Ca:P w ziarnie, plewach i źdźble. Kinetyna i auksyna zacieśniły stosunek Ca:P w liściach. Wzrastające dawki fosforu, głównie w organach wegetatywnych, zawężały proporcje Ca:P. Giberelina zawęziła, a kinetyna rozszerzyła proporcje K:(Mg+Ca) w ziarnie i organach wegetatywnych. Auksyna rozszerzyła te proporcje w ziarnie i liściach, a jednocześnie zawęziła w plewach i źdźble. Najniższe i najwyższe dawki fosforu spowodowały zawężenie proporcji K:(Mg+Ca) w ziarnie i plewach.
Jadwiga Wierzbowska, Teresa Bowszys WPŁYW REGULATORÓW WZROSTU I POZIOMU NAWOŻENIA FOSFOREM NA GOSPODARKĘ AZOTEM W ROŚLINACH PSZENICY JAREJ Słowa kluczowe: pszenica jara, nawożenie fosforem, azot, regulatory wzrostu. W doświadczeniu wazonowym, na glebie o składzie granulometrycznym piasku gliniastego lekkiego, uprawiano pszenicę jarą odmiany Jasna. Gleba charakteryzowała się lekko kwaśnym odczynem i średnią zasobnością w przyswajalny fosfor, potas i magnez. Na tle stałego nawożenia NKMg (1,5 g N, 1,5 g K i 0,25 g Mg) zastosowano wzrastające fosforu (0,0-1,02 g P na wazon). W celu porównania działania regulatorów wzrostu, stosowanych w warunkach wzrastających dawek fosforu, wazony podzielono na 4 grupy, w zależności od stosowanych oprysków: woda destylowana (kontrola), kinetyna, giberelina i auksyna. Celem pracy było określenie wpływu regulatorów wzrostu i poziomu nawożenia fosforem na gospodarkę azotem w roślinach pszenicy jarej. Zawartość azotu w ziarnie zależała od poziomu nawożenia fosforem, zwłaszcza po oprysku auksyną i kinetyną. Najwyższą koncentrację N uzyskano po zastosowaniu 0,85 g P na wazon. Regulatory wzrostu, zwłaszcza auksyna i giberelina, zmniejszyły koncentrację azotu w ziarnie. Zawartość azotu w plewach i źdźble w niewielkim stopniu zależała od poziomu nawożenia fosforem, natomiast w liściach była ujemnie skorelowana z dawką P. Fitohormony zmniejszyły koncentrację azotu w źdźble, najstarszych liściach i liściu flagowym, a zwiększyły w podflagowym. Pobranie i akumulacja azotu w ziarnie wzrastały do dawki 0,68 g P na wazon. Regulatory wzrostu zmniejszyły akumulację azotu w nadziemnych organach pszenicy, szczególnie w ziarnie, a pod wpływem gibereliny zwiększyło się nagromadzenie tego składnika w plewach i źdźble. Udział ziarna w gromadzeniu azotu wahał się od 62% (bez nawożenia P) do 68% po zastosowaniu 0,68 g P na wazon. Regulatory wzrostu, zwłaszcza giberelina, zmniejszyły udział ziarna w gromadzeniu tego składnika. Plon białka z rośliny, z wyjątkiem pszenicy opryskiwanej gibereliną, wzrastał proporcjonalnie do dawki fosforu.
Anna Winiarska-Mieczan, Katarzyna Nowak ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W SOKACH WARZYWNO-OWOCOWYCH PRZEZNACZONYCH DLA NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI Słowa kluczowe: składniki mineralne, soki owocowo-warzywne, dzieci, niemowlęta. Źródłem poszczególnych pierwiastków jest głównie pożywienie, niektórych dostarczają woda pitna i suplementy. Ważnym źródłem składników mineralnych w diecie dziecka są soki. Niemowlęta i małe dzieci powinny otrzymywać soki oznaczone jako „żywność specjalnego przeznaczenia żywieniowego”. Dla małych dzieci rekomendowane są soki pasteryzowane, ponieważ są one wolne od bakterii i toksyn, a tych warunków mogą nie spełniać soki wytwarzane w domu. Celem pracy było określenie zawartości wybranych składników mineralnych w sokach warzywno-owocowych przeznaczonych dla niemowląt i dzieci do lat 3. Materiał do badań stanowiły soki zakupione w sklepach spożywczych na terenie Lublina w styczniu 2006 r., w okresie ich przydatności do spożycia. Osiem zakupionych soków miało adnotację, że jest to „środek specjalnego przeznaczenia żywieniowego”, 2 były rekomendowane przez Instytut Żywności i Żywienia, natomiast 10 soków nie miało żadnych adnotacji o przeznaczeniu do żywienia niemowląt i małych dzieci. Soki są ważnym źródłem składników mineralnych w diecie niemowląt i małych dzieci. Najcenniejsze są soki przecierowe owocowo-warzywne, ponieważ dostarczają znacznych ilości suchej masy, w skład, której wchodzą m.in. błonnik, składniki mineralne i witaminy. Różnice w zawartości poszczególnych składników mineralnych w sokach wynikają przede wszystkim z ich składu komponentowego. Soki dla niemowląt i małych dzieci nie powinny zawierać żadnych substancji dodatkowych, należy jednak traktować z rezerwą produkty bez atestów, nie można, bowiem w nich wykluczyć obecności dodatków niedozwolonych, np. askorbianianu wapnia czy chlorku wapnia.
Jadwiga Wyszkowska, Jan Kucharski, Agata Borowik, Edyta Boros REAKCJA BAKTERII NA ZANIECZYSZCZENIE GLEBY METALAMI CIĘŻKIMI Słowa kluczowe: metale ciężkie w glebie, liczebność bakterii, miedź, cynk, kadm, ołów. W doświadczeniu wazonowym badano wpływ zanieczyszczenia piasku gliniastego pojedynczymi metalami ciężkimi (Cd2+, Cu2+, Zn2+, Pb2+) i ich mieszaninami na liczebność bakterii kopiotroficznych, amonifikacyjnych, immobilizujących azot, celulolitycznych oraz bakterii z rodzaju Arthrobacter i Pseudomonas. Badania wykonano w dwóch seriach: z glebą obsianą owsem i nieobsianą. Stwierdzono, że wrażliwość bakterii na Cd2+, Cu2+, Zn2+ i Pb2+ jest cechą specyficzną związaną z zawartością tych metali w glebie oraz sposobem jej użytkowania. Rozwój bakterii z rodzaju Arthrobacter oraz Pseudomonas był intensywniej hamowany w glebie obsianej owsem, natomiast bakterii amonifikacyjnych, immobilizujących azot oraz celulolitycznych – w glebie nieobsianej. Bardziej odporne na te zanieczyszczenia okazały się bakterie kopiotroficzne, celulolityczne, immobilizujace azot i amonifikacyjne niż bakterie z rodzaju Arthrobacter i Pseudomonas. Zwiększenie liczby metali ciężkich jednocześnie zanieczyszczających glebę do dwóch (Cd2+ i Cu2+; Cd2+ i Zn2+; Cd2+ i Pb2+) i trzech (Cd2+, Cu2+ i Zn2+; Cd2+, Cu2+ i Pb2+, Cd2+, Pb2+ i Zn2+) z reguły nie zwiększało intensywności ich oddziaływania na badane bakterie. Zmiany wywołane przez te mieszaniny były zazwyczaj zbliżone do zmian powodowanych przez pojedyncze metale ciężkie.
Piotr Żarczyński, Stanisław Sienkiewicz, Sławomir Krzebietke AKUKMULACJA MAKROELEMENTÓW W ROŚLINNOŚCI NA ZAINICJOWANYCH ODŁOGACH Słowa kluczowe: odłóg, rutwica wschodnia, stokłosa bezostna, N, P, K, Mg. Wiosną 1996 r. na glebie kompleksu pszennego dobrego, klasy bonitacyjnej IIIa zainicjowano odłogi: obsiany rutwicą wschodnią (Galega orientalis Lam.), odłóg klasyczny, obsiany mieszanką rutwicy wschodniej (Galega orientalis Lam.) ze stokłosą bezostną (Bromus inermis), obsiany stokłosą bezostną (Bromus inermis). W niniejszej pracy przedstawiono wyniki uzyskane w latach 2000-2004. Z obiektów pokrytych roślinnością pobierano próbki (4x1m2) raz w roku w jednakowej fazie wzrostu i rozwoju roślin. Zawartość makroskładników w materiale roślinnym oznaczono konwencjonalnymi metodami. Opracowanie statystyczne wyników wykonano w oparciu o analizę regresji i korelacji. W badaniach wykazano, że odłóg obsiany roślinami wieloletnimi w większym stopniu uruchamia składniki pokarmowe i włącza je do obiegu niż roślinność naturalna odłogu klasycznego. Jednak roślina motylkowata (rutwica wschodnia) pokrywająca wyłącznie glebę może stwarzać ryzyko przemieszczania azotanów(V) do wód gruntowych. Dobrym rozwiązaniem może być utrzymywanie pól wyłączonych z produkcji w formie odłogu obsianego mieszanką rutwicy wschodniej i stokłosy bezostnej. Tak zabezpieczona gleba pozwala na utrzymanie żyzności i jednocześnie nie stwarza zagrożenia ekologicznego związanego z przemieszczaniem N-NO3.
|
||
Anita Biesiada WPŁYW OKRYĆ PŁASKICH I ROZSTAWY NA PLON I JAKOŚĆ KALAREPY W UPRAWIE WIOSENNEJ Słowa kluczowe: kalarepa, okrycia płaskie, rozstawa, plon, wartość odżywcza. Kalarepa jest rośliną klimatu umiarkowanego o krótkim okresie wegetacji, uprawianą głównie dla jej smacznych, soczystych, zgrubiałych pędów bogatych w składniki odżywcze, w tym witaminę C i potas. W doświadczeniu dwuczynnikowym przeprowadzonym w latach 2004-2006 oceniano wpływ okryć płaskich (folia perforowana, włóknina polipropylenowa) i rozstawy (20x15; 25x20 cm) na plonowanie i wartość odżywczą kalarepy w uprawie wiosennej. Wykazano, że zastosowanie okryć płaskich zapewniło istotnie większy plon wczesny i handlowy zgrubień. Największy plon zgrubień uzyskano osłaniając rośliny włókniną polipropylenową. Większe zagęszczenie roślin w rozstawie 20x15 cm umożliwiło uzyskanie istotnie większego plonu kalarepy, a jednocześnie zmniejszenie jednostkowej masy zgrubienia. Okrycia płaskie przyczyniły się do spadku zawartości suchej masy, cukrów redukujących i ogółem, lecz miały mały wpływ na zawartość witaminy C w częściach jadalnych. W kalarepie uprawianej w rozstawie 20x15 cm stwierdzono większą zawartość azotanów, witaminy C oraz cukrów redukujących niż w rozstawie 25x20 cm.
Anita Biesiada, Eugeniusz Kołota WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM NA PLONOWANIE I JAKOŚĆ CYKORII TYPU RADICCHIO Słowa kluczowe: radicchio, nawożenie azotem, plon, azotany, makroskładniki. W doświadczeniu polowym przeprowadzonym w latach 2005-2006 oceniano wpływ dawki i sposobu nawożenia azotem na plonowanie i skład chemiczny cykorii typu radicchio odmiany Indygo uprawianej na zbiór letni. Azot stosowano w całości przedwegetacyjnie lub w dwóch dawkach przedwegetacyjnie i pogłównie, w ilości 50, 100, 50+50, 150, 100+50, 200, 100+100 kg N×ha-1 z użyciem saletry amonowej. Istotnie największy plon główek w doświadczeniu, lecz również największą zawartość azotanów w liściach, uzyskano wnosząc N w dwóch dawkach przedwegetacyjnie i pogłównie w ilości 200 (100+100) kg N×ha-1. Zawartość azotanów po zastosowaniu N w całości przedwegetacyjnie była nieco mniejsza i wahała się od 1070 do 1350 mg×kg-1 św.m., zaś w przypadku dzielenia dawki N na dwie części wynosiła 1160-1380 mg×kg-1 św.m. Sposób wnoszenia azotu miał mały wpływ na zawartość P i Mg. Poziom potasu i wapnia w liściach radicchio malał pod wpływem wzrastających dawek N.
Kamila Czerniak, Eugeniusz Kołota WPŁYW TERMINU ZBIORU NA PLON I WARTOŚĆ ODŻYWCZĄ BURAKA LIŚCIOWEGO Słowa kluczowe: burak liściowy, termin zbioru, plon, wartość odżywcza. W latach 2004-2006 badano wpływ terminu zbioru na wielkość i jakość plonu buraka liściowego odmiany Lukullus. Nasiona wysiewano w drugiej dekadzie kwietnia i po przerywce pozostawiono w rozstawie 45x25 cm. Pierwszy zbiór roślin przeprowadzono w drugiej dekadzie lipca, a kolejne dwa w odstępach dwutygodniowych. Podczas zbioru pobierano oddzielnie próby liści i ogonków liściowych, w których oznaczano zawartość suchej masy, azotanów, witaminy C, P i Mg, K i Ca. Wyniki badań poddano analizie statystycznej za pomocą testu t-Duncana na poziomie istotności α=0,05. Wykazano, że w miarę opóźniania terminu zbioru plon buraka liściowego wzrastał średnio z 42,46 t ha-1 w pierwszym terminie do 72,04 t ha-1 po dwóch tygodniach i do 105,61 t ha-1 przy zbiorze najpóźniejszym. Zarówno w blaszkach, jak i ogonkach liściowych zawartość azotanów, potasu i magnezu oraz fosforu w blaszkach liściowych zmniejszała się w miarę opóźniania terminu zbioru. Przedłużenie okresu uprawy przyczyniło się do wzrostu zawartości suchej masy zarówno w blaszkach, jak i ogonkach liściowych, a także witaminy C w blaszkach liściowych. W blaszkach liściowych buraka liściowego stwierdzono większe nagromadzenie suchej masy, K i Mg, natomiast w ogonkach liściowych – większą zawartość P, Ca i azotanów.
Jacek Dyśko, Stanisław Kaniszewski, Waldemar Kowalczyk WPŁYW ODCZYNU POŻYWKI NA DOSTĘPNOŚĆ FOSFORU W BEZGLEBOWEJ UPRAWIE POMIDORA Słowa kluczowe: pH, pożywka, fosfor, słoma, torf, wełna mineralna. Badania prowadzono w warunkach szklarniowych w latach 2004-2006. Celem badań było określenie wpływu odczynu pożywki na dostępność fosforu w bezglebowej uprawie pomidora w podłożach organicznych i inertnym. Uprawę prowadzono w matach wykonanych z rozdrobnionej słomy żytniej, w workach z torfem oraz w wełnie mineralnej. Rośliny nawożono standardowymi roztworami pożywek o zróżnicowanym odczynie (pH): – 4,5, 5,0, 5,5, 6,0, 6,5. Zróżnicowany odczyn pożywki stosowanej do upraw bezglebowych na podłożach organicznych, szczególnie na słomie, w mniejszym stopniu modyfikował pH środowiska korzeniowego niż na wełnie mineralnej. Zawartość dostępnego fosforu w środowisku korzeniowym była ściśle związana z odczynem dozowanej pożywki oraz podłożem uprawowym. Zdecydowanie mniejsze zawartości dostępnego fosforu oznaczano w podłożach organicznych (słoma, torf) w porównaniu z wełną mineralną. Wraz ze wzrostem pH pożywki, wzrastało pH środowiska korzeniowego oraz malała zawartość dostępnego fosforu. Przebieg tych zmian był podobny zarówno w podłożach inertnym, jak i organicznych. Tempo tych zmian było wolniejsze w podłożach organicznych. Wraz ze wzrostem pH stosowanych pożywek malała średnia zawartość fosforu w liściach pomidora. Wyższą zawartość P-PO4 w liściach pomidora stwierdzono na wełnie mineralnej. Na wełnie mineralnej uzyskano istotnie wyższy plon handlowy pomidora w porównaniu z plonem z podłoży organicznych. Najlepsze plonowanie pomidora, niezależnie od stosowanych podłoży, stwierdzono w przypadku stosowania pożywki o pH 5,5.
Anna Francke, Joanna Majkowska-Gadomska ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH SKŁADNIKÓW CHEMICZNYCH W GŁÓWKACH CYKORII RADICCHIO W ZALEŻNOŚCI OD TERMINU I SPOSOBU UPRAWY Słowa kluczowe: cykoria radicchio, termin, metoda uprawy, wartość odżywcza, azotany. W latach 2005–2006 oceniano zawartość suchej masy, wybranych składników organicznych i azotanów w główkach cykorii radicchio odmiany Palla Rossa 3 w zależności od terminu i metody uprawy. Cykorię uprawiano dwiema metodami – z rozsady przygotowanej uprzednio w szklarni oraz z siewu bezpośredniego w pole – w dwóch terminach – wiosennym i letnio-jesiennym. Analiza statystyczna wykazała istotny wpływ obydwu analizowanych czynników doświadczenia na zawartość witaminy C i cukrów prostych w częściach jadalnych cykorii. Na ilość zgromadzonej suchej masy istotnie wpłynęła metoda, natomiast cukrów ogółem – termin uprawy. Przeprowadzone po zbiorze badania chemiczne materiału roślinnego wykazały, iż zawartość suchej masy, kwasu L-askorbinowego, cukrów prostych i ogółem była większa w główkach cykorii z wiosennego terminu uprawy. Rośliny uprawiane z rozsady zgromadziły więcej kwasu L-askorbinowego i cukrów prostych, natomiast uprawiane z siewu bezpośredniego – więcej suchej masy i cukrów ogółem. Na gromadzenie azotanów w główkach cykorii istotny wpływ wywarły obydwa analizowane czynniki. Istotnie więcej azotanów (o ponad 33%) oznaczono w częściach jadalnych cykorii radicchio uprawianej w terminie letnio-jesiennym. Wpływ sposobu uprawy na badany czynnik nie był tak wyraźny – rośliny z siewu bezpośredniego zgromadziły średnio prawie o 11% azotanów więcej niż uprawiane z rozsady. Współdziałanie badanych czynników na bioakumulację suchej masy, kwasu L-askorbinowego, cukrów prostych i ogółem oraz azotanów było istotne.
Janina Gajc-Wolska, Dawid Bujalski, Agnieszka Chrzanowska WPŁYW PODŁOŻY NA PLONOWANIE I JAKOŚĆ OWOCÓW OGÓRKA SZKLARNIOWEGO Słowa kluczowe: wełna mineralna, perlit, włókno drzewne, terminy uprawy, skład chemiczny. Ogórek jest gatunkiem o wysokich wymaganiach klimatycznych, szczególnie w stosunku do temperatury. Temperatura powietrza, wilgotności, oraz natężenie napromieniowania są czynnikami wpływającymi na plonowanie i jakość owoców. Zmienność parametrów w ciągu roku w Polsce utrudnia uprawę całoroczną tego gatunku. Doświadczenie prowadzono w całorocznym cyklu produkcyjnym, w trzech terminach uprawy, z zastosowaniem trzech podłoży: wełny mineralnej, perlitu, włókna drzewnego. Termin uprawy oraz zastosowane podłoże były głównymi czynnikami doświadczenia. Największe plony oraz najlepszej jakości owoce otrzymano w drugim terminie uprawy (kwiecień – sierpień) charakteryzującym się optymalnymi warunkami dla tego gatunku. Na wielkość plonowania miało również wpływ zastosowane podłoże. Największe plony otrzymano w uprawie na włóknie drzewnym, nieznacznie mniejsze w uprawie na perlicie. Największą zawartość suchej masy, cukrów ogółem, witaminy C, wapnia i fosforu miały owoce ogórka z uprawy w terminie letnim, a wyższą zawartość azotu i potasu owoce z uprawy w terminie jesiennym
Monika Grzeszczuk, Dorota Jadczak OCENA WARTOŚCI BIOLOGICZNEJ ORAZ PRZYDATNOŚCI DLA ZAMRAŻALNICTWA WYBRANYCH GATUNKÓW ZIÓŁ PRZYPRAWOWYCH Słowa kluczowe: estragon, hyzop, trybula, wartość biologiczna, zamrażanie, zamrażalnicze przechowywanie. W latach 2003–2004 oceniano wartość biologiczną świeżego ziela oraz wpływy zamrażania i zamrażalniczego przechowywania na zawartość wybranych składników chemicznych w zielu bylicy estragon (Artemisia dracunculus L.), hyzopu lekarskiego (Hyssopus officinalis L.) oraz trybuli ogrodowej (Anthriscus cerefolium L.). W materiale doświadczalnym (świeże ziele) oznaczono zawartość: suchej masy, popiołu ogólnego, azotu ogólnego, azotanów, kwasu L-askorbinowego, cukrów ogółem, błonnika surowego oraz kwasowość ogólną. Oprócz surowca świeżego ocenie składu chemicznego poddano również surowiec po zamrożeniu oraz po 6 i 12 miesiącach zamrażalniczego składowania. Spośród ocenianych w doświadczeniu gatunków ziół istotnie większą zawartością suchej masy, azotu ogólnego oraz azotanów wyróżniał się hyzop lekarski. W przypadku trybuli ogrodowej wykazano wysoką zawartość popiołu ogólnego, cukrów ogółem, kwasu L-askorbinowego oraz kwasowość ogólną. Najwyższą zawartość błonnika surowego stwierdzono natomiast w przypadku bylicy estragon. Po zamrożeniu surowca odnotowano straty w zawartości: suchej masy, popiołu, azotu, błonnika, cukrów, kwasowości ogólnej oraz kwasu L-askorbinowego. Zamrożony produkt był przechowywany przez 6 i 12 miesięcy w komorze zamrażalniczej, w temp. –25 ÷ –27°C. Po rocznym okresie zamrażalniczego składowania obserwowano dalszy spadek w przypadku zawartości azotu ogólnego, kwasowości ogólnej oraz kwasu L-askorbinowego. Oceniane gatunki ziół przyprawowych wykazały dobrą przydatność do zamrażania i długotrwałego zamrażalniczego przechowywania. W dobrym stopniu zachowały swój charakterystyczny aromat, barwę, a ubytki suchej masy nie przekroczyły 1,5%. Uwzględniając cechy organoleptyczne, najlepszą jakość po 12 miesiącach zamrażalniczego przechowywania miała trybula ogrodowa, natomiast lepiej zachowywały kwas L-askorbinowy hyzop lekarski oraz bylica estragon.
Dorota Jadczak, Monika Grzeszczuk WPŁYW TERMINU SIEWU NASION NA WIELKOŚĆ I JAKOŚĆ PLONU BYLICY ESTRAGONU (ARTEMISIA DRACUNCULUS L.) UPRAWIANEJ NA ZBIÓR PĘCZKOWY Słowa kluczowe: bylica estragon, plon, makro- i mikroskładniki, olejek eteryczny, kwas L-askorbinowy, procent inhibicji DPPH. W latach 2004–2006 badano wpływ terminu siewu nasion (10 i 25 kwietnia oraz 10 maja) na wielkość i jakość plonu bylicy estragonu, uprawianej na zbiór pęczkowy. W części laboratoryjnej badań (2004 i 2005), w próbie zbiorczej – ze wszystkich zbiorów i terminów uprawy – oceniono zawartość makro- i mikroskładników: azotu ogólnego, fosforu, potasu, wapnia, magnezu i sodu oraz cynku, manganu, żelaza i miedzi. Zawartość olejku eterycznego oznaczono w powietrznie suchym zielu metodą destylacji próbki surowca z wodą. W świeżej masie ziela wykonano oznaczenie zawartości kwasu L-askorbinowego oraz aktywność zmiatania rodników DPPH. Wykazano, iż badane terminy siewu wpłynęły istotnie na wielkość plonu ziela estragonu. Istotnie największy plon (424,5 kg×100 m-2) otrzymano z wysiewu w najpóźniejszym terminie (10 maja). Plon ten istotnie zmniejszał się wraz z przyspieszaniem terminu siewu, tj. do ok. 10 kwietnia. Terminy siewu nie miały istotnego wpływu na parametry biometryczne roślin w czasie ich zbioru, jedynie szerokość liści była istotnie większa w przypadku najwcześniejszego terminu uprawy. W uzyskanym plonie estragonu stwierdzono wysoką zawartość składników mineralnych, zbliżoną w poszczególnych latach badań. Największe różnice wystąpiły w zawartości żelaza, którego w roślinach w 2004 r. było ponad dwukrotnie więcej niż w kolejnym roku badań. Również w tym roku odnotowano w estragonie znacznie wyższą zawartość cynku (o 87,2%) i miedzi (o 76,9%) w porównaniu z zebranym w 2005 roku. Zawartość olejku eterycznego (średnio w latach badań) wyniosła 0,59%, kwasu L-askorbinowego 10,08 mg×100 g-1 ś.m.), a zdolność redukcji rodników DPPH kształtowała się na poziomie 26,74%.
Grażyna Jurgiel-Małecka, Janina Suchorska-Orłowska WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM NA ZAWARTOŚĆ MIKROELEMENTÓW W WYBRANYCH ODMIANACH BOTANICZNYCH CEBULI Słowa kluczowe: nawożenie azotem, mikroelementy, cebula zwyczajna, cebula piętrowa, szalotka. W trzyletnim doświadczeniu polowym przeprowadzonym w Warzywniczej Stacji Doświadczalnej w Dołujach badano wpływ nawożenia azotem na zawartość mikroelementów (żelaza, manganu, miedzi i cynku) w plonie cebuli zwyczajnej (Allium cepa L. var. cepa Helm.), cebuli piętrowej (Allium cepa var. proliferum Targioni-Tozzetti) i szalotki (Allium cepa L. var. Ascalonicum). Zastosowano następujące nawozy: mocznik, saletrę amonową i saletrę wapniową w zróżnicowanych dawkach nawożenia azotem – 100 i 200 kg N×ha-1. Cebulki wysadzano do gleby na początku kwietnia w rozstawie 30 x 5 cm (cebula zwyczajna) i 30 x 10 cm (cebula piętrowa i szalotka). W okresie wegetacji roślin wykonywano standardowe zabiegi pielęgnacyjne i agrotechniczne. Cebulę zwyczajną i szalotkę zbierano w ostatnich dniach lipca lub pierwszych dniach sierpnia, kiedy ok. 75% roślin miało załamany szczypior. Cebulę piętrową zbierano w końcu września. Zawartość mikroelementów w suchej masie badanych roślin oznaczano metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej, po wcześniejszym zmineralizowaniu próbek w mieszaninie stężonych kwasów azotowego(V) i chlorowego(VII) zmieszanych w stosunku 3:1. Nawożenie azotem spowodowało istotne zmiany zawartości mikroelementów w plonie wszystkich badanych odmian. Pod wpływem wzrastających dawek azotu nastąpiło zwiększenie zawartości żelaza i manganu oraz zmniejszenie koncentracji miedzi i cynku. Analiza statystyczna wyników wykazała, że czynnikiem istotnie odpowiedzialnym za zmiany w składzie chemicznym cebuli zwyczajnej, cebuli piętrowej i szalotki była zastosowana w nawożeniu dawka azotu, a nie rodzaj użytego nawozu. Zawartość oznaczanych mikroelementów oraz zakres zmian spowodowanych nawożeniem zależały od badanej odmiany botanicznej cebuli.
Stanisław Kaniszewski, Jacek Dyśko WPŁYW NAWADNIANIA KROPLOWEGO I METODY UPRAWY NA PLON I JAKOŚĆ KORZENI PIETRUSZKI Słowa kluczowe: pietruszka korzeniowa, metody uprawy, nawadnianie kroplowe, fertygacja. W latach 2005–2007 badano wpływ nawadniania kroplowego powierzchniowego i podpowierzchniowego na plonowanie korzeni pietruszki uprawianej na płaskim gruncie i na redlinach. Nawadnianie prowadzono z użyciem przewodów nawadniających, z wewnętrznie wtopionymi co 35 cm emiterami z kompensacją ciśnienia, które przy nawadnianiu podpowierzchniowym umieszczono na głębokości 50 mm, pośrodku dwóch rzędów roślin. Nawadnianie rozpoczynano, gdy potencjał wodny gleby wynosił od -30 kPa do -40 kPa. Nawozy azotowe (100 kg N×ha-1) wprowadzano w dwóch dawkach: pierwszą zastosowano przedwegetacyjnie, drugą podano przez fertygację. W kontroli drugą dawkę wniesiono w nawożeniu posypowym. Nawadnianie kroplowe powierzchniowe i podpowierzchniowe zastosowane zarówno na redlinach, jak i na płaskim gruncie powodowało istotny wzrost plonu handlowego korzeni pietruszki. Natomiast nie stwierdzono różnic w plonie pietruszki po zastosowaniu powierzchniowego i podpowierzchniowego sposobu nawadniania kroplowego. W uprawie pietruszki na redlinach udział korzeni niekształtnych w plonie był o 100% mniejszy w porównaniu z uprawą na płaskim gruncie. Pietruszka uprawiana na redlinach wytwarzała dłuższe korzenie spichrzowe, o lepszym kształcie w porównaniu z uprawą na płaskim gruncie. Nawadnianie powierzchniowe i wgłębne powodowało istotny spadek zawartości azotu ogólnego i potasu w korzeniach pietruszki.
Waldemar Kowalczyk, Jacek Dyśko, Stanisław Kaniszewski WPŁYW pH POŻYWKI REGULOWANEGO KWASEM CHLOROWODOROWYM NA ZAWARTOŚĆ JONÓW Cl- W STREFIE KORZENIOWEJ W BEZGLEBOWEJ UPRAWIE POMIDORA Słowa kluczowe: chlorki, pH, kwas chlorowodorowy, słoma, torf, wełna mineralna. Badania prowadzono w latach 2004-2006 w warunkach szklarniowych. Pomidory odmiany Blitz F1 nawożono pożywką o zróżnicowanym odczynie (pH): 4,5, 5,0, 5,5, 6,0, 6,5. Wymagany odczyn pożywki stosując dodatek 65% HNO3 oraz 33% HCl. Ilość kwasu potrzebnego do doprowadzenia pożywki do wymaganego odczynu ustalono na podstawie krzywej zakwaszenia wody, do pH 6,5 za pomocą kwasu azotowego, a dalsze zakwaszenie za pomocą kwasu chlorowodorowego. Pomidory uprawiano w podłożach organicznych (torf, słoma) oraz inertnym (wełna mineralna). Przebieg zmian stężenia Cl- w strefie korzeniowej w czasie uprawy pomidora zależał od rodzaju podłoża oraz zawartości chlorków w dozowanych pożywkach. W podłożu ze słomy, niezależnie od pH stosowanej pożywki, większe zawartości Cl- oznaczano w początkowym okresie uprawy pomidora. Zawartość chlorków w torfie i wełnie mineralnej w przypadku wszystkich badanych poziomów pH wzrastała w trakcie uprawy. Większą akumulację jonów Cl- w badanych podłożach stwierdzono po zastosowaniu pożywek o niższych poziomach pH, w których zawartość chlorków wynikająca z większej dawki kwasu solnego, była wyższa. Regulacja odczynu kwasem chlorowodorowym nie powodowała przekroczenia dopuszczalnych stężeń Cl- w pożywce oraz strefie korzeniowej pomidora. Wraz ze wzrostem koncentracji chlorków w pożywce wzrastała zawartość Cl- w liściach pomidora.
Jan Krężel, Eugeniusz Kołota WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM NA PLONOWANIE I WARTOŚĆ BIOLOGICZNĄ KAPUSTY PEKIŃSKIEJ UPRAWIANEJ Z ROZSADY NA ZBIÓR JESIENNY Słowa kluczowe: kapusta pekińska, nawożenie azotowe, plon, wartość odżywcza. W doświadczeniu przeprowadzonym w latach 1999-2001 oceniano wpływ nawożenia azotem na plonowanie i wartość biologiczną kapusty pekińskiej, odmiany Optiko, uprawianej z rozsady na zbiór jesienny. Porównywano obiekty nawożone azotem w postaci saletry amonowej przedwegetacyjnie w dawkach 50, 100, 150, 200 kg N×ha-1 oraz w dawkach dzielonych 100+50 i 100+50+50 kg N×ha-1. Pogłównie nawóz wysiewano po 2 i 4 tygodniach od sadzenia. Stwierdzono bark istotnej reakcji kapusty pekińskiej na wzrastające dawki azotu. Wzrastające dawki azotu (od 50 do 150 kg N×ha-1) przyczyniały się do zwiększania zawartości witaminy C i cukrów ogółem w główkach kapusty, natomiast zastosowanie 200 kg N×ha-1 spowodowało ich zmniejszenie. Zastosowanie azotu w dawkach dzielonych 100+50 i 100+50+50 kg N×ha-1 miało wpływ na zmniejszenie poziomu witaminy C, azotanów i suchej masy w roślinach, w porównaniu z zawartością stwierdzoną w kapuście nawożonej takimi samymi dawkami azotu tylko przedwegetacyjnie. Zawartość azotanów w główkach kapusty pekińskiej wzrastała wraz ze zwiększeniem dawki azotu.
Joanna Majkowska-Gadomska, Anna Francke, Brygida Wierzbicka WPŁYW PODŁOŻA NA SKŁAD CHEMICZNY OWOCÓW KILKU ODMIAN POMIDORA UPRAWIANEGO W TUNELU FOLIOWYM NIEOGRZEWANYM Słowa kluczowe: pomidor, odmiana, podłoże, skład chemiczny. Badania wpływu odmiany i podłoża zastosowanego w uprawie pomidora na skład chemiczny owoców przeprowadzono w nieogrzewanym tunelu foliowym w latach 2004-2006. Materiał do badań stanowiło osiem odmian pomidora: Atut F1, Baron F1, Bekas F1, Carmello F1, Gracja F1, Ognik F1, Słonka F1, Terra F1 oraz dwa podłoża: torfowe i ziemia inspektowa. Owoce pomidora poddano analizie chemicznej na zawartość: suchej masy, kwasu L-askorbinowego, cukrów ogółem i prostych, kwasów organicznych oraz azotanów. Poziom zawartości suchej masy i kwasu L-askorbinowego w owocach pomidora istotnie zależał od uprawianej odmiany oraz jej współdziałania ze stosowanym podłożem. Najmniej wody w owocach zawierała odmiana Atut F1, a najwięcej kwasu L-askorbinowego – odmiana Terra F1. Owoce z uprawy roślin w ziemi inspektowej nagromadziły więcej suchej masy. Podłoże z ziemi inspektowej, w porównaniu z torfem wysokim, miało również korzystny wpływ na zawartość cukrów i azotanów w owocach pomidora. Średnia zawartość N-NO3 w owocach badanych odmian pomidora była mniejsza od dopuszczalnego poziomu uznanego za szkodliwy dla zdrowia ludzkiego. Podłoże torfowe miało jednak wpływ na zwiększone gromadzenie azotanów w owocach wszystkich odmian. Najmniejszą ich zawartość odnotowano w owocach odmiany Bekas F1.
Zenia Michałojć, Halina Buczkowska ZAWARTOŚĆ MAKROSKŁADNIKÓW W OWOCACH OBERŻYNY W ZALEŻNOŚCI OD FORMY ZASTOSOWANEGO NAWOZU AZOTOWEGO I SPOSOBU PROWADZENIA ROŚLIN Słowa kluczowe: owoce oberżyny, formy azotu, prowadzenie roślin, skład chemiczny. Owoce oberżyny odznaczają się niską kalorycznością oraz korzystnym dla człowieka składem mineralnym. Są przede wszystkim zasobne w potas, którego zawartość waha się w zależności od odmiany od 200 do 600 mg K×100 g-1 świeżej masy. Są również źródłem magnezu, wapnia i żelaza. W badaniach nad agrotechniką oberżyny uprawianej pod folią wykazano, że ze względu na intensywny wzrost roślin, zabiegiem plonotwórczym kształtującym ilość zielonej masy jest cięcie i formowanie roślin. Z powodu braku informacji o zaleceniach nawozowych do uprawy oberżyny pod osłonami, podjęto badania nad określeniem potrzeb nawożenia tego warzywa. Celem pracy było określenie wpływu formy nawozu azotowego oraz sposobu prowadzenia roślin na zawartość azotu, fosforu, potasu, wapnia i magnezu w owocach oberżyny. Badania oberżyny odmiany Epic F1 wykonano w nieogrzewanym tunelu foliowym w latach 2004-2005. Oberżynę uprawiano w torfie ogrodniczym, w cylindrach z folii sztywnej o pojemności 10 dm3. Doświadczenie dwuczynnikowe przeprowadzono w układzie kompletnej randomizacji. Badano wpływ czynników: I – forma azotu: NH4+ [siarczan amonu – (NH4)2SO4 – 20,5% N]; NO3- [saletra wapniowa – Ca(NO3)2 – 15,5% N]; NH2 [mocznik – CO(NH2)2 – 46% N]; II – sposobu prowadzenia roślin: forma naturalna; 3 pędy. Azot zastosowano w ilości 10 g N×roślina-1. Próby owoców do badań laboratoryjnych pobrano w 2 dekadzie sierpnia, w połowie okresu owocowania. Owoce zbierano w fazie dojrzałości użytkowej i oznaczono w nich N-og., P, K, Ca, Mg. Wyniki opracowano metodą analizy wariancji. Największą zawartość azotu ogółem, potasu i magnezu stwierdzono w owocach roślin nawożonych siarczanem amonu, w porównaniu z pozostałymi zastosowanymi nawozami. Ponadto stwierdzono wyższą zawartość makroskładników w owocach roślin prowadzonych na 3 pędy.
Wanda Wadas, Romualda Jabłońska-Ceglarek, Agnieszka Kurowska WPŁYW STOSOWANIA OSŁON W UPRAWIE ZIEMNIAKA NA WCZESNY ZBIÓR NA ZAWARTOŚĆ FOSFORU I MAGNEZU W BULWACH Słowa kluczowe: ziemniak wczesny, folia perforowana, włóknina polipropylenowa, fosfor, magnez. Głównym składnikiem mineralnym bulw ziemniaka jest potas. Spożywanie ziemniaków pokrywa również częściowo zapotrzebowanie organizmu człowieka na fosfor i magnez. Zawartość składników mineralnych w bulwach ziemniaka może ulegać zmianom pod wpływem czynników agrotechnicznych. Celem badań było określenie wpływu rodzaju osłony (folii perforowanej, włókniny polipropylenowej) i terminu jej zdjęcia (2 i 3 tygodnie po wschodach roślin) na zawartość fosforu i magnezu w bulwach wczesnych odmian ziemniaka (Aksamitka, Cykada). Ziemniaki zbierano po 60 dniach od sadzenia. Przyspieszenie wegetacji roślin przez stosowanie osłon spowodowało zwiększenie zawartości fosforu w bulwach odmiany Aksamitka średnio o 0,088 g×kg-1 s.m. w porównaniu z uprawą bez osłaniania roślin, ale nie miało wpływu na gromadzenie w bulwach magnezu. W przypadku stosowania folii perforowanej zawartość fosforu w bulwach była większa, średnio o 0,217 g×kg-1 s.m., niż przy stosowaniu włókniny. Większą zawartość magnezu, średnio o 0,067 g×kg-1 s.m., stwierdzono po zastosowaniu włókniny. Długość okresu okrycia roślin nie miała wpływu na zawartość obu pierwiastków w bulwach ziemniaka.
|
||
Witold Grzebisz, Małgorzata Wrońska, Jean B. Diatta, Piotr Dullin WPŁYW DOLISTNEGO STOSOWANIA CYNKU WE WCZESNEJ FAZIE WZROSTU KUKURYDZY NA WZORCE AKUMULACJI SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH I SUCHEJ MASY PRZEZ ŁAN CZ. I. WZORCE AKUMULACJI CYNKU I ROZMIESZCZENIE SKŁADNIKA MIĘDZY ORGANAMI ROŚLINY Słowa kluczowe: względna szybkość pobierania (RUR), szybkość pobierania przez łan (CUR), cynk, kukurydza. Z pracy wynika, że kukurydza traktowana dolistnie nawozem cynkowym we wczesnej fazie rozwoju wydała większe plony ziarna. Celem wyjaśnienia mechanizmu działania nawozu cynkowego na plony ziarna i na akumulację cynku przez rośliny w okresie wegetacji zastosowano procedury analizy wzrostu. Na podstawie parametrów pobrania cynku, wyznaczono dwie główne i jedną drugorzędną fazę krytyczną akumulacji tego pierwiastka przez kukurydzę. Pierwsza faza, opisana przez RUR-Zn, pojawiła się w okresie od 7. (BBCH-17) do 9. liścia (BBCH-19) i była prawdopodobnie związana z inicjacją zawiązków kwiatowych. Druga, reprezentowana przez CUR-Zn, zaznaczyła się w fazie dojrzałości mlecznej ziarniaków i mogła wpływać na zdolność ziarniaków do akumulacji węglowodanów. Trzecia faza krytyczna, pojawiająca się w fazie wiechowania, wiąże się prawdopodobnie z produkcją i żywotnością pyłku. Pierwsza faza krytyczna ujawniła także problem wiarygodności obecnych testów glebowych i roślinnych dla cynku, które przeszacowują stan odżywienia kukurydzy cynkiem i wymagają pilnej rewizji. Organy wegetatywne, takie jak liście i źdźbła, nie były głównymi źródłami cynku dla rosnących ziarniaków kukurydzy. W fazie nalewania ziarna kukurydza pobierała większość cynku z zasobów glebowych.
Witold Grzebisz, Małgorzata Wrońska, Jean B. Diatta, Witold Szczepaniak WPŁYW DOLISTNEGO STOSOWANIA CYNKU WE WCZESNEJ FAZIE WZROSTU KUKURYDZY NA WZORCE AKUMULACJI SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH I SUCHEJ MASY PRZEZ ŁAN CZ. II. WZORCE POBIERANIA AZOTU I AKUMULACJI SUCHEJ MASY Słowa kluczowe: analiza wzrostu, absolutna szybkość wzrostu łanu, względna szybkość wzrostu łanu, kukurydza, sucha masa, azot. Dwuletnie doświadczenie polowe przeprowadzono w celu wyjaśnienia przyczyn wzrostu plonu ziarna kukurydzy dolistnie traktowanej nawozem cynkowym i oceny jego wpływu na dynamikę procesów akumulacji azotu i suchej masy w okresie wegetacji. Do opisu uzyskanych trendów zastosowano metody analizy wzrostu łanu i rośliny. Kukurydza nawożona cynkiem była w stanie, jak wykazały wartości wskaźnika absolutnej szybkości pobierania azotu przez łan (CUR-N), zwiększyć pobieranie azotu w dwóch czasowo różnych fazach rozwoju, to znaczy (i) od fazy 7. do 9. liścia oraz (ii) od fazy dojrzałości mlecznej do fizjologicznej ziarniaków. Procesy fizjologiczne ujawniające się w tych dwóch czasowo odległych fazach rozwoju kukurydzy determinowały wzrost potencjału produkcyjnego kukurydzy. Działanie cynku w pierwszej fazie przejawiło się wzrostem szybkości akumulacji azotu, który spowodował wydłużenie fazy intensywnego przyrostu nowych tkanek lub/i organów, jak potwierdziła analiza RGR. W fazie reproduktywnej rozwoju kukurydzy rośliny dobrze odżywione cynkiem akumulowały azot z większą szybkością, co było podstawowym warunkiem zwiększonej akumulacji suchej masy, potwierdzonej analizami CGR i RGR. Ilość azotu pobranego ekstra przez rośliny nawożone cynkiem była dostatecznie duża do wzrostu plonu ziarna o 1,5 t ha-1, co uzyskano w przeprowadzonym eksperymencie.
Krzysztof Gondek, Michał Kopeć WPŁYW DŁUGOTRWAŁEGO ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA MINERALNEGO I WAPNOWANIA NA ZAWARTOŚĆ MANGANU, NIKLU I ŻELAZA W GLEBIE I RUNI ŁĄKOWEJ Słowa kluczowe: mangan, nikiel, żelazo, gleba, ruń łąkowa, doświadczenie długotrwałe. Badania na użytkach zielonych są prowadzone m.in. w celu wyznaczenia potencjału plonowania oraz określenia zmian jakości runi w zależności od zastosowanego nawożenia. Dlatego celem podjętych badań było określenie zawartości manganu, niklu i żelaza w glebie oraz runi łąkowej ukształtowanej pod wpływem zróżnicowanego nawożenia mineralnego i wapnowania. Doświadczenie jest zlokalizowane w Czarnym Potoku k. Krynicy, na wysokości ok. 720 m n.p.m., u podnóża Jaworzyny Krynickiej. Doświadczenie założono w 1968 r. na naturalnej łące górskiej typu bliźniczki – psiej trawki (Nardus stricta L.) i kostrzewy czerwonej (Festuca rubra L.) ze znacznym udziałem roślin dwuliściennych. Zawartość ogólną manganu, niklu i żelaza w materiale roślinnym i glebowym oznaczono po mineralizacji próbek w piecu muflowym, ponadto wykonano ekstrakcję badanych pierwiastków roztworem NH4EDTA o stężeniu 0,025 mol×dm-3. W uzyskanych roztworach zawartość Mn, Ni i Fe wykonano metodą ICP-AES. Zawartość ogólnych form manganu była większa w glebie wapnowanej, a istotny wpływ na ilość tego pierwiastka wyekstrahowanego roztworem NH4EDTA oraz jego zawartość w runi miał odczyn gleby. Wapnowanie gleby ograniczając dostępność manganu dla roślin poprawiło wartość paszową analizowanej biomasy. W badanej glebie oznaczono niewiele niklu związanego z substancją organiczną gleby. Świadczy to pośrednio o dużej mobilności tego pierwiastka i jego przemieszczaniu do głębszych poziomów profilu glebowego, poza zasięg systemu korzeniowego roślin. Wapnowanie zwiększyło zawartość form żelaza w połączeniach z substancją organiczną gleby. Niedoborowa zawartość żelaza w runi łąkowej może mieć podłoże fizjologiczne związane z trudnościami w transporcie żelaza z systemu korzeniowego do organów nadziemnych roślin, a nie wynikać z możliwości jego pobierania z gleby.
Jolanta Grochowska, Renata Tandyrak WSTĘPNA CHARAKTERYSTYKA TROFICZNA JEZIORA MAŁY KOPIK K. OLSZTYNA ORAZ JEGO ZLEWNI JAKO DOSTAWCY ZWIĄZKÓW BIOGENICZNYCH Słowa kluczowe: jezioro, zlewnia, związki biogeniczne, obciążenie zewnętrzne, eutrofizacji, podatność na degradację. Badaniami objęto małe (7,8 ha) i niezbyt głębokie (9 m) jezioro Mały Kopik, położone ok. 9 km na południowy zachód od Olsztyna, w dorzeczu Giłwy-Pasłęki. Zlewnia jeziora to obszar o powierzchni 194,7 ha. Największy udział (64,2%) mają w niej lasy, 28,7% zajmują tereny użytkowane rolniczo, w tym 21% stanowią użytki zielone, 7,7% grunty orne, pozostała część tego terenu (7,1%) to nieskanalizowane gospodarstwa rolne. Jezioro Mały Kopik jest zbiornikiem nieodpornym na wpływy zewnętrzne, należy do III kategorii podatności na degradację. Jego zlewnia charakteryzuje się dużą możliwością uruchamiania obszarowego ładunku związków biogenicznych, należy do 4. typu zlewni. Kombinacja grupy podatności zlewni i odporności jeziora na degradację pozwala zaliczyć jezioro Mały Kopik i jego zlewnię do czwartego typu układów ekologicznych w systemie Bajkiewicz-Grabowskiej (2002), w którym następuje szybka eutrofizacja wód jeziornych. Przypuszczenie to potwierdziły badania chemiczne wód, które wykazały, iż jezioro Mały Kopik jest zbiornikiem silnie zeutrofizowanym. W wodach zbiornika stwierdzono bardzo wysoką zawartość związków biogenicznych, tj. 0,673 mg P dm-3 i 10,61 mg N dm-3. O dużej żyzności jeziora świadczyły także wartości BZT5, dochodzące do 7,5 mg O2 dm-3, ilość chlorofilu a (ok. 50 µg m-3) i niska przezroczystość wody – 2 m.
Jan Kłobukowski, Monika Modzelewska-Kapituła, Danuta Wiśniewska-Pantak, Kazimierz Kornacki Wpływ synbiotyków na biodostępność magnezu z diety u szczurów Słowa kluczowe: probiotyki, prebiotyki, magnez, absorpcja, retencja, szczury, ser twarogowy. Jako produkty synbiotyczne są określane wyroby zawierające jednocześnie probiotyki i prebiotyki. Korzystny wpływ pro- i prebiotyków na organizm obejmuje m.in. normalizację składu mikroflory przewodu pokarmowego, zwiększanie biodostępności składników mineralnych, obniżanie poziomu cholesterolu we krwi oraz zapobieganie występowaniu zaburzeń jelitowych. Celem pracy było porównanie wpływu diety zawierającej probiotyczny i synbiotyczne serki twarogowe na absorpcję i retencję magnezu u szczurów. Zastosowanym szczepem probiotycznym był Lactobacillus plantarum 14, a prebiotykami inulina HPX oraz maltodekstryna średniosckukrzona. Zwierzętom przez 10 dni podawano diety, w skład których wchodził serek twarogowy, w ilości 61-81%, zawierający: probiotyk (dieta A), probiotyk i 2,5% inuliny HPX (dieta B) lub probiotyk i 2,5% maltodekstryny (dieta C). Na podstawie zawartości magnezu w diecie, kale i moczu wydalonego w czasie ostatnich 5 dni eksperymentu, wyznaczono współczynniki absorpcji (A) i retencji (R) pozornej (%, mg 5 dni-1). Uzyskane współczynniki absorpcji nie różniły się znacząco między grupami zwierząt, chociaż najwyższy (A%) odnotowano w grupie B, natomiast wartości współczynników retencji pozornej w grupie A były istotnie wyższe (p<0,05) w porównaniu z grupami B i C. W grupach przyjmujących dietę synbiotyczną obserwowano zwiększenie masy kału w porównaniu z grupą kontrolną A, przy czym działanie inuliny HPX było silniejsze niż maltodekstryny. Chociaż krótkotrwała suplementacja diety szczurów inuliną HPX i maltodekstryną średnioscukrzoną nie przyczyniła się do wzrostu absorpcji i retencji magnezu, to stosowanie tych prebiotyków łącznie ze szczepem probiotycznym jest uzasadnione ze względu na korzystne efekty fizjologiczne.
Elżbieta Królak, Barbara Krupa, Katarzyna Sarnowska, Jadwiga Karwowska IZOTOPY CEZU-137 I POTASU-40 W GLEBACH POWIATU GARWOLIN (WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE) Słowa kluczowe: radioaktywne izotopy, cez-137, potas-40, gleba leśna, nieużytek rolny, pole uprawne, powiat Garwolin. W 2005 r., w glebach powiatu Garwolin (woj. mazowieckie) z trzech poziomów: 0–3 cm, 3–7 cm i 7–12 cm pobierano do badań próbki gleb leśnych oraz nieużytkowanych i użytkowanych rolniczo jako pola uprawne. Dodatkowo w punktach poboru gleb leśnych pobrano do badań ściółkę leśną. W próbkach oznaczono zawartość izotopów 137Cs i 40K. Największą zawartość 137Cs zmierzono w ściółce i powierzchniowej warstwie gleb leśnych, w głąb gleby zawartość izotopu się zmniejszała. Najbardziej wzbogacone w 137Cs były gleby leśne, gleby nieużytkowane rolniczo i pola uprawne zawierały mniejsze ilości tego izotopu. W wierzchnich warstwach gleb leśnych i nieużytków zawartość 40K nie zależała od głębokości poboru prób, natomiast była zależna od sposobu użytkowania gleby. Największe ilości izotopu 40K zmierzono w badanej warstwie gleb ornych, najmniejsze w glebach leśnych. Zawartość 137Cs w badanych glebach zmniejszała się wraz z ze wzrostem odczynu gleby i wzrastała wraz z zawartością węgla organicznego. Zawartość potasu-40 była skorelowana ujemnie z odczynem gleby i zawartością frakcji piasku oraz dodatnio z zawartością frakcji iłu.
Marzenna Olszewska, Stefan Grzegorczyk, Jacek Olszewski, Anna Bałuch-Małecka Wpływ niedoboru fosforu na wskaźniki wymiany gazowej, indeks zieloności liści (SPAD) oraz plonowanie życicy trwałej (Lolium perenne L.) i kupkówki pospolitej (Dactylis glomerata L.)
Słowa kluczowe: fotosynteza, indeks SPAD, kupkówka
pospolita, niedobór fosforu, transpiracja, plonowanie, WUE,
Fosfor jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania każdej rośliny i decyduje o ilości oraz jakości uzyskanego plonu. Bierze on udział w przebiegu podstawowych procesów życiowych, wchodzi w skład wielu substancji, ważnych z punktu widzenia przemian biochemicznych. W paszach uzyskiwanych na użytkach zielonych może występować niewystarczająca zawartość fosforu w kryteriach prawidłowego żywienia roślin i żywienia przeżuwaczy. Celem pracy jest ocena wpływu niedoboru fosforu w glebie na intensywność fotosyntezy i transpiracji, współczynnik wykorzystania wody, indeks zieloności liści oraz plonowanie wybranych odmian życicy trwałej (Lolium perenne L.) i kupkówki pospolitej (Dactylis glomerata L.). W doświadczeniu szklarniowym badano intensywność fotosyntezy, transpiracji, współczynnik wykorzystania wody (WUE– Water Use Efficiency), indeks zieloności liści SPAD (Soil Plant Analysis Development) oraz plonowanie życicy trwałej (Lolium perenne L.) i kupkówki pospolitej (Dactylis glomerata L.) uprawianych w warunkach niedoboru fosforu w podłożu. Intensywność fotosyntezy i transpiracji mierzono przenośnym analizatorem gazowym LI-COR 6400, a indeks zieloności liści optycznym chlorofilometrem Minolta SPAD-502. Plon suchej masy określono przez wysuszenie zielonej masy w temp. 105oC, do stałej wagi. Wykazano, że niedobór fosforu istotnie ograniczał intensywność fotosyntezy, współczynnik wykorzystania wody oraz plonowanie badanych odmian, natomiast zwiększał intensywność transpiracji i indeks zieloności liści. Spośród badanych odmian najbardziej odporną na niedobór fosforu w glebie okazała się odmiana Areda kupkówki pospolitej, która w najmniejszym stopniu ograniczała badane cechy.
Elżbieta Skorbiłowicz, Mirosław Skorbiłowicz KSZTAŁTOWANIE SIĘ ZAWARTOŚCI WĘGLA ORGANICZNEGO W OSADACH DENNYCH GÓRNEJ NARWI I JEJ DOPŁYWACH Słowa kluczowe: węgiel organiczny, osady denne, rzeki. Badaniami objęto osady denne z rzeki Narew na odcinku Bondary-Tykocin oraz 18 jej dopływów w obrębie zlewni górnej Narwi. Próbki pobrano latem (sierpień) i jesienią (październik) 2005 r. z powierzchniowej warstwy osadu dennego w strefie brzegowej. Węgiel organiczny oznaczano na analizatorze TOC 1200 firmy Thermo Euroglas. Osady denne pobrane z rzeki Narew zawierały mniej węgla organicznego – jest to wynik intensywnej mineralizacji. Naj-zasobniejsze w węgiel organiczny były osady denne małych rzek. Rzeki te mają małe prędkości przepływu, w większości przypadków są porośnięte roślinnością wodną. Zawartość węgla organicznego wykazała dużą zmienność w zależności od lokalizacji punktów poboru próbek. Stwierdzono dodatnią korelację liniową między zawartością straty prażenia a węglem organicznym.
Mirosław Skorbiłowicz, Elżbieta Skorbiłowicz Makroelementy, cynk i żelazo w wodach studziennych doliny górnej Narwi Słowa kluczowe: studnia, makroelementy, potas. Celem pracy było określenie rozkładu przestrzennego stężenia wybranych składników płytkich wód podziemnych oraz określenie głównych czynników ich pochodzenia. Badania przeprowadzono w 8 wsiach położonych w województwie podlaskim. Miejsca poboru próbek wody wyznaczono w miejscowościach: Sobótka, Narew, Ciełuszki, Kaniuki, Zawyki, Uhowo, Topilec, Złotoria, zlokalizowanych wzdłuż rzeki Narew w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Próbki wody pobierano w terminach: wiosna, lato, jesień 2006 r. W próbkach oznaczono stężenie jonów wapnia, magnezu, sodu, potasu, cynku i żelaza metodą AAS i ESA po ich przefiltrowaniu przez filtry mikroporowate o średnicy porów 0,45 µm. Badane wody nie odpowiadały standardom wody przeznaczonej do spożycia określonym w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 2000 r., z powodu przekroczenia wartości dopuszczalnych stężenia jonów żelaza. Ze względu na stężenie jonów potasu wody badanych studni zakwalifikowano do V klasy jakości wód podziemnych. Wody o najwyższych wartościach stężenia badanych parametrów stwierdzono w studniach zlokalizowanych we wsiach Kaniuki, Złotoria i Zawyki.
Wiera Sądej, Anna Namiotko Bezpośredni i następczy wpływ kompostów z odpadów komunalnych na zawartość ołowiu w glebie i roślinach Słowa kluczowe: ołów, komposty z odpadów komunalnych, roślina, gleba. Oceniano przydatność kompostów z nieselekcjonowanych odpadów komunalnych w rolnictwie. Oceny tej dokonano na podstawie zawartości ołowiu w roślinach nawożonych kompostami z odpadów miejskich o różnym stopniu dojrzałości, kompostem z zieleni miejskiej oraz obornikiem. Komposty z odpadów komunalnych stosowano w dawkach: 10, 20 i 30 g kg-1 gleby, kompost z zieleni miejskiej w dawce 10 g kg-1 gleby. W pierwszym roku doświadczenia uprawiano kukurydzę i słonecznik, w drugim roku jęczmień i gorczycę, w trzecim roku – facelię. Wykazano, że kompost z zieleni miejskiej zawierał znacznie więcej ołowiu, w porównaniu z kompostami z odpadów miejskich, aczkolwiek oba rodzaje kompostów zgodnie z Normą Branżową kwalifikowały się do rolniczego wykorzystania. Nawożenie kompostami z bioodpadów spowodowało podwyższenie zawartości ołowiu w zielonej masie wszystkich uprawianych roślin. Kumulacja tego pierwiastka zależała od gatunku rośliny, rodzaju kompostu oraz dawki. Najwięcej ołowiu zawierała gorczyca, zbliżone zawartości tego metalu stwierdzono w kukurydzy i facelii, mniej ołowiu zawierał słonecznik, najmniej zaś jęczmień. W jęczmieniu, gorczycy i facelii najwyższą koncentrację ołowiu stwierdzono w obiektach nawożonych 3-miesięcznym kompostem z odpadów komunalnych. W kukurydzy taki efekt zaobserwowano po zastosowaniu kompostu 1-miesięcznego, a w przypadku słonecznika po zastosowaniu kompostu z zieleni miejskiej. Po zakończonym cyklu badawczym najwięcej ołowiu pozostało w glebie użyźnianej 6-miesięcznym kompostem z odpadów komunalnych. Gleba użyźniona kompostem z zieleni miejskiej zawierała średnio o 14% więcej ołowiu, w porównaniu z glebą, do której wprowadzono identyczne dawki półrocznego kompostu z odpadów komunalnych.
Jadwiga Wyszkowska, Mirosław Kucharski, Jan Kucharski Mikrobiologiczne i biochemiczne właściwości gleby kształtowane przez adeninę i azotobakterynę Słowa kluczowe: adenina, aktywność enzymów, liczebność drobnoustrojów, rzodkiewka. Celem badań było określenie wpływu adeniny na biologiczne właściwości gleby. Działanie tego prekursora cytokinin testowano w doświadczeniu wazonowym. Sprawdzano możliwość wzmocnienia efektywności adeniny przez zwiększenie w glebie puli bakterii z rodzaju Azotobacter. Badania wykonano w próbkach gleby brunatnej właściwej, wytworzonej z piasku gliniastego pylastego o pHKCl 6,9. W wazonach umieszczono po 3,2 kg gleby. Badania obejmowały dwie serie: bez i z dodatkiem do gleby szczepionki Azotobakteryny. W doświadczeniu zastosowano zróżnicowane nawożenie azotem: 0 i 50 mg N kg-1 gleby. Adeninę stosowano w następującej ilości: 0; 5; 10 i 15 mg kg-1 gleby. Rośliną doświadczalną była rzodkiewka – 6 roślin w wazonie. Stwierdzono, że adenina istotnie wpływała na wzrost i rozwój rzodkiewki. Korzystnie oddziaływała na mikrobiologiczne i biochemiczne właściwości gleby. Zwiększała liczebność bakterii: oligotroficznych ogółem, oligotroficznych przetrwalnikujących, kopiotroficznych ogółem, kopiotroficznych przetrwalnikujących, amonifikacyjnych, immobilizujących azot, celulolitycznych, Azotobacter sp., Arthrobacter sp., Pseudomonas sp. oraz promieniowców, a zmniejszała liczbę grzybów. Stymulowała także aktywność dehydrogenaz, ureazy i fosfatazy alkalicznej, natomiast hamowała aktywność fosfatazy kwaśnej. Zastosowana szczepionka złożona z bakterii z rodzaju Azotobacter nie poprawiała efektywności adeniny. Zwiększała jednak liczbę tych bakterii w glebie, co wpłynęło korzystnie na rozwój bakterii oligotroficznych, immobilizujących azot, celulolitycznych oraz promieniowców, natomiast negatywnie – na grzyby oraz bakterie amonifikacyjne i bakterie z rodzaju Arthrobacter.
Jadwiga Wyszkowska, Edyta Boros, Jan Kucharski AKTYWNOŚĆ ENZYMATYCZNA GLEBY ZANIECZYSZCZONEJ NIKLEM Słowa kluczowe: nikiel, aktywność enzymatyczna, gleba, łubin żółty. W doświadczeniu wazonowym określono wpływ zanieczyszczenia gleby niklem w dawkach 100, 200, 300 i 400 mg kg-1 na aktywność dehydrogenaz, ureazy, fosfatazy kwaśnej oraz fosfatazy alkalicznej. Wpływ niklu na aktywność enzymatyczną badano w dwóch gatunkach gleb: piasku gliniastym mocnym oraz glinie lekkiej pylastej. Badania przeprowadzono w dwóch seriach, tj. na glebie obsianej łubinem żółtym i nie obsianej. Próbki glebowe analizowano: w 14., 28., 42. i 56. dniu. Stwierdzono, że zanieczyszczenie gleby niklem spowodowało zmniejszenie aktywności wszystkich badanych enzymów. Najbardziej niekorzystnie nikiel wpływał na aktywność dehydrogenaz. Wyższą aktywność ureazy i fosfatazy alkalicznej stwierdzono w glinie lekkiej pylastej niż w piasku gliniastym mocnym, natomiast dehydrogenaz i fosfatazy kwaśnej – w piasku gliniastym mocnym. Wyższą aktywność dehydrogenaz i ureazy odnotowano w glebie obsianej łubinem żółtym, natomiast fosfatazy kwaśnej i fosfatazy alkalicznej – w glebie nie obsianej. Łubin żółty okazał się wrażliwy na nadmiar niklu w glebie. Jego uprawa częściowo łagodziła niekorzystny wpływ niklu na ureazę, lecz nie zmniejszała hamującego oddziaływania tego pierwiastka na pozostałe enzymy.
|
||
TOM 12 - NUMER 4 - GRUDZIEŃ 2007
Anna Ciołek, Bogusław Makarski, Ewa Makarska, Anna Zadura ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH W NOWYCH RODACH OWSA CZARNEGO Słowa kluczowe: owies, białko ogólne, tłuszcz surowy , kwasy tłuszczowe, składniki mineralne. Zalety żywieniowe owsa, zarówno dla ludzi, jak i zwierząt, są bodźcem do prac hodowlanych nad nowymi odmianami, w tym owsa czarnego o brunatnej barwie ziarniaków. Jest to zboże paszowe, stosowane głównie do skarmiania koni wyścigowych. Celem pracy było porównanie zawartości wybranych składników pokarmowych, tj.: białka ogólnego, tłuszczu surowego, składu kwasów tłuszczowych oraz elementów mineralnych, w ziarnie trzech rodów owsa czarnego: CHD 28/75/01, CHD 28/33/02 i CHD 2909/01 w odniesieniu do dwu odmian wzorcowych owsa (Bohun i Deresz) powszechnie uprawianego w Polsce. U 3 nowych rodów owsa czarnego stwierdzono zróżnicowany poziom białka ogólnego oraz nieznacznie obniżony poziom tłuszczu surowego w stosunku do owsa odmian wzorcowych Bohun i Deresz. Nawiększy udział procentowy nienasyconych kwasów tłuszczowych (UFA) i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (MUFA), w porównaniu z pozostałymi rodami i odmianami, wykazano u rodu CHD 28/75/01. W ziarnie tego rodu stwierdzono również wyższą zawartość magnezu, fosforu, cynku, miedzi i żelaza w porównaniu z pozostałymi testowanymi rodami i odmianami.
Wojciech Gotkiewicz, Bartosz Mickiewicz, Andrzej Klasa MOŻLIWOŚCI OGRANICZENIA ZANIECZYSZCZEŃ ŚRODOWISKA AZOTEM I FOSFOREM W RAMACH PROGRAMU ROLNOŚRODOWISKOWEGO Słowa kluczowe: azot, fosfor, przenikanie do środowiska, program rolnośrodowiskowy, pakiety „ochronagleb i wód” i „tworzenie stref buforowych”. Na podstawie literatury oraz danych Głównego Urzędu Statystycznego przedstawiono zagrożenie środowiska przyrodniczego związkami azotu i fosforu. Dotyczy to zarówno wód śródlądowych, jak i Morza Bałtyckiego. Ograniczaniu występujących zagrożeń sprzyja racjonalna gospodarka nawozowa, właściwa struktura upraw oraz bariery biogeochemiczne. Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej uzyskano skuteczny instrument w postaci programu rolnośrodowiskowego, a zwłaszcza pakietów „ochrona gleb i wód” oraz „tworzenie stref buforowych”, mogący redukować przenikania biogenów do środowiska. Materiały Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz badania własne przeprowadzone w województwach warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim, potwierdziły duże zainteresowanie rolników pakietem „ochrona gleb i wód”. Wyraźny brak zainteresowania pakietem „strefy buforowe” wymaga korekty, polegającej zwłaszcza na zwiększeniu dotacji finansowych przeznaczonych dla rolników.
Bożena Grabińska, Józef Koc ZMIANY ZAWARTOŚCI RTĘCI W WODACH NARWI I WYBRANYCH JEJ DOPŁYWÓW Słowa kluczowe: agricultural basins, river water, mercury, concentrations, load. Niewielkie ilości rtęci w wodach powierzchniowych pochodzą ze źródeł przyrodniczych. Wielokrotnie więcej tego metalu pochodzi ze źródeł antropogenicznych, w tym z przemysłu i rolnictwa. Rtęć łatwo gromadzi się w osadach, skąd może powracać do wód, co może stać się istotnym jej źródłem po usunięciu zagrożeń w zlewni. Badano zawartość rtęci w wodach rzecznych odpływających ze zlewni o zróżnicowanym użytkowaniu i zaludnieniu. Próbki wody pobrano z dwóch prawostronnych dopływów Narwi, tj.: Pisy i Biebrzy, oraz w sześciu punktach środkowego odcinka rzeki głównej. Tereny odwadniane przez badane cieki położone są w zasięgu ekosystemu „zielonych płuc” Polski. Stwierdzono, że średnie stężenie rtęci w wodach Narwi i jej dopływów mieściło się w granicach od 0,3 do 0,9 µg dm-3 i były niewiele wyższe od stężeń charakterystycznych dla obszarów nie zanieczyszczonych. Najwyższe stężenie rtęci wykazano wiosną w wodach ze zlewni rolniczo-leśnych z dużymi ośrodkami miejskimi. Średni roczny odpływ rtęci wyniósł 0,3–3,3 g z 1 ha, średnio ok. 1 g z 1 ha zlewni. Na różnice w odpływie rtęci miały wpływ kumulacja zanieczyszczeń bytowych z biegiem rzeki, warunki atmosferyczne oraz zawartość materii organicznej i zawiesin w wodach rzecznych. Niska zawartość zawiesiny mineralnej i substancji organicznej w wodach Narwi nie wpływała istotnie na stężenia Hg. Stwierdzono, że mineralna część substancji niesionych wodami Pisy miała istotny wpływ na obniżenie stężenia rtęci w wodzie tej rzeki. W wodach Biebrzy zarówno stężenia substancji organicznych, jak i mineralnych wykazywały wprost proporcjonalną zależność w stosunku do zawartości rtęci.
Andrzej Klasa, Wojciech Gotkiewicz, Jerzy Czapla ZMIANY FIZYKOCHEMICZNYCH WŁAŚCIWOŚCI GLEBY W NASTĘPSTWIE ROLNICZEGO STOSOWANIA OSADÓW ŚCIEKOWYCH Słowa kluczowe: osady ściekowe, oczyszczalnie w północno-wschodniej Polsce, właściwości gleby, metale ciężkie. W pracy przedstawiono wyniki doświadczenia wazonowego z zastosowaniem osadów ściekowych, w jednakowej dawce 200 g s.m. wazon-1, pobranych z 19 oczyszczalni ścieków zlokalizowanych na obszarze tzw. Zielonych Płuc Polski w trzech regionach geograficznych: Wielkich Jezior Mazurskich, Pojezierza Ostródzko-Iławskiego i zlewni rzeki Łyny. Oczyszczalnie różniły się wielkością, udziałem przemysłowych ścieków i technologią odwadniania osadów, z czego wynikały różnice w składzie chemicznym tych odpadów organicznych. W doświadczeniu uprawiaono kolejno po sobie (bez przerwy zimowej) pięć roślin warzywnych, jak: seler korzeniowy, sałata, rzodkiewka, burak liściowy i szpinak. Przed założeniem doświadczenia i po zbiorze każdej rośliny badano podstawowe właściwości fizyczne i chemiczne gleby w celu określenia, czy nawożenie osadami ściekowymi może powodować zagrożenie skażenia środowiska glebowego w warunkach uprawy roślin warzywnych. Wykazano, że w większości przypadków zastosowanie osadów ściekowych nie wpłynęło ujemnie na badane parametry gleby. Zawartość węgla organicznego pod wpływem nawożenia osadami w wielu przypadkach wzrosła i nastąpiła poprawa właściwości retencyjnych gleb. Stosowanie osadów ściekowych z Zalewa – ze względu na wysoką zawartość chromu – może spowodować zagrożenie dla środowiska glebowego. W przypadku stosowania doglebowego osadów ze Spychowa, Olsztyna i Olsztynka stwierdzono w glebach ponadnormatywne stężenie cynku.
Józef Koc, Katarzyna Glińska-Lewczuk, Maria Wons WPŁYW WARUNKÓW HYDROLOGICZNYCH NA STĘŻENIE FLUORU W WODACH GŁĘBINOWYCH POBIERANYCH DO CELÓW KONSUMPCYJNYCH W pracy przedstawiono wyniki analizy czynników mających wpływ na stężenia fluoru w wodach głębinowych pobieranych do celów konsumpcyjnych. Badaniami objęto dwa ujęcia wody w Tczewie (północna Polska), na które składało się 19 otworów eksploatacyjnych ujmujących wodę z piętra kredy (4), trzeciorzędu (10) i wód trzeciorzędowo-czwartorzędowych (5). Stężenie fluorków mieściły się w granicach od 0,3 do 2,8 mg·dm-3 (najwyższe dopuszczalne stężenie do spożycia (NDS) to 1,5 mg·dm-3). Wykazano, że 38% badanych prób przekraczało normę jakości. Stwierdzono, że istotny wpływ na stężenie fluoru ma warstwa wodonośna (najwyższe stężenie w wodach z utworów kredowych) oraz głębokość studni. Pomimo ogólnego trendu wzrostu stężeń F z głębokością, analiza wód pobieranych z tego samego pietra wykazała istotnie niższe wartości stężeń fluorków w wodach czerpanych z warstw spągowych. Najwyższe stężenia fluoru stwierdzono w wodach pobieranych z poziomów wodonośnych kredy do głębokości 150 m. Mieszanie wód pochodzących z różnych warstw wodonośnych okazało się wystarczającym zabiegiem dla uzyskania wody dobrej jakości, o optymalnym stężeniu fluorków.
Justyna Koc-Jurczyk, Łukasz Jurczyk WPŁYW OBECNOŚCI WYPEŁNIENIA W REAKTORACH SBR NA EFEKTYWNOŚĆ OCZYSZCZANIA ODCIEKÓW ZE SKŁADOWISK ODPADÓW KOMUNALNYCH Słowa kluczowe: odcieki, SBR, SBBR, osad czynny, ChZT, azot amonowy. W pracy badano wpływ obecności wypełnienia stałego w reaktorach SBR i SBBR na skuteczność usuwania substancji organicznych (ChZT) oraz azotu amonowego z odcieków ze składowisk odpadów komunalnych. Reaktory pracowały w skali laboratoryjnej, w warunkach tlenowych. Czas zatrzymania odcieków wynosił 3 d. Wartości ChZT w odpływie z reaktorów kształtowały się na podobnym poziomie, średnio 635 mg O2 dm-3 (SBR) i 646 mg O2 dm-3 (SBBR). Niezależnie od obecności wypełnienia, w odciekach oczyszczonych dominował azot azotanowy (V), średnio 693 mg NNO3 dm-3 (SBR) oraz 699 mg NNO3 dm-3 (SBBR). Stężenia azotu amonowego i azotu azotanowego (III) były niskie i nie przekroczyły: 2,9 mg NNH4 dm-3 i 0,5 mg NNO2 dm-3 (SBR) oraz 3,2 mg NNH4 dm-3 i 0,3 mg NNO2 dm-3 (SBBR). W badaniach stwierdzono, że obecność wypełnienia stałego w SBR nie ma wpływu na efektywność oczyszczania odcieków.
Justyna Koc-Jurczyk , Łukasz Jurczyk EFEKTYWNOŚĆ USUWANIA METALI CIĘŻKICH Z ODCIEKÓW ZE SKŁADOWISK ODPADÓW KOMUNALNYCH Słowa kluczowe: odcieki, osad czynny, metoda Fentona, metale ciężkie. W pracy badano wpływ oczyszczania odcieków ze składowisk odpadów komunalnych na stężenie występujących w nich metali ciężkich. Oczyszczanie biologiczne spowodowało wzrost stężenia Cu, Zn i Ni. Po zastosowaniu odczynnika Fentona stwierdzono dalszy wzrost stężenia Cu, Zn, a także Pb. Proporcja Fe2+: H2O2 wynosząca 1:3 okazała się niekorzystna w przypadku Cu, Zn i Ni, ponieważ ich stężenie było w tych warunkach najwyższe. W przypadku proporcji Fe2+: H2O2 wynoszącej 1:5 zaobserwowano najniższe stężenia Cu, Zn i Ni, podczas gdy stężenie Pb było ponad 30-to krotnie wyższe niż w odciekach surowych. Nie stwierdzono korelacji między wartością ChZT w odciekach surowych oraz oczyszczonych biologicznie i chemicznie a stężeniem analizowanych metali ciężkich.
Bogdan Lewczuk, Michał Bulc, Magdalena Prusik, Barbara Przybylska-Gornowicz JONY WAPNIOWE W SZYSZYNCE ŚWINI – BADANIA ULTRACYTOCHEMICZNE Słowa kluczowe: świnia, szyszynka, jony wapniowe, analiza ultracytochemiczna. Celem pracy była analiza ultracytochemiczna rozmieszczenia jonów wapniowych w szyszynce świni domowej. Badano szyszynki pobrane bezpośrednio po uboju (wykonanym między godz. 11:30 a 12:00) od loszek w wieku ok. 4 miesięcy. Do utrwalania gruczołów zastosowano pyroantymonian potasu, co umożliwiło związanie jonów wapniowych w postaci elektronowo gęstych precypitatów, których rozmieszczenie określono za pomocą mikroskopu elektronowego. Precypitaty występowały w przestrzeni międzykomórkowej oraz w komórkach: pinealocytach, komórkach glejowych, komórkach śródbłonka naczyń włosowatych i fibrocytach. Zawartość złogów pyroantymonianu wapnia była znacznie większa w przestrzeni zewnątrzkomórkowej niż wewnątrz komórek. Ze względu na ilość i lokalizację precypitatów możliwe było wyróżnienie dwóch typów pinealocytów. Pierwszy z nich stanowiły komórki zawierające małą lub średnią ilość precypitatów. Komórki te charakteryzowały się elektronowo jasną lub elektronowo gęstą cytoplazmą, a skład ciałek gęstych był zróżnicowany pod względem ilościowym i jakościowym. Drugi typ pinealocytów stanowiły komórki z dużą lub bardzo dużą zawartością precypitatów. Najczęściej charakteryzowały się one elektronowo gęstą cytoplazmą oraz obecnością bardzo licznych ciałek gęstych. W obu typach pinealocytów precypitaty występowały zarówno w jądrze komórkowym, jak i w cytoplazmie. W jądrze stosunkowo liczne precypitaty o zróżnicowanych wymiarach stwierdzono w obrębie chromatyny, natomiast jedynie sporadycznie obserwowano je w przestrzeni między błonami otoczki jądrowej. W cytoplazmie precypitaty występowały w mitochondriach, pęcherzykach i cysternach siateczki śródplazmatycznej gładkiej, strukturach aparatu Golgiego oraz w cytoplazmie podstawowej. Zawartość precypitatów w komórkach glejowych, komórkach środbłonka oraz fibrocytach była znacznie mniejsza niż w pinealocytach.
Sławomir Szymczyk, Katarzyna Glińska-Lewczuk PRZYCZYNY OBCIĄŻENIA WÓD ZEUTROFIZOWANEGO JEZIORA JAGIEŁEK ZWIĄZKAMI AZOTU I FOSFORU NA TLE WARUNKÓW METEOROLOGICZNYCH POJEZIERZA OLSZTYŃSKIEGO Słowa kluczowe: jezioro, eutrofizacja, opady, biogeny, azot, fosfor. Przyczyny eutrofizacji jeziora Jagiełek, położonego ok. 6 km na południowy zachód od Olsztyna, badano w latach hydrologicznych 1998–2004. Zlewnia zbiornika jest położona w strefie wododziałowej rzek Łyny i Pasłęki. W zbiorniku stwierdzono zaawansowany stopień eutrofizacji wód. Pod względem ilości opadów, w analizowanym okresie wyróżniono 3 lata suche, 2 normalne i jeden rok wilgotny. Wystąpienie w krótkim okresie czasu kilku lat suchych oraz wzrost parowania w wyniku podwyższenia temperatury powietrza (średnio o 0,5oC) spowodowały wypłycenie jeziora, z okresowym odsłanianiem osadów dennych w jego strefie przybrzeżnej. Skutkiem okresowego odsłaniania i zatapiania części dna zbiornika jest intensywna mineralizacja osadów dennych. Powoduje to wtórne zanieczyszczenie wód powierzchniowych składnikami mineralnymi, głównie związkami azotu i fosforu. W zbiorniku zlokalizowanym w strefie wododziałowej wykazano niskie i stabilne wartości przewodnictwa elektrolitycznego (średnio 113 µS·cm-1), niski odczyn wody (średnio pH 6,72), osiągający okresowo pH 4,70 oraz sezonową cykliczność stężeń biogenów (związków azotu i fosforu). Stosunkowo wysokie stężenia N-NO3 (średnio 1,25 mg dm-3) występowały w okresie zimowo-wiosennym, a niskie (średnio 0,18 mg·dm-3) w okresie letnio-jesiennym. Stężenia P-PO4 wykazywały tendencję wzrastającą od średnio 0,26 mg·dm-3 wiosną do średnio 0,70 mg·dm-3 latem. Duże obciążenie wody substancjami biogennymi, przekraczające wielokrotnie dopuszczalne i niebezpieczne poziomy N i P, przyśpieszyło eutrofizację wody i spowodowało ewoluowanie całego ekosystemu w kierunku stopniowej samolikwidacji zbiornika. Odtworzenie równowagi ekologicznej w badanym ekosystemie, powinno opierać się na sezonowości zjawisk klimatycznych i hydrologicznych występujących w regionie przy ponownym włączeniu zbiornika w poziomy obieg wody.
Urszula Szyperek ZMIANY WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNYCH WODY OCZKA WODNEGO W PROFILACH PIONOWYCH Słowa kluczowe: oczko wodne, profil termiczny, temperatura wody, profil tlenowy, biogeny. Badania nad rozpoznaniem zmian termiczno-tlenowych i właściwościami chemicznymi wody przepływowego oczka wodnego prowadzono od kwietnia 2004 r. do marca 2005 r. w 3 profilach pionowych. Oznaczono przewodność elektrolityczną i odczyn wody oraz zawartość azotu azotanowego i amonowego, fosforu ogólnego i siarczanów. Stwierdzono, że w zbiorniku o głębokości maksymalnej 2,45 m nie przebiega stratyfikacja termiczna, a zawartość tlenu obrazuje krzywa w postaci klinogrady. Stężenia biogenów w wodzie oczka wodnego były uzależnione od głębokości w profilu pionowym i pory roku. Największa zasobność wody zbiornika w substancję mineralną występuje przy dnie. Pomimo przepływowego charakteru zbiornika następuje w nim akumulacja biogenów.
|
||
TOM 12 - NUMER 3 - WRZESIEŃ 2007
Edyta Boros, Jadwiga Wyszkowska, Jan Kucharski WPŁYW NIKLU NA WZROST DROBNOUSTROJÓW NA PODŁOŻACH STAŁYCH Słowa kluczowe: nikiel, bakterie, promieniowce, grzyby. W doświadczeniu laboratoryjnym testowano wpływ niklu na wzrost i rozwój w hodowlach stałych bakterii: Azotobacter spp., Arthobact:er spp., Bradyrhizobium sp. (lupini) i Rhizobium leguminosarum bv. viciae, promieniowców: Streptomyces intermedius, Streptomyces fumosus, Streptomyces longisporoflavus, Streptomyces odoriver i grzybów: Fusarium spp., Aspergillus spp., Penicillum spp., Rhizopus spp. Badania każdego gatunku wykonano na 10 izolatach, w trzech powtórzeniach. W doświadczeniu wykorzystano dwa rodzaje podłóż mikrobiologicznych: standardowe oraz wzbogacone w dodatkowe źródło węgla. Nikiel zastosowano w postaci dwóch związków: NiCl2×6H2O i NiSO4×7H2O w następujących dawkach: 2, 10, 50, 100, 250 mg Ni2+×krążek-1. W badaniach jednoznacznie wykazano, że bakterie były bardziej wrażliwe na wprowadzany do podłoża nikiel niż promieniowce i grzyby. Spośród badanych bakterii największą wrażliwością na nikiel charakteryzowały się Azotobacter spp. i Rhizobium leguminosarum bv. viciae, a następnie Arthobacter spp. i Bradyrhizobium sp. (lupini). Spośród promieniowców najbardziej negatywnie na nikiel dyfundujący z krążka do podłoża reagował Streptomyces odoriver. Pod względem negatywnej reakcji na nikiel grzyby można uszeregować następująco: Rhizopus spp. < Penicillium spp. < Fusarium spp. < Aspergillus spp.
Irena Perucka, Józef Nurzyński, Katarzyna Olszówka WPŁYW CaCl2 NA ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W LIŚCIACH SAŁATY Słowa kluczowe: Lactuca sativa L., mikroelementy, makroelementy, jony wapnia. Badano wpływ stosowania CaCl2 na gromadzenie się bioskładników mineralnych: magnezu, wapnia, potasu, miedzi, cynku, żelaza i manganu w świeżych liściach sałaty. Rośliny opryskiwano zróżnicowanymi ilościami roztworu CaCl2 oraz stosowano doglebowo różne dawki jonów potasowych w formie K2SO4. Sałatę zebrano po 30 dniach od wysiewu. Wpływ badanych czynników na poziom bioskładników w sałacie był różny. Po zastosowaniu podstawowej dawki K2SO4 stwierdzono wzrost zawartości jonów wapnia i cynku pod wpływem jednokrotnego oprysku CaCl2 oraz spadek zawartości jonów miedzi pod wpływem dwukrotnego oprysku CaCl2 w stosunku do kontroli. Potraktowanie roślin jonami wapniowymi miało większy wpływ na zmiany zawartości składników mineralnych po zastosowaniu podwójnej dawki jonów potasu. W tym przypadku zaobserwowano wzrost zawartości jonów żelaza i manganu pod wpływem jonów wapniowych (jednokrotny i dwukrotny oprysk CaCl2) w stosunku do kontroli. W przypadku podwójnej dawki jonów potasu stwierdzono również spadek zawartości jonów wapniowych na skutek dwukrotnego oprysku CaCl2 w stosunku do kontroli. Nie stwierdzono wpływu jonów wapnia i potasu na zawartość jonów magnezu w liściach sałaty.
Barbara Pliszka, Emilia Mieleszko, Grażyna Huszcza-Ciołkowska, Brygida Wróblewska-Wierzbicka ZAWARTOŚĆ ZWIĄZKÓW ANTOCYJANOWYCH I ICH WŁAŚCIWOŚCI PRZECIWUTLENIAJĄCE W RÓŻNYCH ODMIANACH KAPUSTY GŁOWIASTEJ CZERWONEJ (BRASSICA OLERACEA L. VAR CAPITATA L. F. RUBRA) Słowa kluczowe: antocyjany, aktywność antyoksydacyjna, odmiany kapusty głowiastej czerwonej (Koda, Haco POL, Kissendrup SWE). Kapusta głowiasta czerwona ma wiele odmian, które różnią się długością okresu wegetacji, jakością plonu i ogólną wartością biologiczną. Celem pracy było oznaczenie zawartości związków antocyjanowych w ekstraktach trzech odmian kapusty głowiastej czerwonej (Koda, Haco POL, Kissendrup SWE) i zbadanie ich aktywności antyoksydacyjnej. Stwierdzono, że zawartość antocyjanów w ekstraktach z kapusty głowiastej czerwonej istotnie zależała od odmiany kapusty. Ekstrakty z kapusty odmiany Kissendrup SWE zawierały istotnie najwięcej antocyjanów, a najmniej ekstrakty z kapusty odmiany Koda. Antocyjany wyodrębnione z kapusty odmiany Haco POL wykazywały największą aktywność przeciwutleniającą. Wykazano słabą korelację między zawartością związków antocyjanowych a ich aktywnością antyoksydacyjną (R2 od 0,278 do 0,297).
Sławomir Szymczyk, Bożena Grabińska, Justyna Koc-Jurczyk STĘŻENIE ZN, PB, CU, CD I NI W WODACH NARWI I WYBRANYCH JEJ DOPŁYWÓW Słowa kluczowe: metale ciężkie, Narew i jej dopływy, użytkowanie zlewni. W pracy badano wpływ zróżnicowanego użytkowania obszaru zlewni oraz osadnictwa na zmienność stężenia metali ciężkich (Zn, Pb, Cu, Cd, Ni) w wodach Narwi i wybranych jej dopływów: Biebrzy, górnej Narwi, Pisy, Omulwi i Rozogi. Odprowadzają one wody z obszarów (zlewnie cząstkowe) znacząco zróżnicowanych pod względem warunków przyrodniczych (lasy, obszary podmokłe, bagna, zbiorniki wodne), sposobu użytkowania (grunty orne, użytki zielone) i zaludnienia terenu (tereny zantropogenizowane). Uwzględniono również zlewnię całkowitą Narwi po punkt pomiarowy w Zambskach Kościelnych. Na obszarze badań tereny zurbanizowane zajmują od 0,5% powierzchni w zlewni Rozogi do 2,5% w zlewni górnej Narwi. Badania obejmowały lata 1997–2002. Próbki wody pobierano z nurtu rzeki w punktach przyujściowych cztery razy w roku: wiosną (kwiecień), latem (lipiec), jesienią (październik) i zimą (styczeń). Oznaczenia Zn, Pb, Cu, Cd i Ni wykonano metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej. Wykazano, że wraz z biegiem rzeki Narwi, w wyniku kumulacji pierwiastków w wodzie, wzrastało stężenie Pb, Cu, Cd i Ni. Na wzrost stężenia metali ciężkich znaczący wpływ wywarła obecność w zlewni dużej jednostki osadniczej – miasta Białystok. Było to związane z dopływem większej ilości zanieczyszczeń bytowych powodujących wzrost stężenia Zn w górnej Narwi. Najniższe stężenie Zn stwierdzono w wodach odpływających Omulwią, w której zlewni dominowały lasy – ponad 48% powierzchni. Wykazano również, że występowanie terenów bagiennych, torfowych i zbiorników w zlewni wpływa na zmniejszenie stężenia Pb, Cu, Cd i Ni w wodach rzecznych, ale obecność dużych jednostek osadniczych i związany z tym dopływ zanieczyszczeń bytowych powoduje zwiększenie stężenia badanych metali ciężkich w wodzie rzecznej.
Piotr Żarczyński, Stanisław Sienkiewicz ZAWARTOŚĆ MAKROELEMENTÓW W ROŚLINNOŚCI Z PÓL ODŁOGOWANYCH Słowa kluczowe: odłóg klasyczny, rutwica wschodnia, stokłosa bezostna, zawartość makroelementów w roślinach. Doświadczenie łanowe obejmujące cztery sposoby odłogowania gleby (rutwica wschodnia, odłóg klasyczny, rutwica wschodnia + stokłosa bezostna i stokłosa bezostna) założono wiosną 1996 roku. W pracy ujęto wyniki dotyczące zawartości makroelementów w roślinach w latach 2000–2004. Najsłabsze możliwości akumulacji azotu, potasu i magnezu w roślinności jedno- i dwuliściennej wystąpiły na odłogu klasycznym, tylko nieco „bogatszą” koncentracją charakteryzowały się rośliny z obiektu obsianego stokłosą bezostną. Rutwica wschodnia rosnąca w mono-kulturze lub w mieszance ze stokłosą bezostną sprzyjała większemu nagromadzeniu w roślinach towarzyszących azotu, fosforu, potasu i magnezu. Rutwica wschodnią poprzez zwiększanie zawartości makroelementów w roślinach może zapobiegać ich przemieszczaniu do niższych warstw gleby.
Małgorzata Baćmaga, Jan Kucharski, Jadwiga Wyszkowska WPŁYW ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN NA AKTYWNOŚĆ MIKROBIOLOGICZNĄ GLEBY Słowa kluczowe: środki ochrony roślin, mikroorganizmy glebowe, aktywność enzymatyczna. Środki ochrony roślin należą do substancji toksycznych, które ze względu na powszechność stosowania występują we wszystkich ekosystemach środowiska. Występowanie biocydów w glebie jest związane z nieprawidłową działalnością człowieka. Obecność tych ksenobiotyków w glebie jest niebezpieczna dla zasiedlających ją organizmów, głównie mikroorganizmów glebowych. Długotrwałe zaleganie biocydów w glebie oraz ich kumulacja są często przyczyną zmian aktywności mikrobiologicznej gleby, najczęściej w składzie ilościowym mikroflory glebowej i aktywności enzymatycznej. Liczebność drobnoustrojów glebowych i aktywność enzymatyczna należą do wskaźników umożliwiających ocenę zmian zachodzących w zanieczyszczonej glebie oraz zdolności do biodegradacji zanieczyszczeń.
|
||
TOM 12 - NUMER 2 - CZERWIEC 2007
Maria Długaszek, Mirosława Szopa, Andrzej Sałacki ZAWARTOŚĆ MANGANU W SUROWICY, ERYTROCYTACH I WŁOSACH MĘŻCZYZN – PRACOWNIKÓW LOTNISKA Słowa kluczowe: mangan, surowica, erytrocyty, włosy, spektrometria absorpcji atomowej. Mangan jest kofaktorem i składnikiem wielu enzymów. We krwi jest związany głównie z transferyną, szybko ulega dystrybucji i szybko jest wydalany z organizmu, przede wszystkim z żółcią. Niewielkie ilości tego pierwiastka są wydalane w moczu. Prawie cała pula Mn we krwi jest zlokalizowana w erytrocytach. W pracy oznaczono zawartość manganu w surowicy, erytrocytach i włosach 26 mężczyzn będących pracownikami lotniska. Grupę kontrolną stanowili pracownicy administracyjni, natomiast grupę badaną – mężczyźni obsługujący samoloty. Włosy pobrano z kilku punktów głowy, w ilości ok. 0.5 g i długości 3–4 cm, licząc od skóry. Próbki włosów umyto w roztworze detergentu, wodzie dejonizowanej i acetonie, a następnie wysuszono. Próbki krwi odwirowano i oddzielono masę erytrocytarną od surowicy. Tak przygotowane próbki mineralizowano w mieszaninie spektralnie czystych kwasów HNO3 i HClO4. Zawartość manganu oznaczono metodą spektrometrii absorpcji atomowej z atomizacją w piecu grafitowym GFAAS. Oznaczona zawartość Mn w badanych próbkach erytrocytów była statystycznie istotnie wyższa w grupie kontrolnej. W próbkach włosów zawartość Mn była porównywalna w obu grupach mężczyzn. Wyznaczone współczynniki korelacji między zawartością Mn w surowicy i we włosach, erytrocytach i we włosach oraz w surowicy i erytrocytach nie wskazują na występowanie istotnych zależności między zawartością Mn w badanych próbkach klinicznych. W badaniach, zarówno w surowicy, erytrocytach i włosach mężczyzn z grupy kontrolnej, jak i w badanej, nie stwierdzono, aby w znaczący sposób kumulował się mangan. Jednak w erytrocytach pracowników obsługujących lotnisko ilość Mn była znamiennie wyższa.
Agnieszka Gawłoska-Kamocka ANALIZA SPECJACYJNA NIEORGANICZNYCH FORM SELENU W WYROBACH CUKIERNICZYCH Słowa kluczowe: selen, analiza specjacyjna, wyroby cukiernicze. Jednym z mikroelementów, który w ostatnich latach wzbudza ogromne zainteresowanie ze względu na swoje biologiczne właściwości, jest selen. Stwierdzono, że w organizmie człowieka selen stymuluje układ immunologiczny oraz działa przeciwnowotworowo. Głównym źródłem selenu jest żywność bogata w białko pochodzenia zwierzęcego i roślinnego oraz wysokobiałkowe produkty mleczne. Celem pracy było poznanie specjacji selenu w próbkach wyrobów cukierniczych zmierzającej do określenia nieorganicznych form selenu w postaci anionów: selenkowych Se2-, selenianowych (IV)SeO32-, selenianowych (VI) SeO42-. Do oznaczeń końcowych zastosowano technikę generowania wodorków w połączeniu z metodą atomowej spektroskopii absorpcyjnej HG-AAS. Oznaczenie selenu opiera się na połączeniu ekstrakcji wodnej próbki z roztwarzaniem próbki stężonymi kwasami.Oznaczenie specjacyjne selenu wykonano w 10 próbkach wyrobów cukierniczych. Zbadano również korelację między zawartością selenu a poszczególnymi formami selenu na (-II), (IV),(VI) stopniu utlenienia. Wykazano brak korelacji między zawartością całkowitą selenu a nieorganicznymi formami selenu. Oznacza to, że analiza specjacyjna jest jedyną analizą zawartości selenu w żywności.
Józef Koc, Kamil Solarski, Andrzej Rochwerger WPŁYW SYSTEMU MELIORACYJNEGO NA WIELKOŚĆ I SEZONOWOŚĆ ODPŁYWU AZOTANÓW Z GLEB UPRAWNYCH Słowa kluczowe: azotany, odpływ z gleb, system odwodnienia. W pracy przedstawiono wyniki 8-letnich badań odpływu azotanów z gleb ciężkich użytkowanych ornie. Porównywano odpływ azotanów ze zlewni drenarskiej i zlewni odwadnianej rowami. Stwierdzono, że system drenarski odprowadza 2-krotnie więcej wody o 5-krotnie wyższym stężeniu azotanów i 20-krotnie wyższym ich ładunku niż system rowów. Z gleb odwadnianych drenami wysoki odpływ azotanów (22 kg rocznie z 1 ha) rozkładał się równomiernie w ciągu roku, z maksimum w marcu i czerwcu. Odpływ azotanów systemem rowów był niewielki (1,15 kg rocznie z 1 ha), z maksimum w marcu i kwietniu (62% ładunku) i zanikiem odpływu latem.
Małgorzata Baćmaga, Jan Kucharski, Jadwiga Wyszkowska WPŁYW ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN NA ROŚLINY I ZWIERZĘTA Słowa kluczowe: środki ochrony roślin, rośliny, zwierzęta, człowiek. Środki ochrony roślin to związki chemiczne o dużej aktywności biologicznej, powszechnie stosowane w rolnictwie. Wywierają one przede wszystkim pozytywny wpływ na plonowanie roślin oraz jakość przechowywanych płodów rolnych. Środki ochrony roślin mogą być także przyczyną zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego. Preparaty te w wyniku nieprawidłowych zabiegów agrotechnicznych przedostają się do różnych ekosystemów, zagrażając ludziom, zwierzętom i roślinom. Negatywne działanie tych substancji jest związane z ich niewłaściwym stosowaniem, trwałością oraz zdolnością do kumulowania w środowisku. Ich długotrwałe zaleganie wpływa negatywnie na organizmy żywe, w tym człowieka. Biocydy przedostają się do organizmu ludzkiego głównie drogą pokarmową, powodując zaburzenia w funkcjach życiowych, a w skrajnych przypadkach śmierć.
Jerzy Oleszkiewicz OŁOWIANY DIABEŁ Prawie każda patologia jest wieloprzyczynowa. W dążeniu do opanowania agresji młodzieży, należy uwzględnić możliwość toksycznego wpływu ołowiu i kadmu na mózg. Wynika to z analizy pierwiastkowej włosów metodą spektroskopii absorpcji atomowej wykonanej w Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie. Udokumentowano, że nadmiar ołowiu i niedobór magnezu, który jest neutralizatorem tej neurotoksyny – jest znamienny i powszechny. Dlatego konieczna jest masowa suplementacja magnezem młodzieży szkolnej.
|
||
Ewa Brucka-Jastrzębska, Magdalena Lidwin-Kaźmierkiewicz ZMIANY W KUMULACJI KADMU I NIKLU W ORGANIZMACH KARPI CYPRINUS CARPIO L. Słowa kluczowe: ryby, Cyprinus carpio L., kadm, nikiel. Oceniano dynamikę kumulacji kadmu i niklu w różnych narządach i tkankach karpi (Cyprinus carpio L.) w okresie intensywnego ich wzrostu, czyli między 3 a 6 miesiącem życia. Badania przeprowadzono na 240 karpiach hodowanych w wodach pochłodniczych. Z każdej ryby do analiz chemicznych pobierano próbki: nerek, wątroby, przewodu pokarmowego, listków skrzelowych, mięśni grzbietowych i skóry. Próbki narządów o masie 1 g zmineralizowano na mokro, w obecności 3 cm3 HNO3, w piecu mikrofalowym CEM MDS 2000. Kadm oznaczono metodą bezpłomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej GF-AAS, nikiel z użyciem emisyjnej spektrometrii atomowej w plazmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-AES). Stwierdzono, że u przebadanych karpi między 3 a 6 miesiącem życia wystąpiły wahania zawartości Cd i Ni. Średnie zawartości kadmu w badanych narządach wynosiły 0.053 ÷ 0.004 µg g-1 mokrej masy, natomiast średnie zawartości niklu – 0.326 ÷ 0.023 µg g-1 mokrej masy. Zaobserwowane niewielkie zmiany poziomu kadmu i niklu są wynikiem intensywnego wzrostu karpi i towarzyszącej temu kumulacji metali ze środowiska wodnego.
Krzysztof Rondek ZAWARTOŚĆ WĘGLA I AZOTU ORAZ WYBRANYCH METALI CIĘŻKICH W KOMPOSTACH Słowa kluczowe: komposty, węgiel organiczny, azot, metale ciężkie. Skład chemiczny kompostów zależy m.in. od rodzaju kompostowanych odpadów, ale może być także uwarunkowany technologią kompostowania. Dlatego celem podjętych badań było określenie zawartości węgla, azotu oraz wybranych metali ciężkich w kompostach produkowanych z różnych substancji odpadowych i według różnych technologii. Zawartość węgla organicznego w kompostach zależała od rodzaju kompostowanego odpadu – najmniej tego składnika stwierdzono w kompoście z odpadów komunalnych. Przemiany materii organicznej zachodzące podczas kompostowania prowadziły do systematycznego zmniejszania się ilości rozpuszczalnych związków organicznych. W badanych kompostach udział węgla rozpuszczalnego w zawartości ogólnej nie przekraczał 35%. Zasobniejsze w azot były komposty z odpadów roślinnych, a udział azotu wyekstrahowanego pirofosforanem sodu i zasadą sodową nie przekraczał 40%. Analiza składu frakcyjnego związków próchnicznych badanych kompostów wykazała, w każdym przypadku, większą zawartość węgla kwasów huminowych w stosunku do zawartości węgla kwasów fulwowych. Udział węgla niehydrolizującego w tych materiałach wynosił średnio ponad 70%. Zawartość najbardziej mobilnych form metali ciężkich w kompostach była niewielka, co wskazuje na występowanie tych pierwiastków w postaci związków trudniej dostępnych dla roślin.
Izabella Jackowska, Monika Bojanowska JAKOŚĆ WODY Z ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCH LUBLINA W ZALEŻNOŚCI OD MIEJSCA POBORU Słowa kluczowe: woda, Lublin, jony metali, aniony. Przeprowadzono badania wody, w którą zaopatrywani są mieszkańcy Lublina. W 2005 r. próbki pobierano co kwartał z 8 miejsc złoża podziemnego. Oznaczono w wodzie zawartość jonów: Fe, Mn, Cr, Zn, Cd, Cu, Pb, Na, Mg, Ca oraz SO42-, Cl-, Cl2, NH4+, NO2-, NO3- i F-. Stwierdzono, że badana woda charakteryzuje się bardzo dobrą jakością do celów spożywczych. Duża zawartość jonów wapnia i magnezu umożliwia zakwalifikowanie jej do wód mineralnych.
Katarzyna Kozłowska, Aleksandra Badora WPŁYW WYBRANYCH SORBENTÓW MINERALNYCH NA PLONOWANIE ORAZ ZAWARTOŚĆ KADMU I OŁOWIU W GORCZYCY BIAŁEJ UPRAWIANEJ NA OSADZIE POŚCIELOWYM Słowa kluczowe: sorbenty mineralne, kadm, ołów, osad pościekowy, gorczyca biała. Badano wpływ obecności zeolitów i selenianów na zmiany składu osadu pościekowego pochodzącego z oczyszczalni ścieków „Hajdów” oraz wpływ tych sorbentów na wzrost, rozwój i plonowanie gorczycy białej odmiany “Borowska” oraz zmiany w składzie pierwiastkowym w badanych roślinach. Stwierdzono, że dodatek zeolitów do podłoża wpłynął na zmniejszenie zawartości Cd w osadzie, a także na znaczny wzrost biomasy badanych roślin gorczycy. Zastosowane środki immobilizacyjne wpłynęły na zmniejszenie koncentracji kadmu i ołowiu w roślinach.
Maria Krełowska-Kułas PREFERENCJE KONSUMENTÓW ZWIĄZANE ZE SPOŻYWANIEM WÓD BUTELKOWANYCH Słowa kluczowe: butelkowane wody, wody mineralne, preferencje konsumentów. Badano preferencje konsumentów związane ze spożywaniem wód butelkowanych. Stwierdzono, że preferencje były związane z zakupem wód butelkowanych „Nałęczowianka” (33%), „Muszynianka” (26%), „Piwniczanka” (19%)) i piciem zgodnie z wiekiem i wykształceniem konsumentów.
Krystian Obolewski, Agnieszka Strzelczak, Anna Kiepas-Kokot WSTĘPNA OCENA WPŁYWU SKŁADU CHEMICZNEGO TRZCINY PHRAGMITES AUSTRALIS (CAV.) TRIN. EX STEUD. NA WIELKOŚĆ ZAGĘSZCZENIA OBRASTAJĄCEGO JĄ PERIFITONU Słowa kluczowe: trzcina, zawartość pierwiastków, perifiton, ordynacje. Dokonano analiz zawartości trzech makro- i sześciu mikroskładników w łodygach trzciny oraz zagęszczenia obrastającego ją perifitonu w dwóch akwenach: Jeziorze Żarnowieckim i Zatoce Puckiej. W celu uchwycenia wpływu składu chemicznego podłoża na skład jakościowy i ilościowy organizmów poroślowych zastosowano metody ordynacyjne (PCA, CCA, DCA, RDA). Stwierdzono, że Copepoda (Harpacticoida) oraz Chlorophyta preferują podłoże trzcinowe o relatywnie wysokiej zawartości cynku, siarki i chromu, natomiast niskiej manganu i węgla. Z kolei Nematoda w największym zagęszczeniu występuje na podłożu bogatym w mangan. Hg w trzcinie limituje zagęszczenie Arachnidae-Hydrachnella oraz Chironomidae larvae, czego nie obserwuje się w przypadku Ciliata libera. Copepoda (Harpacticoida) preferowały niskie stężenie chromu i ołowiu, wysoki stosunek zawartości węgla do azotu, a tym samym niskie stężenie azotu w podłożu trzcinowym. Ponadto wykazano słodkowodne preferencje Nematoda i Bacillariophyta i słonowodne Copepoda (Harpacticoida). Prezentowane w niniejszej pracy wyniki należy traktować jako przyczynek do głębszych badań nad powiązaniem składu chemicznego trzciny i zagęszczeniem perifitonu.
Anna Stolarska, Jacek Wróbel, Anna Woźniak, Barbara Marska WPŁYW ZANIECZYSZCZENIA GLEBY CYNKIEM I MIEDZIĄ NA INTENSYWNOŚĆ TRANSPIRACJI ORAZ INDEKS SZPARKOWY SIEWEK PSZENICY OZIMEJ Słowa kluczowe: miedz, cynk, transpiracja, przewodność szparkowa, indeks szparkowy. Reakcję fizjologiczną roślin pszenicy na działanie soli metali badano mierząc parametry wymiany gazowej, takie jak: intensywność transpiracji, przewodność szparkowa oraz liczba aparatów szparkowych na 1 mm2 dolnej i górnej epidermy blaszki liściowej. Badania przeprowadzono z użyciem czarnej gleby o składzie granulometrycznym gliny, pobranej z poziomu orno-próchniczego z głębokości 0-10 cm. Glebę zanieczyszczono różnymi dawkami polutantów: 0 – kontrola; 0,05; 0,5; 5; 50 mmol kg-1. Do wszystkich wariantów wysiano po 10 nasion pszenicy. Zastosowano dwuczynnikową analizę wariancji: pierwszym czynnikiem był rodzaj zastosowanej soli (ZnSO4, CuSO4), a drugim dawka. Istotność czynników testowano testem Tukey’a na poziomie 0,05. Zaobserwowano opóźnione kiełkowanie nasion w stosunku do kontroli w glebie zanieczyszczonej dwoma rodzajami soli w ilości 5 mmol kg-1. Stwierdzono, że badane rośliny różnie reagowały na zastosowany metal. W przypadku soli miedzi transpiracja roślin była znacznie mniejsza niż w przypadku soli cynku. Intensywność transpiracji była najmniejsza po zastosowaniu soli miedzi w stężeniu 5 i 50 mmol kg-1, natomiast największe natężenie transpiracji wykazano po zastosowaniu soli cynku w stężeniu 5 mmol kg-1. Zanieczyszczenie gleby dawką 0,05 i 50 mmol kg-1 spowodowało znaczne zmniejszenie przewodności szparkowej w stosunku do kontroli. Badane metale ciężkie wpłynęły istotnie na liczbę aparatów szparkowych jedynie na dolnej epidermie blaszki liściowej, gdzie ich liczba zwiększyła się po zastosowaniu dawki 50 mmol kg-1 metali ciężkich.
|
||
TOM 11 - NUMER 4 - GRUDZIEŃ 2006
|
||
Teresa Bowszys, Krzysztof Ruszkowski, Jadwiga Wierzbowska, Tomasz Wojciechowski WPŁYW WAPNOWANIA NA ZAWARTOŚĆ I WYNOS MANGANU Z PLONEM ŻYTA OZIMEGO Słowa kluczowe: żyto ozime, odmiany, mangan, wapnowanie, nawozy wieloskładnikowe. W latach 2001-2003 na glebie lekkiej przeprowadzono dwuczynnikowe doświadczenie metodą losowanych podbloków. Badano wpływ nawożenia żyta ozimego oraz zabiegu wapnowania na kształtowanie się zawartości manganu ruchomego (1 mol HCl dm-3) w glebie, a także koncentrację i wynos tego pierwiastka z plonem testowanych odmian. Zbilansowane nawożenie NPK (N - 90, P - 30, K - 72 kg ha-1) stosowano w serii wapnowanej (CaO 1,76 t ha-1) i bez wapnowania. Z nawozów pojedynczych stosowano saletrę amonową (przedsiewnie), mocznik (pogłównie), superfosfat potrójny, sól potasową 56%, a z nawozów wieloskładnikowych: Polifoskę 8, Polimag 305, Luboplon 4 i Lubofoskę. Gleba po zbiorze żyta ozimego była średnio zasobna w mangan przyswajalny i - w zależności od odmiany - wartość ta wahała się średnio od 121 do 151 mg Mn kg-1. Mimo, że zabieg wapnowania ograniczał ilość tej formy manganu, to nie zmieniał jej klasy zasobności. Najmniejszą zawartość manganu stwierdzono w ziarnie odmiany mieszańcowej Ursus F1 (22 mg Mn kg-1), więcej w ziarnie odmian Dańkowskie Złote i Nawid F1 (25-30 mg Mn kg-1). Podobną tendencję wykazywała koncentracja manganu w słomie żyta. Na wynos manganu z plonem roślin miały wpływ zarówno wapnowanie, jak i odmiana. Z testowanych odmian najmniej tego składnika pobierało żyto odmiany Dańkowskie Złote - 175 g, więcej Ursus - 181 g i Nawid - 197 g Mn z 1 ha.
Agnieszka Gawłoska-KamockaSELEN W ARTYKUŁACH SPOŻYWCZYCH. CZEŚĆ 1. NAPOJE Słowa kluczowe: selen, metody spektralne, naturalne wody mineralne, napoje barwione, soki owocowe. W krajowych naturalnych wodach mineralnych, napojach barwionych i sokach owocowych oznaczono śladowe zawartości selenu, wykorzystując 3 niezależne metody spektralne: 1) metodę absorpcyjnej spektrometrii atomowej (AAS), 2) metodę spektrofotometrii absorpcyjnej (UV-VIS), 3) metodę spektrofluorymetryczną (SF). W żadnej z badanych próbek napojów nie wykazano zwiększonej ilości selenu. Zawartość selenu w badanych próbkach maleje w następującym szeregu: soki owocowe > napoje barwione > naturalne wody mineralne. Zawartość selenu w badanych różnych próbkach wód nie przekracza wartości 10 g dm-3, rekomendowanej przez Światową Organizację Zdrowia.
Agnieszka Gawłoska-Kamocka SELEN W ARTYKUŁACH SPOŻYWCZYCH. CZEŚĆ 2. PRODUKTY CUKIERNICZE I ZBOŻOWE Słowa kluczowe: selen, metody spektralne, wyroby cukiernicze, produkty zbożowe, pieczywo. W krajowych wyrobach cukierniczych oraz produktach zbożowych i pieczywie oznaczono śladowe zawartości selenu, wykorzystując 3 niezależne metody spektralne: 1) absorpcyjną spektrometrię atomową (AAS), 2) spektrofotometrię absorpcyjną (UV-VIS), 3) spektrofluorymetrię (SF). W żadnej z badanych próbek napojów nie wykazano zwiększonej ilości selenu. Zawartość selenu w badanych próbkach malała w następującym szeregu: mąka > pieczywo > kasza > ryż > wyroby cukiernicze. Wykazano dużo wyższe zawartości selenu we wszystkich badanych próbkach pochodzenia krajowego w stosunku do zawartości selenu oznaczonych przez innych autorów w produktach żywnościowych z krajów ubogich w selen, takich jak: Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa i Nowa Zelandia.
Małgorzata Herman, Marcin Wieczorek, Monika Matuszek, Joanna Tokarczyk, Maciej Stafiński, Paweł Kościelniak OZNACZANIE CHLORANÓW W WODACH WODOCIĄGOWYCH W ASPEKCIE OCHRONY ŚRODOWISKA Słowa kluczowe: chlorany(III), spektrofotometria UV/VIS, woda wodociągowa, analiza przepływowa. Jednym ze sposobów uzdatniania wody pitnej jest jej dezynfekcja tlenkiem chloru(IV). Ważnym zadaniem, jakie wiąże się jednak z tym procesem, jest wiarygodna kontrola zawartości produktów ubocznych w postaci jonów chloranowych(III), stanowiących duże zagrożenie dla zdrowia człowieka. W pracy opisano oryginalną procedurę pośredniego oznaczania chloranów(III) w wodach. Polega ona na wykorzystaniu reakcji chloranów(III) z jonami żelaza(II) w środowisku lekko kwaśnym i pomiarze spektrofotometrycznego sygnału dla jonów żelaza(II) w obecności 1,10-fenantroliny. Oznaczenia wykonywano techniką przepływową z użyciem dedykowanego zestawu instrumentalnego. Metodę zastosowano do analizy próbek pobranych z różnych ujęć wody pitnej w Krakowie. Dokonano porównania opracowanego podejścia analitycznego z rutynowo stosowaną metodą chromatografii jonowej.
Witold Nocoń ZAWARTOŚĆ METALI CIĘŻKICH W OSADACH DENNYCH RZEKI KŁODNICY Słowa kluczowe: Kłodnica, metale ciężkie, osady denne. Oznaczono zawartość metali ciężkich w osadach dennych rzeki Kłodnicy. Próbki pobrano z 7 stanowisk wzdłuż biegu rzeki - od źródeł do ujścia do Odry w Kędzierzynie-Koźlu. Zaobserwowano wysokie stężenia żelaza i manganu w osadach środkowego biegu rzeki, pochodzących z wód podziemnych odwadnianych kopalni węgla kamiennego. Wysoka zawartość ołowiu w tym rejonie była, prawdopodobnie, skutkiem eksploatacji złóż tego metalu prowadzonej w przeszłości w obrębie zlewni rzeki. Wykazano, że zanieczyszczenie osadów dennych Kłodnicy nie odbiega od stanu stwierdzonego w innych rzekach rejonu Górnego Śląska, jednakże są one bardziej zanieczyszczone metalami ciężkimi niż osady z innych rejonów Polski. W przyszłości celowe jest objęcie badaniami monitoringowymi osadów dennych Kłodnicy.
Marzenna Olszewska WPŁYW NIEDOBORU POTASU NA WSKAŹNIKI WYMIANY GAZOWEJ, INDEKS ZIELONOŚCI LIŚCI (SPAD) ORAZ PLONOWANIE ŻYCICY TRWAŁEJ I KUPÓWKI POSPOLITEJ Słowa kluczowe: niedobór potasu, życica trwała, kupkówka pospolita, fotosynteza, transpiracja, indeks zieloności liści (SPAD), plonowanie. W doświadczeniu szklarniowym badano intensywność fotosyntezy, transpiracji, indeks zieloności liści SPAD (Soil Plant Analysis Development) oraz plonowanie życicy trwałej i kupkówki pospolitej uprawianych w warunkach niedoboru potasu w podłożu. Intensywność fotosyntezy i transpiracji mierzono przenośnym analizatorem gazowym LI-COR 6400, a indeks zieloności liści - optycznym chlorofilometrem Minolta SPAD-502. Plon suchej masy określono susząc zieloną masę w temp. 105ºC do stałej wagi. Stwierdzono, że niedobór potasu w glebie istotnie ograniczał intensywność fotosyntezy, poziom chlorofilu w liściach oraz plonowanie życicy trwałej i kupkówki pospolitej. Odmiany tetraploidalne silniej reagowały na jego niedobór i w większym stopniu ograniczały badane parametry niż odmiany diploidalne. Pod wpływem deficytu potasu wzrastała intensywność transpiracji u wszystkich odmian, przy czym odmiany tetraploidalne zawierające więcej chlorofilu wyparowywały więcej wody z jednostki powierzchni liści niż odmiany diploidalne. Najbardziej odporna na niedobór potasu okazała się odmiana Areda kupkówki pospolitej, u której stwierdzono najmniejszy spadek intensywności fotosyntezy plonu suchej masy.
Paweł Paśko, Zofia Zachwieja, Mirosław Krośniak
ZAWARTOŚĆ
MAGNEZU W DIETACH STUDENTÓW WYDZIAŁU FARMACEUTYCZNEGO COLLEGIUM MEDICUM UJ
W KRAKOWIE Słowa kluczowe: magnez, sposób żywienia, dieta, studenci. Magnez jest jednym z podstawowych składników mineralnych organizmu człowieka. Działa jako aktywator wielu enzymów oraz bierze udział w procesach warunkujących prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Z tego względu niezmiernie ważne jest codzienne dostarczanie do organizmu odpowiednich ilości tego pierwiastka. Celem pracy była ocena zawartości magnezu w dietach studentów. Przeanalizowano 245 24-godzinnych wywiadów żywieniowych: 129 z października 2003 r. i 116 z października 2004 r. Porównano zawartość magnezu w dietach; średnia zawartość magnezu w 2003 r. wyniosła 282 mg, zaś w 2004 252 mg, i różnica ta była istotna statystycznie. Realizacja normy na magnez zmniejszyła się u kobiet z 94% (2003 r.) do 85% (2004 r.), u mężczyzn ze 104% (2003 r.) do 90% (2004 r).
Krzysztof Pulikowski, Stanisław Kostrzewa, Julian Paluch, Szymon Szewrański STĘŻENIE I ŁADUNEK MAGNEZU ORAZ WAPNIA W ODCIEKACH DRENARSKICH Słowa kluczowe: magnez, wapń, stężenie, ładunek, drenowanie. W pracy przedstawiono wyniki badań zawartości magnezu i wapnia w odciekach drenarskich. Stężenie magnezu zmienia się w niewielkich granicach, natomiast wapnia wykazuje znaczne zróżnicowanie, nawet wartości średnie dla poszczególnych obiektów różnią się 2-3-krotnie. Wraz z odciekami drenarskich z gleby odpływa od 10,7 do 34,4 kg Mg ha-1 rok-1 oraz od 47,1 do 192,1 kg Ca ha-1 rok-1, a o wielkości strat tych makroelementów w głównej mierze decyduje ilość wody odprowadzanej siecią drenarską. Gleby intensywnie odwadniane są narażone na duże straty magnezu i wapnia, w związku z tym wymagają wyższego nawożenia tymi składnikami.
Małgorzata Skwierawska, Bolesław Zawadzki, Lucyna Zawarta WPŁYW RÓŻNYCH DAWEK I FORM SIARKI NA ZAWARTOŚĆ MAGNEZU W GLEBIE I ROŚLINIE Słowa kluczowe: nawożenie, siarka siarczanowa, siarka elementarna, magnez, gleba, roślina. W 3-letnim doświadczeniu polowym badano wpływ nawożenia różnymi dawkami siarki siarczanowej i elementarnej na zawartość przyswajalnego magnezu w glebie, w dwóch poziomach: 0-40 i 40-80 cm. Dodatkowo badano wpływ nawożenia siarką na zawartość oraz pobranie magnezu przez rośliny: kapustę, cebulę i jęczmień jary, w dwóch fazach rozwoju. Nawożenie dawką 120 kg S ha-1 spowodowało zmniejszenie zawartości przyswajalnego magnezu w glebie, w poziomie 0-40 i 40-80 cm, oraz magnezu ogółem w kapuście i jęczmieniu w fazie juwenilnej. Działanie siarki na zawartość i pobranie magnezu zależało od gatunku i fazy rozwojowej rośliny. Nawożenie siarką miało, na ogół, niewielki wpływ na zawartość magnezu w roślinach dojrzałych.
Anna Stolarska, Anna Iżewska ZAWARTOŚĆ METALI W SUSZACH Z LENTINUS EDODES, AVICULARIA AVICULA, AVICULARIA POLYTRICHA Słowa kluczowe: metale, grzyby azjatyckie, susze grzybowe. W pracy zbadano poziom zanieczyszczeń metalami ciężkimi (Zn, Cu, Hg, Cd, Pb) oraz zawartość Mg, Ni, Fe w suszach z grzybów azjatyckich (Lentinus edodes, Avicularia avicula, Avicularia polytricha). Jedynie susz z Lentinus edodes zawierał więcej cynku w stosunku do ilości określonej przez PN i DzU. Stwierdzono, że badane gatunki kumulują małe ilości metali szkodliwych dla zdrowia, a jednocześnie są bogatym źródłem magnezu.
Ryszard Targoński, Jan Kucharski, Jadwiga Wyszkowska WPŁYW NIEKTÓRYCH STATYN NA BAKTERIE I PROMIENIOWCE Słowa kluczowe: atorwastatyna, simwastatyna, fluwastatyna, bakterie, promieniowce. W doświadczeniu in vitro badano wpływ trzech statyn (atorwastatyny [Sortis], simwastatyny [Zocor], fluwastatyny [Lescol]) na rozwój 5 szczepów bakterii: Bacillus subtilis, Bacillus cereus, Proteus vulgaris, Pseudomonas fluorescens, Escherichia coli oraz 4 saprofitycznych promieniowców: Streptomyces longisporoflavus, Streptomyces intermedius, Streptomyces odoriver, Streptomyces viridis. Doświadczenia prowadzono na zestalonych podłożach, przy czym mikroorganizmy przykrywano krążkami papieru filtrującego, nasączonymi wodnym roztworem poszczególnych statyn w różnych stężeniach. Stwierdzono, że badane substancje mogą ograniczać rozwój pewnych mikroorganizmów saprofitycznych. Fluwastatyna miała silniejszy wpływ hamujący na bakterie i promienowce niż simwastatyna lub atorwastatyna.
Anna Sołtys, Beata Barabasz-Krasny, Krzysztof Lelek TERAPIA WODNA W DAWNYM UZDROWISKU W OJCOWIE Słowa kluczowe: Instytut Hydroterapii, kąpiel terapeutyczna, wody źródlane, uzdrowisko w Ojcowie. Uzdrowisko w Ojcowie działało od 1855 r. do drugiej wojny światowej. Badania nad właściwościami chemicznymi wód źródlanych w Ojcowie wykazały, że są to wody wysoce mineralizowane, o dużej zawartości Ca+2 i H2CO3. Właściwości tych wód wykorzystywano w działającym w Ojcowie Instytucie Hydroterapii. Wśród stosowanych zabiegów były kąpiele parowe, kąpiele solne, kąpiele parowo-solne, kąpiele otrębowe, kąpiele podstawowe, ziołowe, błotne, torfowe, igłowe, mineralne z H2CO3, itp. Ponadto, pacjenci otrzymywali specjalną dietę, a także zalecano im picie wody źródlanej i dużo odpoczynku.
Magdalena Zaborowska, Jadwiga Wyszkowska, Jan Kucharski AKTYWNOŚĆ MIKROBIOLOGICZNA GLEB ZANIECZYSZCZONYCH CYNKIEM Słowa kluczowe: zanieczyszczenie gleby, cynk, drobnoustroje, enzymy glebowe. Metale ciężkie, w tym także cynk, gdy dostaną się do gleby w nadmiernych ilościach, stanowią dość trwałe zanieczyszczenie, w przeciwieństwie do Różnego rodzaju zanieczyszczeń organicznych, podatnych w większym lub mniejszym stopniu na degradację mikrobiologiczną. Mimo iż akumulacja metali ciężkich przez drobnoustroje jest procesem powszechnym, to nie do końca poznanym. Granice tolerancji nie są jednakowe i zależą od ich bioróżnorodności i czasu trwania imisji, a także właściwości fizykochemicznych gleby, jej struktury, zawartości materii organicznej, pH i pojemności kompleksu sorpcyjnego. Coraz częściej do oceny stanu zanieczyszczenia gleby wykorzystuje się metody biologiczne, w tym aktywność enzymów glebowych, i w nich należy upatrywać szybkiej diagnozy jakości gleb. Wskaźniki te mogą być jednak wykorzystywane tylko do oceny gleb zanieczyszczonych metalami ciężkimi, a są mało przydatne w ocenie jakości gleb zanieczyszczonych związkami organicznymi.
|
||
Maria Dlugaszek, Mirosława Szopa, Alfreda Graczyk
ZAWARTOŚĆ METALI CIĘŻKICH W POLSKICH WODACH MINERALNYCH I ŹRÓDLANYCH
Słowa kluczowe: wody źródlane i mineralne, metale ciężkie, metoda AAS.
Celem badań było oznaczenie metali ciężkich w najpopularniejszych wodach źródlanych i mineralnych dostępnych na rynku polskim. Oznaczano zawartość Cd, Pb, Al, Ni, Fe, Cr i Mn, stosując metodę spektrometrii absorpcji atomowej (AAS). Wykazano, że oprócz jednego przypadku, we wszystkich badanych wodach nie zostały przekroczone wartości metali ciężkich, określone jako dopuszczalne przez Ministerstwo Zdrowia w Zarządzeniu z dn. 04.09.2000 r.
Wacław Doliński, Tomasz Irzyniec, Florian Ryszka
WPŁYW LECZENIA TLENKIEM MAGNEZU NA CIŚNIENIE TĘTNICZE, STĘŻENIE MAGNEZU I CHOLESTEROLU U POLICJANTÓW Z NADCIŚNIENIEM TĘTNICZYM
Słowa kluczowe: stres, magnez, nadciśnienie tętnicze, policjanci.
Spośród 203 policjantów, nadciśnienie tętnicze stwierdzono u 65 (32%). U 32 z nich, u których leczenie pojedynczym lekiem (perindopril 4 mg) było nieskuteczne, podano dodatkowo tlenek magnezu (MgO). Wydzielono z grupy chorych: ze stężeniem Mg w surowicy mniejszym od 1,0 mmol dm-3 (NM) i większym lub równym 1,0 mmol dm-3 (WM). Obie grupy nie różniły się między sobą wiekiem – 41,1±5,8 vs 39,3±6,2 lat, średnim ciśnieniem tętniczym (MAP) – 124,8±8 vs 123,6±7,4 mm Hg, wskaźnikiem masy ciała (BMI) – 28,20±8,2 vs 28,80±8,8 kg m-2 i stężeniem sodu – 137,5±2,8 vs 136,6 ± 3 mmol dm-3. Różniły się natomiast stężeniem: magnezu odpowiednio 0,790±0,1 vs 1,430±0,22 mmol dm-3 (p<0,001), cholesterolu 7,5±0,4 vs 6,0±0,4 µmol dm-3 (p<0,001), wapnia 2,340±0,12 vs 2,540±0,16 mmol dm-3 (p<0,001) i potasu 4,380±0,32 vs 4,160±0,32 mmol dm-3 (p=0,036). Po 30 dniach leczenia perindoprilem i MgO w obu grupach uzyskano znamienne obniżenie ciśnienia tętniczego o ok. 7%. Towarzyszyło mu obniżenie stężenia cholesterolu, znamienne statystycznie jedynie w grupie NM. W odróżnieniu od grupy NM, gdzie uzyskano wzrost stężenia magnezu o 21,5% (p<0,05), w grupie WM wystąpiło znamienne obniżenie stężenia tego pierwiastka w surowicy o 16,1% (p<0,05). Wniosek: Możliwe jest stosowanie u policjantów profilaktycznych dawek magnezu w połączeniu z lekami przeciwnadciśnieniowymi w celu wspomagania leczenia hipotensyjnego, obniżenia stężenia cholesterolu i wyrównywania zaburzeń gospodarki magnezowej, także u chorych z prawidłowymi stężeniami magnezu w surowicy.
Michał Drobnik, Teresa Latour
FIZJOLOGICZNE ZNACZENIE SKŁADNIKÓW MINERALNYCH DOSTARCZANYCH Z WODĄ NATURALNĄ NA PODSTAWIE BADAŃ FARMAKODYNAMICZNYCH NIEKTÓRYCH WÓD LECZNICZYCH
Słowa kluczowe: lecznicza woda mineralna, badania farmakodynamiczne.
Przeprowadzono analizę wyników badań farmakodynamicznych niektórych typów wód leczniczych w powiązaniu z ich składem mineralnym. Wyniki te dotyczyły wpływu badanych wód podanych per os na gospodarkę elektrolitową i tłuszczową zwierząt doświadczalnych (szczury) oraz in vitro – na motorykę jelit (króliki). Dokonana analiza wskazuje, że zarówno kierunek oddziaływania danej wody na organizm, jak i stopień obserwowanych zmian nie mogą być określane wyłącznie na podstawie znajomości stężenia składników mineralnych wody.
|