Ochrona środowiska
Zalecana literatura Tematy
wykładów Tematy ćwiczeń
Numer przedmiotu: 13,4-13-C13
Semestr 4, studia licencjackie (biologia), 15 h wykładów i 15 h ćwiczeń
Odpowiedzialny
za przedmiot: Stanisław Czachorowski, dr
hab. prof. UWM
Jednostka
organizacyjna: Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska.
Opis przedmiotu: Ochrona i kształtowania środowiska w skali globalnej i lokalnej, rozwój zrównoważony. Środowisko przyrodnicze – podstawowe elementy, zależności ekosystemowe, zróżnicowane strategie życia. Poziomy organizacji, noosfera, koncepcja Gai. Antropopresja, globalizacja oddziaływań. Zanieczyszczenia gleby, powietrza, wody. Katastrofy ekologiczne. Sytuacja ekologiczna i sozologiczna Polski. Strategia rozwoju zrównoważonego. Wpływ postaw konsumenckich na stan środowiska. Gospodarka odpadami i wodą. Eurytopizacja, synantropizacji i allochtonizacja biocenoz.. Etyka i filozofia ekologiczna. Prośrodowiskowe ruchy społeczne w Polsce.
Cele i zadania przedmiotu: Zapoznanie z podstawowymi
problemami ochrony i kształtowania środowiska w skali globalnej i lokalnej,
wskazanie wzajemnych uwarunkowań rozwoju gospodarczego, społecznego i stanu
środowiska, wskazanie możliwości indywidualnych działań na rzecz poprawy stanu
środowiska.
Adamczyk W., 2004. Ekologia wyrobów. Pol. Wyd. Ekonomiczne, Warszawa,241 str.
Andrzejewski R., M. Baranowski, 1993. Stan środowiska w Polsce. PIOŚ, 105 s.
Baranowski A. (red.) 1997. Antropogeniczne zmiany środowiska wobec rozwoju cywilizacji. Gdańsk, Polski Klub Ekologiczny, Zeszyty Zielonej Akademii, 1, 88 s.
Bogdanowicz R., (red.) 1998. Ekotechnologie. Gdańsk, Polski Klub Ekologiczny, Zeszyty Zielonej Akademii, 6, 118 s.
Brenner W., Horning E., Jönsson B., Malmberg C., Olsson A., Skoglud G., Stromöberg, ”Eko-Logik! Edukacja ekologiczna. Metody i przykłady”. Polski Klub Ekologiczny, Gdańsk
Czachorowski S., 1994. Ekologia krajobrazu - propozycja zajęć zintegrowanych. Olsztyn-Szczytno, 41 str.
Czachorowski S., 1996. Jak i dlaczego tworzyć zielone szkoły? Fundacja Ecobaltic, Gdańsk, 36 str.
Czachorowski S., 1997. Lokalna Agenda 21, globalny program działań – inicjatywy lokalne. Fundacja Ecobaltic, Gdańsk, 43 s.
Czachorowski S. (red.), 1997. Zielona klasa nad Skandą. Fundacja Ecobaltic, Olsztyn, 38 str.
Czachorowski S. 1998. Ochrona środowiska z perspektywy gospodarstwa domowego. RCEE w Olsztynie, Olsztyn.
Czachorowski S., 1998. Zostań ekologicznym konsumentem. Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Olsztynie, Olsztyn.
Czachorowski S., 1998. Ekologia krajobrazu - edukacja środowiskowa w szkole. RCEE w Olsztynie, 40 str.
Czachorowski S., 1998. Urodzić drzewo – badacz przyrody. RCEE w Olsztynie (Biblioteczka Zielonej Szkoły), 38 str.
Czachorowski S., 2000. Zostań ekologicznym konsumentem. Starostwo Powiatowe w Kwidzynie, Kwidzyn
Czachorowski S., 2002. Drzewo i las. Przewodnik po programach edukacyjnych OSW ZHP Perkoz. 12 str.
Czachorowski S., 2002. Śmietniki wokół nas. Przewodnik po programach edukacyjnych OSW ZHP Perkoz. 12 str.
Czachorowski S., T. Majewski, 2002. Zmieniające się ekosystemy. Przewodnik po programach edukacyjnych OSW ZHP Perkoz. 12 str. + CD.
Czerwiński A., Czaja L. 1991. Wstęp do sozologii. Pol. Biał. Białystok.
Čmak J. 1995. Biosozologia: podstawy nauki ochrony przyrody. WSP Kielce.
Dobrzański G., Dobrzańska B.M., Kiełczewski D. 1997. Ochrona środowiska przyrodniczego. Wyd. Ekonomia i Środowiska Białystok.
Drągowski A., 1995. Antropogeniczne przemiany środowiska. WSiP, W-wa, 95 s.
Duffner R., 1991. Jak żyć ekologicznie. Fundacja Biblioteka Ekologiczna, Poznań (182 str.)
Głuszczyński P., Pietrasik S., Rymanowicz P. (red.), 1996. Proekologiczna gospodarka odpadami w gminie. Federacja Zielonych, Oświęcim.
Karaczun Z., Indek L. 1996. Ochrona środowiska. Arie Warszawa.
Kennedy M., 2007. Pieniądz wolny od odsetek i inflacji. Jak stworzyć środek wymiany służący nam wszystkim i chroniący Ziemię? Wyd. Zielone Brygady, Kraków, 105 str.
Kozłowski S., 2000. Ekorozwój – wyzwanie XXI wieku. Wyd. PWN, Warszawa.
Krajewski W. (red.). 2006. Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w 2005 r.. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Olsztyn 2006.
Królak E., Stańczykowska-Piotrowska A. 1995. Wybrane zagadnienia z ochrony środowiska. WSRP Siedlce
Maciak F. 1996. Ochrona i rekultywacja środowiska. SGGW Warszawa.
Norberg-Hodge H., Gorelick S., Merrifield T., 2007. Powrót gospodarki żywnościowej do korzeni. Lokalne alternatywy wobec globalnego przemysłu rolnego. Wyd. Zielone Brygady, Kraków, 141 str.
Ochrona środowiska 2006. GUS, Zakł. Wyd. Statystycznych, Warszawa 2006.
Ostaszewska K. 2002. Geografia krajobrazu – wybrane zagadnienia metodologiczne. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, 277 str.
Pawlaczyk P., Jermaczyk A. 1997. Poradnik lokalnej ochrony przyrody. Wyd. Lub. Klubu Przyr. Świebodzin.
Pawlaczyk P., Ruszlewicz A., 2005. Taktyka starań o ochronę przyrody – jak skutecznie rozmawiać z urzędnikami. Poradnik dla obrońców przyrody. Wyd. Klubu Przyrodników, Świebodzin, 172 str.
Prandecka B. (red.) 1993. Interdyscyplinarne podstawy ochrony środowiska przyrodniczego. Kompendium do nauczania i studiowania. Wyd. ZN im. Ossolińskich, Wrocław.
Pullin A. S., 2004. Biologiczne podstawy ochrony przyrody. Wyd. PWN, Warszawa.
Reichel J., 2007. Lokalny recykling pieniądza. Wyd. Zielone Brygady, Kraków, 142 str.
Różański S. (red.). 2001. Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w latach 1999-2000, część I – rok 1999. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Olsztyn 2001.
Ryszkowski L., Bałazy S., 1992. Wybrane problemy ekologii krajobrazu. PAN Zak. Środ. Rol. i Leś., Poznań, 209 str.
Sołtysiak U., 1993. Jakość żywności – uwarunkowania produkcyjne. ODR Przysiek.
Starkel L. (red.) 1992. Globalne zmiany środowiska naturalnego wyzwaniem dla ludzkości: materiały z konferencji. Secesja Kraków.
Szteke B., 1994. Zanieczyszczenia obszarowe. Stan i ograniczenie skażeń surowców rolnych i spożywczych. ODR w Przysieku, Przysiek.
Thurow L. C., 2006. Powiększanie bogactwa – nowe reguły gry w gospodarce opartej na wiedzy. Wyd. Helion, Gliwice, 339 str.
Wojciechowski T. (red.) 1995. Pora pola – poradnik dla animatorów edukacji środowiskowej w terenie. British Council, Warszawa.
Valaskakis K., P.S. Sindell, J. G., Smith, I. Fitzpatrick-Martin, 1988. Propozycje dla przyszłości – społeczeństwo konserwacyjne. PIW, Warszawa.
Zimny H., 2005. Ekologia miasta .Agencja Rekl.-Wyd. A. Grzegorczyk, Warszawa
Żarska B., 2005. Ochrona krajobrazu. Wyd. SGGW, Warszawa, 252 str.
Żylicz T., 2004. Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych. Pol. Wyd. Ekonomiczne, Warszawa, 220 str.
1. Wstęp, tematyka wykładów, warunki zaliczenia. Czym jest ochrona środowiska, czym się różni a co ma wspólnego z ochroną przyrody, kształtowaniem środowiska, ekologią. Przedmiot i zakres badań w ochronie środowiska. Co z tematyki wykładów może się przydać w przyszłej pracy zawodowej.
2. Środowisko przyrodnicze – podstawowe elementy, zależności ekosystemowe, zróżnicowane strategie życia. Uwarunkowania strategii życia od warunków środowiskowych. Środowisko nieciągłe w czasie i przestrzeni, znaczenie izolacji oraz zaburzeń. Strategie oportunistów i specjalistów. Zmiany strategii w cyklu życiowym oraz sukcesji ekologicznej.
3. Poziomy organizacji, koncepcja Gai. Hierarchiczne i niehierarchiczne modele organizacji biologicznej, koncepcja biomononu. Współzależności procesów abiotycznych i biotycznych, uwarunkowania funkcjonowania ekosystemów od warunków środowiskowych. Systemy złożone i modele je opisujące. Ewolucja i sukcesja ekosystemów: narodziny i śmierć gatunków, ile gatunków wystarczy do poprawnego funkcjonowania ekosystemu.
4. Wpływ działalności człowieka na ekosystemy, antropopresja, globalizacja oddziaływań, przekształcenia środowiska w skali lokalnej i globalnej. Mit szlachetnego dzikusa – „ekologicznego dzikusa”, wielkie wymierania dużych ssaków na wszystkich kontynentach, człowiek jako myśliwy trans-ekosystemowy, wielkie wymierania w historii Ziemi. Czy obecne „wielkie wymieranie” jest wyjątkowe i niebezpieczne dla biosfery.
5. Wzajemne uwarunkowania gospodarki, rozwoju społecznego i stanu środowiska. Wpływ środowiska na historię ludzkości, zmiany klimatyczne, katastrofy ekologiczne. Przykłady katastrof w Polsce i na świecie. Jakie znaczenie ma model gospodarki na stan środowiska. Czy wzrost gospodarczy można pogodzić z ochroną zasobów przyrodniczych. Przykład gospodarki leśnej: nastawienie na produkcję drewna, gospodarka rabunkowa i tworzenie pastwisk czy też zrównoważony rozwój obszarów leśnych w strefie tropikalnej.
6. Stan środowiska w Polsce. Zanieczyszczenia gleby, gospodarka glebami, procesy erozji, przyczyny i konsekwencje, stepowienie krajobrazu, wodochronne właściwości próchnicy, strategia gromadzenia zasobów wodnych: kaskada dolnej Wisły czy zatrzymywanie wody w krajobrazie i glebie, mała retencja. Kształtowanie krajobrazu i wpływ na bioróżnorodność. Rola zadrzewień śródpolnych, zdrowotne i turystyczne znaczenie krajobrazów leśnych. Zakwaszenie gleb – przyczyny i konsekwencje. Zanieczyszczenie metalami ciężkimi, skażenia żywności. Efekt cieplarniany, dziura ozonowa.
7. Stan środowiska w Polsce: zanieczyszczenia wody – prognozy z początku 1980 r., stan obecny, dlaczego prognozy się nie sprawdziły, zmiany w użytkowaniu zasobów wodnych pod koniec XX w., tendencje długookresowe, zanieczyszczenia rzek i jezior, przyczyny i metody zapobieganie, roślinne, przyzagrodowe oczyszczalnie ścieków, zanieczyszczenia punktowe i powierzchniowe. Zanieczyszczenie atmosfery, źródła emisji tlenów azotu i siarki, tendencje wieloletnie i prognozy, ponadnarodowe problemy zanieczyszczenia atmosfery. Przyczyny i skutki efektu cieplarnianego.
8. Charakterystyka sytuacji ekologicznej i sozologicznej w Polsce. Lata ubiegłe, PRL, współczesne trendy. Stan środowiska w województwie warmińsko-mazurskim, obszary chronione, gatunki zagrożone i ginące, zanieczyszczenie rzek i jezior, rekultywować czy zapobiegać eutrofizacji? Gospodarka odpadami w regionie.
9. Strategia rozwoju zrównoważonego, lokalne programy Agendy 21. Co to jest globalny program działań, dokumenty prawne, możliwości współpracy. Przykłady z regionu. Pomocowe programy europejskie i międzynarodowe. Co powinno się znaleźć w Agendzie 21: główni aktorzy, opis komponentów, plan działania, monitorowanie.
10. Wpływ postaw konsumenckich na stan środowiska. Skąd się biorą śmieci, rodzaje opakowań, zasada 3 razy U, zasada mnożnik 4 i 10. Unikanie kupowania rzeczy zbędnych, towary nadmiernie opakowane. Powtórne użycie materiałów i opakowań, naczynia zwrotne, przykłady. Odzysk surowców wtórnych, recykling, przykłady zbiórki makulatury, aluminium, tworzyw sztucznych, szkła. Gospodarka odpadami w skali gminy, regionu i kraju. Selektywna zbiórka odpadów opakowaniowych w Olsztynie. Odpady uciążliwe.
11. Problemy gospodarki odpadami i wodą z perspektywy gminy. Zmniejszanie zużycia wody w gospodarce domowej, rozwiązania prawne i techniczne, wpływ postaw konsumenckich i stylu życia. Jak chronić i użytkować zasoby wodne. Czy wody podziemne są niewyczerpywalne. Lokalne ujęcia wody, zagrożenia wód podziemnych.
12. Przekształcenia biocenoz: eurytopizacja, synantropizacji i allochtonizacja. Zmiany w faunie i florze Polski w ostatnich stuleciach. Gatunki chronione. Zagrożenie fauny na przykładzie owadów wodnych: ile gatunków jest zagrożonych i dlaczego. Czy obszary chronione zabezpieczają bioróżnorodność. Metody ochrony poza obszarami chronionymi, gatunki parasolowe, czynna ochrona gatunków. Zarządzanie obszarami chronionymi: analiza SWOT, opracowywanie kampanii, monitoring, wskaźniki naturalności, RED, różnorodność biologiczna, indeksy biotyczne, opracowywanie raportu, pisanie projektu, zarządzenia projektem i współpraca ze społecznością lokalną.
13. Współczesne i minione „wielkie wymierania”, przebudowa składu gatunkowego. Jak następuje wbudowanie nowych gatunków do ekosystemów. Przykłady gatunków synantropijnych roślin i zwierząt w Polsce. Migracje i ekspansje gatunków wywołane czynnikami antropogenicznymi. Konsekwencje gospodarcze i przyrodnicze.
14. Projekt prośrodowiskowy: przykład akcji „Sprzątanie Świata”, „Zaopiekuj się drogą”, „podnieś trzy śmieci codziennie”, tworzenie programu, zarządzanie projektem, współpraca z wolontariuszami, współpraca z mediami, ewaluacja projektu. Lokalne systemy wymiany handlowej (LETS) – przykłady wdrożeń, w tym w Polsce.
15. Etyka i filozofia ekologiczna. Ekologiczna moda w kulturze, czym jest ekozofia, ruchy ekologiczne, eko-terroryzm. Zmiany w kulturze. Prośrodowiskowe ruchy społeczne w Polsce, przykłady organizacji i działań w skali kraju i regionu. Kampania ozonowa, liczenie bocianów, czynna ochrona płazów. Wydawnictwa i czasopisma o tematyce prośrodowiskowej.
1. Gospodarka odpadami, rola postaw konsumenckich. Ćwiczenie praktyczne w terenie: ankietowa ocena wybranego sklepu.
2. Gospodarka odpadami, rola postaw konsumenckich. Ćwiczenie praktyczne: analiza własnej tygodniowej produkcji odpadów.
3. Środowiskowe koszty posiłku. Sposoby konserwowania żywności, wpływ na zdrowie człowieka. Różnorodne technologie konserwowania żywności, surowce, półprodukty, „fast food”, żywieniowe przyczyny ADHD. Ćwiczenie ankietowe w terenie.
4. Zużycie energii w gospodarstwie domowym. Pomiar zużycia energii elektrycznej w gospodarstwie domowym w ciągu miesiąca, na co i ile zużywamy energii. Ćwiczenie w sali, obserwacja w domu (akademiku).
5. Analiza sprzętu AGD pod kątem oddziaływania na środowisko. Ćwiczenie praktyczne w terenie, ankieta.
6. Waloryzacja krajobrazu miejskiego. Ocena estetyczna i funkcjonalna wybranego fragmentu miasta. Metody ekologii krajobrazu. Ćwiczenie terenowe.
7. Metody oceny zanieczyszczenia powietrza – skala porostowa. Ocena zanieczyszczenia powietrza z wykorzystaniem skali porostowej. Ćwiczenie terenowe.