Muzeum Etnologiczne Uniwersytetu w Zurychu jest miejscem, w którym podczas stażu naukowego można zdobyć wiedzę o charakterze interdyscyplinarnym.

Integralną częścią Uniwersytetu w Zurychu jest Muzeum Etnologiczne (Völkerkundemuseum der Universität Zürich) mieszczące się w Ogrodzie Botanicznym. Historia zbiorów tego Muzeum sięga XIX wieku. I jest ściśle związana z początkami etnologii na Uniwersytecie w Zurychu. Odbywając staż w Instytucie Antropologii Społecznej i Empirycznego Kulturoznawstwa (Institut für Sozialanthropologie und Empirische Kulturwissenschaft) siłą rzeczy jestem częstym gościem w tym Muzeum, gdzie odbywają się też zajęcia dydaktyczne i mieści się biblioteka i jest tu także archiwum. Dzięki badaniom moim w tym archiwum, mogłem moimi zainteresowaniami skierować uwagę pracowników Instytutu, który obchodzi swój jubileusz pięćdziesięciolecia, że jego początki mają o wiele dłuższą historię na Uniwersytecie w Zurychu.

Nie o tym jednak chcę pisać, bowiem biorąc udział najpierw w wykładzie, a potem przybywając na wystawię zatytułowaną: Ohne Honig hast du nichts zu essen. Über das Bienenwissen von Ayoréode im Gran Chaco, Südamerika (Bez miodu nie masz niczego do jedzenia. O wiedzy o pszczołach o [ludu] Ayoréode w Gran Chaco w Ameryce Południowej) pomyślałem o interdyscyplinarnym charakterze jaki miała ta wystawa a także o Katedrze Pszczelnictwa UWM z prof. dr hab. Jerzy Wilde, prof.zw., którego znam i wiem o jego projekcie niegdyś realizowanym w Tybecie. Nie sposób dlatego nie podzielić się z czytelnikami tej relacji kilkoma spostrzeżeniami, skoro nasz Uniwersytet jest wybitnie interdyscyplinarny, by może w ten sposób zainspirować refleksję nad potencjałem, jakim dysponujemy w Olsztynie.

Eksponaty na wystawę sprowadzono z Bonn ze Zbiorów Amerykanistycznych Wydziału Amerykanistyki i Etnologii Uniwersytetu w Bonn. Z Boliwii zaproszono lekarza weterynarii Eugenio Stierlina z Santa Cruz de la Sierra, który 30.09.2021 roku wygłosił w Muzeum wykład Über des entomologische Wissen von Ayoréode über Bienen und Honig/ O entomologicznej wiedzy ludu Ayoréode o pszczołach i miodzie, a 30 października oprowadzał po wystawie wraz z jej kuratorką Henriette Stierlin, historyk i etnolog z Zurychu. Eugenio Stierlin jest nie tylko lekarzem weterynarii – jak wspomniałem – ale i pszczelarzem z Santa Cruz de la Sierra z Boliwii. Przewodnicy przekazali zwiedzającym wystawę nie tylko informacje o samym ludzie Ayoréode, ale także o ich wiedzy o pszczołach i pszczelnictwie.

Miód pojawił się w świecie Ayoréode – społeczności myśliwych i koczowników w suchych lasach Gran Chaco. Ich terytorium rozciągało się niegdyś na wschodnią Boliwię i północny Paragwaj. Miód dzikich pszczół był dla nich podstawowym bogatym i różnorodnym pożywieniem. Rozległa wiedza na temat pszczół i ich produktów była głęboko zakorzeniona. Dostarczała materiału do mitów, pieśni i opowieści, o których wiedza była zachowywana, zapamiętywana, aktualizowana i przekazywana. Ayoréode jednak doświadczyli gorzkich dla nich w skutkach procesów, gdyż od siedemdziesięciu lat przybywają tu osadnicy i misjonarze. Doświadczyli zawłaszczania ziemi i wylesiania przez korporacje rolnicze i gigantów surowcowych. Wcześniej żyli głównie dla siebie w lasach, teraz zrobili to, co zawsze robili nomadzi – przystosowali się do zmian. Stopniowo poszczególne grupy Ayoréo opuszczały swoje tereny i podjęły próbę osiadłego trybu życia. Ryzyko przejścia z mobilnego do osiadłego życia było trudne do wyobrażenia i również nie zostało zbadane. Jak dostosowali swoją wiedzę? Wystawa jest skoncentrowana wprawdzie wokół wiedzy Ayoréode na temat pszczół i jej przestrzeń stanowią przedmioty używane przez Ayoréode, ich zdjęcia, filmy o nich, jednak obecność i dialog z ekspertami zachęcały do tego, aby zastanowić się nad własnymi i zupełnie innymi projektami świata.

Wracając do kwestii interdyscyplinarności ciekawe były informacje przekazane przez Eugenio Stierlina i wiedzy Ayoréode o pszczołach i pszczelarstwie, ale też o próbach implementacji w Brazylii pszczół z Afryki, z inicjatywy brazylijskiego rządu. Następstwa tego projektu, który miał przynieść profity dla gospodarki brazylijskiej, okazały się jednak negatywne. Zainteresowanie moje skupiało się też na informacjach związanych z adaptacją Ayoréode w miastach Boliwii, w których prostytucja, alkohol i narkotyki degradują tę społeczność. Próby zaradzenia temu negatywnemu społecznie zjawisku podejmowane są przez różne organizację pozarządowe, jednej z nich członkiem jest też Eugenio Stierlin, realizujący projekty skierowane do Ayoréode i dające szansę na włączenie tej społeczności do rynku gospodarczego, na którym mogą konkurować ze swoimi pszczelarskimi produktami.

Krzysztof Gładkowski

na zdj. Eugenio Stierlin i Krzysztof Gładkowski